Tíminn - 02.03.1969, Page 5

SUNNUDAGUR 2. marz 1969.
TIMINN
17
FÍEinhJörti Hjartarson, prentari:
í ólestri
Nú, þegar verkalýðsfélögin .öll
eru með lausa samninga og æ
haröari gagnrýni beinist að ríkis-
síýórninni, og kröfur eru uppi um,
aS hún útvegi fjármagn til at-
■vánnulífsins, svo að halda megi
uppi sama hraða í uppbyggingu
og áður, vaknar sú spurning,
hvnrt venkalýðsfélögin sjálf eigi
ekki stóran þátt í, hvernig kom-
i@ er. Þvá miður vdrðast þau eiga
sinn þ'átt í þvi, og hann ekki lít-
ÍlTlþX-
Það er vdðurkennt af flestum,
að þensia og verðbólga í atvinnu-
Mi sé mjiög óheppileg fyrir verka-
fýðirm og þá aðila, sem stjónna
eigia ríikisbúskapnum. Hvað má
þ!á segja um það ofboð. er. hér1
hefur gengið yíir s.l. ár? Fyrir-
tæki, núsjaMega þöri, spretta
upp, þó vitað sé, að markaður sé
fullur og vel það. Aðallega á þetta
við um innlendan þjónustuiðnað
ýmiss konar. Fyrirtækin nýju taka
verkeíni frá hinum grónari, og
nú er svo komið, að flest, ef ekki
öll fyrirtækin ganga með hálfum
afköstum, þegar komið er árierði,
sem sumir kalla meðalárferði.
Verkalýðsfélögim og foringjar
þeirra krefjast þess nú, að útveg-
að verði fjármagn til að halda at-
vinnu eims og hún áður var.
Byggingariðnaðarmenn vilja halda
áfram að byggja af sama krafti,
þó að dagfolöðki séu full af aug-
lýsingum um íbúðir til sölu, þeir
vilja halda áfrani að byggja, þó
að heilu blokkirnar og húsarað-
irnar komi til með að standa aúð-
ar. Frentsmiðjur eru mú svo marg-
ar, að með ólíkindum er í svo
litlu þjóðfélagi. Kassagerð Eeykja
víkur er talin geta annað bróður-
parti verkefna á vissum tegiuod-
um umbúða fyrir öll Norðurlönd,
en þrátt fyrir það vai' önnur
kassagerð stofnuð fyrir tugi millj
óna. Efnalaugar lóku nýja tækni
í sína þjónustu, hraShreinsunar-
vélar. Ekki voru þær fyrstu bún-
ar að snúast nema í fáeiinar vikur,
fyrr en þær voru komnar á ann-
að hvert götuhorn. Eitt er víst,
að þær snúast ekki allar nú. Stór-
kaupmaður einn fór fram á leyfi
til að stofna flugíélag til milli-
landafl'Ugs. Sú félagsstofnun hefði
getað haft mjög óheppilegar af-
leiðingar fyrir þau tvö flugfélög,
sem fyrir eru. En ríkisstjórinin
| kom í veg fyrir það ævintýri, og
I hefði mátt búast við að henni
yrði þakkað það framtak. Svo var
þó ekki. Fólki hefir líklega fund-
izt eðlilegt, að þær fiugyélar, sem
væru í förum milli landa, væru
jafntómar og þvottavélarnar, þó
svo að flugvélarnar séu mörg
hundruð sinnum dýrari en þvotta-
véiarnar.
Ég tek þetta dæmi til að sýna
að. vilji ríkisstjórnarinnar til að
hamla gegn niðurrifskeppni virð-
ist vera nokkur, þegar hú-n hefir
fulla yfirsýn yfir það, sem er að
gerast.
Að hafa yfirsýn yíir hverja iðn-
grein, afkastagetu hennar og at-
vinnumöguleika, er hlutverk verka
lýðsfélaganna hvers fyrir sig, en
:þa.r hafa þau brugðizt. herfilega.
j Fagfélögin hafa umgað út svein-
i um, hugsunarlaust. Öll félögin
i'hafa verið opin fyrii- lærlingum,
j og hvaða sveinn í hvaða iðn sem
. er. hefir með lítitli fyrirhöfn get-
að orðið sér úti um meistarabréf
og teikið síðan nema á samning,
óáreittur af félögunum. Með þessu
ódýra viinnuafli hafa menn svo
komizt lengra imn á markaðinn,
og ekki hikað við undirboð á
verkefnum, og er nú svo komið.
að þjónustuiðnaðurinn er orðirm
risavaxinn, miðað við þær atvinnu-
gréinar, sem hann á að hafa lifi-
brauð af, sjávarútveg og landbún-
að. Og allt rirðist þetta vera út
af miklum sjávarafia í örfá ár.
Það er gjarnan bent á banka og
bankaútibú og sagt, að þarna sjái
menn eina grein af stefitu ríkis-
stjórnarinnar. En eru ekki bank-
arnir einmitt að þjóna þessum
yfirdrifina iðnaði og elta hann um
allar jarðir?
Iðpverkaféiögi n eru ekki að-
eins til að semja um kaup. Þau
eigia m.a. að sjá um að hæfileg-
ur mannafli sé i hverri grein, og
þó að mitoið aflist á sjó í eitt eða
; tvö ár, eiga þau ekki að hjálpa
j einhverjum ævinfýramönnum að
1 ná skjótfengoum gróða með því
i að leggja til ótaikmarkað vinnu-
i afl í ófoörf fyrirtæki.
j Með því að takmarka ávallt
.mannafia í hverri þjónustuiðn-
i grein fyrir sig, stuðla félögin ekki
: aðeins að atviinnúöryggi félags-
; manna sinna og fýrirtækjanna,
; sem fyrir eru, heidur það sem
meira er, stöðvast. frekar fjár-
magnið í peningastofnunum, og
; vei-ður tiltækt í ríkari mæii handa
’.md.i ’.stöðu atviin nuvégun um, sjáv-
arútvegi, landbúnaði og sparnað-
ariðnaði, síðan verður þjónustu-
iðnaðurinn að koma í humátt á
eftir og verðui' ávallt að gæta
þess að vaxa ekki yfir hina at-
vininuvegina, því að þá erum við
farnir að lifa hver á öðrum, og
það gerum við ekki lengi.
Ég sagði í upphafi greinar
minnar, að verkalýðsfélögin sjálf
ættu sinn þátt i hvernig komíð
væri, því ekki sizt ber félögunum
að koma í veg fyrir niðurrifssam-
keppni, með því t.d. að veita rík-
isstjórninni og lánastofnunum
upplýsingar um fjárfestiingarþörf
hverrar iðngreinar fyrir sig, en
sjálfum ber þeim skylda til að
hafa eftiriit með, að mannafli sé
ávallt hæfilegur.
Nú er svo komið, að þjónustu-
iðnaðurinn er orðin.n að risa-
vöxnu skrímsli, sem varla nokk-
ur stjórn ræður við, hvort sem
hún kallast vinstri stjórn eða rið-
reisnarstjórn, og heimtar fjár-
magm til að halda umræddum iðn-
aði gangandi þar sem hver kepp-
ist við að þjóna hinum.
Ver'kalýðsleiðtogarnir vii'ðast
halda, að verkfallsrétturinn sé að-
eins nothæfur til að skrúfa kaup-
skrúfuna, en t.d. megi aldrei nota
samtakamáttinn, ef þess þyrfti
rneð, til að koma í veg fyrir fjár-
festingu í niðurrífandi samikeppni
þjónustuiðnaðarins, en það er
vegna þess, að þar eiga þeir ekki
minnstan hlut að máli.
Verkalýðsforustan verður ekki
síður en rík-isstjórnin að rinna a'ð
bví, að fyrst sæ h-Uigsað um sjáv-
arútveg og landbúnað, því næst
sparnaðariðnað, og síðan eins og
áður er bent á, þjónustuiðnaður-
Leikfélag Fljótsdalshéraðs:
SKRUÐSB
VALASKJÁLF
Skrúðsbóndinn í Valaskjálf.
Sagt er að Ragn.herður í
Kagraskógi léti í Ijósi undrun
sfiraa yJir því, að Davíð sonur
þoimar væri farinn að skrifa
leikrit um Sálina hans Jóns
míns, eÍTihverja þá ómerkileg-
ustu þjóðsögu, sem hún þóttist
kunna, þessi merka kona, syst-
ir Ólafs þjóðsaginafræðara á
Hofi. Sikáldverkið, sem kvikn-
aðí af þessum óverulega neista
varð sarnt víðfrægt undireins
við fyrstu kymniiinigiu. Gullna-
hliðið eftir Davíð Stefánsson
er sígild þjóðareign.
Þáð var að vísu ekki „ómerki
leg þjóðsaga“, en ein hinna
kunnari á Austurlandi, sem ó-
náðaði Mstamanininn Björgvin
Guðmundsson. Þjóðsagam af
vættinum :í Skrúðnum og prests
dótturirmi á Hólmum varð stór
felldur átakaþáttur hins góða
og illa í skáldsýn Björgvins.
Lei'ki-itið Skrúðsbóndinn, er svo
mikilfenglegt og flytur svo öfl
uga predikun um örlagavef
mannlegs lífs, að furðulegt er
að það skuli ekki hafa hlotið
meiri frægð og almeninari und-
irtektsr með íslendingum en
raun er á. Eða er það boð-
sfcapnum að kenna, að svo er?
Enn er þó ekki hægt að ræða
það, því að leikritið hefur svo
óvíða verið sviðsett. Athygli
hinna ýmsu leikfélaga hefur
ekki verið vafcin sem skyldi.
Leikfélag • Akureyrar sýndi
Skrúðsþóndann undir stjórn
Ágústs Kvarans haustið 1965.
Var þá aldarfjór'ðung'Ur liðinn
fr-á fyrstu og einu sýningorm á
Skrúðsbóndanum, einnig hjá
L.A.
Hinm þekkti leikari og leik-
stjóri á Akureyri hefur bug á
að koma Skrúðsbóndanum víð-
ar á framfæri. Á Austurl. eru
heimastöðvar þjóðsögunnai', og
Björgvim Guðmundsson var
Austfirðingur. Var því á alla
grein verðugt að sýna þetta ó-
k'Unna merkisverk þar. Leikfé-
lag Fljótsdalshéraðs hafði áður
sýnt, að það var albúið til á-
takanna. Sviðsetning þess og
leifcur á Valtý á grænni treyju
fyrir réttu ári var mikill sigur,
þótt svo skipaðist að sýningar
urðu aðeins 3. En aðstaða til
slíkra viðfangsefna hin bezta í
Héraðsheimiliinu Valaskjálf á
Egilsstöðum. Er ekki að orð-
iengja það að Ágúst Kvaran
var hér eystra í haust og stjórn
aði æfingum og uppsetninigu á
Skrúðsbóndanum. Var frumsýn
ingin hiinn 16. nóvemfoer s.l.,
glæsileg og áhrifarík. LeiSdhús-
gestir á 5. liundrað.
Þar sem aðeins hafa verið 2
aðrar sýningar í Valaskjálf,
önnur fásótt vegna meii.ts sam
komubanns álitinnar inflúensu,
og svo ein á Eskifirði. vil ég
leyfa mér að vekja athygli á
þessu leikhúsverki í þeirri von,
a'ð oftar verði sýnt í vet-ur.
í að-aihlutverki er Sigrúin
Benediktsdóttir, ættuð úr
heimabyggð höfundarins,
Vopnafirði. Leikur hennar vek
ur tvímælalaust mesta aðdáun.
Auk þess, sem hún mun vera
byrjandi í listinni. Hún sækir
i sig veðrið í gervi fallegrar
prestsdóttur úti í bjartnættinu,
en langtum sterkari og minnis
stæðari er hún ofurseld illum
örlögum í dimmum Skrúðnum,
sturluð af hryggð, gagntekin
iðrun. Og svo að lokum á
leiði móður sinnar fyrir kirkju
dyrunum á Hólmum, laus frá
syndinni — og lífinu.
ímynd hins góða varð veru-
leiki í framsögn Ernu Elías-
dóttur. Hún birtist hljóðlát og
miltí á mestu baráttustundum
stúlk'Un.nar.
Gagnstæða hennar var Gríma,
mennsk, en orðin norn fyrir
heiftaxæði_ öfundar og iikar
hygg'ju. Ágústa Þorkelsdóttir
fór varlega af stað, en magn-
aðist af vonzku síns hlutskipt-
is. Sýndi hún mikil tilþrif,
minnti sannarlega á hrð ó-
mennska, sem hún var gengin
inn í.
Skrúðsbóndinin þurfti að
leika tveim skjöldum. Það
gerði Jó-n Kristjánsson, því að
í framgöngu hinnar fölsku per
sónu ævintýrisins í upphafi
var hann ekki sannfærandi.
Aðeins góður leikari skilur svo
,vel hlutverk sitt. Engum dylst,
að konungssonurinn er blekk-
ing, nema prestsdótturinni.
Lítil fjöl í fjörunni undan
Hólmastáð er skrautbúið skip,
sem hún siglii' á frá mennsk-
unni í trölldóminn — út í
Skrúðinn. Og var er Skrúðsbónd
inn áhrifameiri, eins og vera
ber. Sterkur leikur gerir hann
svo voðalegan, sem hann hlaut
að reynast: kyngimagnaður,
illur. En þá var búið að mcssa.
Höfundurinn leggur mikla á-
lierzlu á messuna, enda samdi
hann sérstakt messuiiorm og
oýjan söng, sem homum
m.un hafa verið áfram um að
koma á framfæri. Mé hér taka
undii' hið fornkveðna: Hátt stíg
minn söngur, því að ekiki mun
á færi að syngja messu Björns
Guðmundssonar í Skirúðsbónd-
anum. Góðir söngkraftar und-
ix stjóm Svavans Björnssonar
organista skiluðu hátíðamess-
unni á Hólmum þó vel. l>ul-
úðugur svipur var yfir, en
stemningin meiri vegna þess
að hvorugt er til, kirkjan á
Hólmum eða Björgvinsmessa.
Annairs má segja að messan sé
of löng, mi'ðað við aðra þætti.
En hin nýja tónlist var skáld-
iti.u aðalatriði leiksins. Og vissu
lega er hér andstæða hljóm-
failsins í Skrúðnum, þegar
dainsinn dunar.
Prestshjónin á Hólmum leika
þau Björn Hóilm Björnsson og
Kristi’ún Jónsdóttir. Þau eru
ofurseld harminum í ógæfu
dótturinnar, sem er einkafoarci.
Það hugarástand túlka þau á
látlausaii og eðlilegan hátt,
eiga það sammerkt með öðr-
um leikendum, að sækja í sig
veðrið að fyrsta þætti loknum.
Madaman átti að spriinga af
harmi, hann að tærast upp.
líún þrútnaa' æ meir, er á Mð-
ur, hann eldist og veikist. Róm
ur hans í messuiini, þegar ó-
sköpin dynja yfir, gefur full-
komlega til kynna að hverju
fer.
Þá eru emnig talsverð hlut-
verk aðstoðarprests og fóstur-
dóttur. Þar oru vel valin Sig-
urjón Bjamason ag Guði'wn
Kjerúlf, sorgin setur eircúg
sitt mark á þau.
Tveir afbragðs leikarar eru í
siméihlutverkum í lokaþætfti,
Vilfoerg Lárusson og Garðar
Stefánsson. Sóma þeir sér
harla vel á langfallegustu senu
leiksins, í Hólakirkjugarði að-
fangakvaldið, en þar hefur
1 ei k t j ald am á lara nu m Stein-
þóri Eirí'kssyni tekizt bezt, að
óskyggðum myindum hans af
víðsýni fjailsins og fordjörfúð-
um heimi hellisins.
Lýk svo þessum þönkum um
Skrúðsbóndann í Valaskj'álf
með þakklæti til leikaranna og
þeirra allra, sem að unnu, fyr-
ir stórfeng'ilegt þjóðsögukvöld.
Og von þess, að fjöldi Austfirð
inga eigi enn eftir að koma að
Hólmurn og í Skrúðhellinn á sýn
ingu Leikfélags Fljótsdalshér-
aðs á leikriti Björgrims tón-
skálds. — Finnist einhverjum
þjóðsagan ómerkileg, eins og
móður skáldsins í Fagraskógi
þóftti Sálin hans Jóns, ætti sá
að reyna hyort hið smáa er
ekki í raun og veru stórt, hið
lítilfjörlega mikilfenglegt.
Skáldin eiga þa'ð tdl a@ Íjiíka
upp vorum augum. Opna
klettaþilin.
Leikstjóranum er svo borin
kveðja frá Vallanesi, þar sem
langafi hans átti merka _sögu
á öldiinni, sem leið, en Ágúst
Kvaran er so:i síra Jósefs á
Breiðafoóistað sonar síra H.jör-
leifs á UndiifeHi sonar síra
Einars í Vallanesi (1850—781.
Hans seinni kona, móðir síra
Hjörleiifs, var Þóra dóttir Jóns
vefara Schiölds, og voru þau
hjón bræðrabörn, sopa síra
Hjörleifs á Hjaltastáð, Þor-
steinssonai', og frú Bergljótar
frá Va'liþj'ófssitað, Pálsdóttur, en
þeir frændur margir hér eystea
niðjar þei'rra. Hafi hann heilar
þakkir fyrir komuna á Hérað
feðra sinna og frænda.