Tíminn - 02.03.1969, Qupperneq 7

SíJNfrtJDAGUR 2. marz 1969.
TIMINN
19
SÆLURIKIÐ
- eftir Guðmund Steinsson. - Leikstjóri: Kristbjörg Kjeld.
Sviðsmynd: Messíana Tómasdóttir
Fátt liggur verr fyrir ísleinding
um en heimspeki og háspekileg-
ar bollaleggingar um tilgang lífs-
ins eða broslegt brölt mannkind-
arinaar hér á jörðu og er Guð-
mundur Steinsson þar engin und-
antekning.
Boðlskapur sá, seim hiöfumdur
Sæluríkisins hyggst flytja okkur,
virðist því sem næst verður kom-
izt, vera fólginn í þeirri marg-
tuggðu staðhæfingu, a'ð menn
hafi ittu heilli ekki enn in'áð nægi-
legum þroska né komizt í nógu
'hátt vitsmuna- og siðgæðisstig,
né öðlazt innsæi og skilning á
ætlunarverki sínu. né ger.t sér
fulla grein fyrir þekn sannindum,
að þeir eru allir þrátt fyrir allt
á sama báti, né ræktað með sér
maninkærleik og bræðraþel til að
fá inngöngu í sæluríkið. En hvar
er þetta sæluríki? Það býr í
brjósti þínu, bróðir! En þrátt fyr-
ir það verður það fyrir ofan
þína seilingarhæð til eilífðar nóns
vegcia ófullkomnunar þinnar og
blindu, vöntuinar á verðleikum og
mannkostum.
Mér væri nær að halda, að þessu
efni hefði m'átt gera greinarbetri
skil og gagnorðari í sunnudags-
morgunpredikun, í tímaritsgrein
eða jafnvel í skáldsögu heldur en
í leikriti. Höfundur hrífur okkur
ekki með leiftrandi tungutaki cié
fljúgandi mælsku. Honum er
hvorki lagið, „að láta orðin lið-
ast saman, létt og mjúkt, eins og
silkiþráð né greypa þau saman,
sterk og tíguleg, eins og stuðla-
berg“, eins og Stephan G. Steph-
ansson komst einhvers staðar að
orði.
Guðmundur Steinsson virðist
ekki kunna fótum sinum forráð
á leiksviði. Þáð er greinilega ekki
hans heimahagar, svo ótrúlega fá-
um hinútum og leikbrögðum er
hann kunnugur. Við þetta bætist
svo, að það liggur vi'ð að sögu-
þráðurinn, þessi litli bláþráður,
slitni í sundur og þegar svo ber
undir, kann höfundur ekki ann-
að ráð en að hnýta hann saman
með rembihnút. Rás viðburða er
oftast jafn fábreytileg og innan-
tóm og tal leikpersóna og bætir
það vitanlega ekki úr skák.
Ekki kveður hér við nýjan tón
og ferskan í íslenzkum leikbók-
menntum. Rödd Guðmundar
Steinssonar er hvorki hljómmik-
il, persónuleg, skýr, cié kli'ðmjúk.
Ég veit satt að segja ekki, hvern-
ir hanni yrði bezt lýst. Hún kemst
ef til vill næst því að vera loðin
og lognmjúk. Hjá leikskáWinu
fæð'ast varla nokkrar frumlegar
hugsanir. Boðskapur þess er á-
líka innblásinn og háfleygur og
pokaþóf andlega lúins klerks.
Sæluríkið er í allri hvimleiðri
'hreinskiilni sagt litið áhugavert
og óforvitnilegt, og það sem ef
til vill mestu furðu sætir, ákaf-
lega ' óleikrænt í sinni þrúgandi
fábreytni og endurtekningum,
deyfð, og skelfingarleysi, liggur
mér við að segja. Það er ekki
gaman að sjónleikjum, ef í bá
vantar skelfinguna eða glóðina.
Guðmundi Steinssyni er greini-
lega ekki nógu mikið niðri fyrir.
Táknmyndasaga haqs um lífs-
göngu maninkyns er öll á ytra
borði. Það væri fyrk sig, ef haft
hefði verið fyrir því að fága það
borð og hefla, en því er ekki einu
sinni að heilsa. Höfundur fer svo
leynt með það, sem honum ligg-
ur á hjarta, að engum flýgur í
hug í skjótri svipan, hvað það
kann að vera, en eitt er þó víst,
að hvers eðlis sem þetta óljósa
hjartans mál hans nú er, þá er
það svo ógrundað, að þáð er hand
í förina með þeim, þá hefðu eft-
irfarandi orð kunnað að hrökkva
út úr honum: „Hvílík flatneskja!"
Þó að fátt sé um fína og frum-
og orðsnilld bágborin, þá gætir hlutverk, sem helzt er bitastætt í.
samt góðu heilli stundum nokk-
urra tilþrifa í rökræðum biskups-
ins og lögfræðingsins, en þó eink-
um og sér í lagi í samvizkuskil-
um eða skriftamálum ferðafólks-
ins frammi fyrir ímynduðum dóm
urum sínum. Ef fleiri atriði væru
jafngóð þessu, þá hefði heildar-
útkoman eflaust orðið önnur og
betri en raun ber vitni.
Þrátt fyrir góða frammistöðu
og dugnað, vilja og áhuga jafnt
leikstjórans sem flestra leikenda,
þá tekst þeim því miður ekki að
blása lífsanda í Sæluríkið né hefj
það upp úr sínum öldudal. Að
öðrum leikurum ólöstuðum þá
finrnst mér mest sópa að þeim
ain við mörk tjáningar eða orða.
Að orða baki býr ekkert annað
en gapandi tóm.
' Sæluskip Guðmundar Steinsson
ar leggst við stjóra í djúpum öldu-
dal og heldur þar lengstum kyrru
fyrir. Formaðurinn reynir af
fremsta megni að forðast bæði
brim og boða, holskeflur og hætt-
ur. Þegar akkerum er loksins létt,
eftir mikið þóf og heilabrot og
stefat er til öldufjallsins, þá
kemst skipið aWrei upp á öldu-
hrygginn, hversu kröftuglega sem
það er knúið. Þótt öllum árum
sé að því róið, þá kemst það ekki
hærra en upp í miðjar ölduhlíð-
ar, en fyrr en varir steypist það
jafnhraðan aftur beint oifan í öldu
dalinn, þar sem það er sennilega
bezt geymt. Svona skel á ekkert
erindi út á rúmsjó.
Enda þótt Guðmundur Steins-
son færist í rauninni ekki minna
í famg en að glíma við jafnvanda-
samt viðfangsefni eins og Chau-
cer og Bunyou gerðu á sínum
tíma, þá þætti mér næsta ólíklegt,
að Sæluríkið kæmist nokkurn
tíma í samjöfnuð við sögur af
Rautaraborg eða Krossgönguna,
svo mikill er snilldar- og gáfna-
munur höfunda. Það gengur satt
að segja guðlasti næst að nefna
þessi verk í sömu andrá.
I Sæluríkiinu kynnumst við laus
lega fulltrúum ýmissa stétta, eins
og t.d. lögfræðingi og biskupi, her
manni og kaupmanni, auk þess
pilti og stúlku og loks einu gam-
almenni. Allt þetta fólk leggur
upp í langferð, sem aldrei skyldi
hafa verið farin. Til marks um
stórkostlega hugkvæmni leik-
skáldsins og frumleika, má benda
á, að það lætur aurasálina rogast
með aíðþunga en nýtfzkulegia
skjalatösku fulla af gulli yfir fjöll
og firnindi, kletta og klungur, og
gengur því ferðin seint.
Ferðafólkið gengur nú lengi,
lengi, klifrar kletta, kafar aur og
snjó og kemst loks við illan leik
upp á fjallsbrúnina, þar sem blas-
ir við þeim dýrleg sjón. Einn
hrópar: „Hvílíkt útsýni!“ Annar
hrópar-: „Hvílík borg!“ Sá þriðji:
„Hvílíkir turnar!“ Sá fjórði:
„Hvílíkir glæsilegir turnar!" Sá
fimmti: „Hvílík víðátta!“ Hefði
gáruingi eða gagnrýnandi slegizt
lega drætti í Sæluríkinu og per-
sónusköpun höfundar sé yfirleitt
í molum, boðskapurinn loðinn
Leifi Ivarssyni og Sigurði Karls-
syni, en þá er líka þess að gæta,
að þeim hefur verið falin þau
Sæluríkið stendur langt áð baki
Forsetaefnunum, sem frumsýnd
voru í Þjóðleikhúsinu fyrir nokkr
um árum, hvað sem því nú veld-
ur. Mér kæmi þó ekki á óvart,
að orsökin sé ef til vill sú, að
höfundur sé að leitast við að til-
einka sér ný og framandi vinnu-
brögð og feta þannig í fótspor
erlendra lærimeistara, sem sumir
hverjir þræða vandrataðar huldu-
slóðir í völundarhúsi mannlegrar
vitundar.
Jafnvel þó að það sé ekki ætl-
un mín að fetta fingur (eða löngu
töng) út í leikritaval aðalleikhúsa
þjóðarininar að svo komnu máli,
þá þykir mér að öðru jöfnu betri
gjalda vert að sýna ný verk eftir
unga íslenzka höfunda, þótt göll-
uð séu og bjórarnir í þeim ekki
allir beysnir, heldur en að bera
gamlar heimabakaðar lummur eða
útlent gervibakkelsi á borð fyrir
áhorfendur, eins og iðulega hef-
ur viljað við brenna.
Um svipað leyti sem L.R. tók
t.d. Leynimel 13 til endursýning-
ar, þá lýsti leikhússtjóri því op-
inberlega yfir, að félaginu hefði
borizt um það bil 12 nýir sjón-
leikir og sumir þeirra meira að
segja mjög frambærilegir að hans
dómi og nefndi hann þetta til
marks um ánægjulega grósku í ís-
leazkri leiksköpun. Hvort þjóð-
leikhússtjóri er sömu skoðunar
og starfsbróðir hans um þetta
atriði, veit ég ekki, en hitt þyk-
ist ég þó vita, að Þjóðleikhúsiinu
berist að öðru jöfnu ekki færri ís-
lenzk hugverk en L.R. og hefði
því oft verið gildari ástæða til að
velja eitthvert þeirra til flutnings
heldur en að sviðsetja til að
mynda gamlar revíur, sem komu
fyrst fyrir almenningssjónir á veg
um L.R. og vinsæla nutu endur
fyrir löagu. Halldór Þorsteinsson.
Leikféiag Selfoss
sýnir „Skálholt"
Ég sá leikritið Skálholt í Sel
fossbíói 4. febrúar s.l., en það
eru Leikfélag Hveragerðis og
Leikfélag Selfoss, sem hafa tek
ið höndum saman og sett það
á svið. Það er ekki hægt að
segja annað en að leikfélögin
hafi ráðizt í mikið við að setja
þetta verk upp núna á siðustu
og verstu tSmurn. Leikstjóri
var Gísli Halldórsson, viður-
kenndur ágætis leikstjóri.
Óþarfi er að rekja efni leiks-
ins hér, en ef það er til fólk,
sem ekki þekkir það, en lang
ar til að kynaast þvf, þá ætti
það að fana og sjá leikinn. Ég
held að það sé þess virði, ekki
áðeins leiksins vegna, heldur
einnig höfundarins, en hann
mun hafa lagt mikla vinmu í
að semja það. Alltof lítið er
tfl af leikritum. úr sögu okk-
ar, þess vegna verður Guð-
mundi Kamban aldrei fullþakk
áð fyrir þetta framlag til leik-
húsmenningar þjóðar okkar.
Svo við snúum okkur að sýn
ingunmi, þá verð ég að segja
að leikendur voru harla mis-
jafnir.
Hörður S. Óskarsson lék sr.
Sigurð Torfason dómkirkju-
prest. Seint ætlar Hörður áð
gleyma Möller kaupmanni í
Pilti og stúlku. Framsetning
hans i hlutverki dómkirkju-
prestsins minnti óþægilega oft
á þessa kunnu persónu úr
Pilti og stúlku, sem hanm lék
þá annars með ágætum.
Gunnar Kristófersson lék
Odd Eyjólfsson skólameistara,
en st'undum fannst mér þessi
Oddur skólameistari minna
mig frekar á skólastrák í með-
förum Gunnars fyrir utan lestr
arfireiminn í röddinmi, sem of
oft brá fyrir. Valgarð Runólfs-
son lék hirnn aldna Brynjólf
biskup Sveinsson. Þetta hlut-
verk gerir miklar kröfur til
leikarans. Líklega er Valgarð
of ungur í þetta hlutverk til
að sýna á sannverðugan hátt
hina öldurmanmlegu hlið bisk-
upsins, en annars lék hann
skörulega og af innlifun.
Bjarni E. Sigurðsson lék
Daða Halldórsson. Bjarni var of
stirður og þvingaður í hlut-
verki sínu. Ef Daði hefur ver-
ið svona, þá hefur honum tæp-
lega þótt mikið vænt um Ragn
heiði.
Þóra Grétarsdóttir lék Ragn
heiði Brynjólfsdóttur. Leikur
hennar var mjög góður, þegar
miðað er við hina litlu leik-
reynslu hennar. Hún virtist
skilja hlutverk sitt mjög vel,
framkoma á sviðinu óþvinguð
«g framsetning skýr.
Guðjón H. Björnsson fór
með hlutverk Torfa Jónsson-
ar prófasts. Guðjón er líklega
nokkuð vanur að leika, sem og
leikur hans bar merki um, og
sama má segja um Aðalbjörgu
M. Jóhannsdóttur, sem lék bisk
upsfrúna, þau skiluðu sínum
hlutverkum vel.
Atli Gunnarsson lék klukku-
sveininn. Framburður hans var
of hraður og liaur (það var
reyndar hjá fleirum) og hon-
um varð það á að sýnast ekki
nógu alvarlegur í bragði mið-
að við kringumstæðurnar á
biskupssetrinu og þá atburði,
sem voru að gerast þar.
Svava Kjartansdóttir lék
Helgu matrónu í Bræðratungu.
Það hefði verið góður kostur
fyrir Svövu að gerast atvinnu-
leikkona. Það má með vissu
segja, að varla sé það drama-
tíska hlutverk, sem Svava ræð-
ur ekki við. Hún bar svo sann-
arlega höfuð og heröar yfir
aðra leikeadur á þessari sýn-
ingu.
Aðrir leikendur stóðu þokka
lega fyrir sínu.
Leiktjöld Herberts Granz
voru vel gerð eins og við var
að búast.
Sýndngin tókst í heild vel
og mega hlutaðeigendur vel
við una að því leyti.
Nokkuð finnst mér það hæp
in ráðstöfun, að leikfélög slái
starfsemi sinni saman með
þessum hætti, sem hér hefur
verið gert. Tæplega er hægt að
álykta, að slíkt samkrull sé til
áð efla leikmenniagu á hvor-
um stað, en slífct hlýtur þó að
vera megintilgangur leikfélag-
anná. Til þess þarf samheldni
og félagslega einiingu. Ég er
ekki í vafa um, að hvort félag-
ið fyrir sig hefði getað kom-
ið þessu verki á svið á eigin
spýtur, og fæ ég ekki séð, hvað
hér liggur til grundvallar. Ég
veit, að óánægju gætti innan
Leikfélags Selfoss a.m.k., að fá
ekki tækifæri til að takast á
við eigin verkefni og út af fyr-
ir sig. En þrátt fyrir það er
gleðiefni, að þessu verki skyldi
komið á svið, og hafi þeir heila
þökk, sem að þvi stóðu.
Grétar Þ. Hjaltason.