Vísir - 16.10.1977, Blaðsíða 10

10
m \ nacntivmcn
y vordemStart
w
■'j.ir.of-
ÚX40 "
ran-
Wer m seioer
Gelieölen lahrt, isl
niciit versiehert
Scharfschiitzen
Bomben gesucht
1 lllli»igw^er í Hew York: 108000
Vier Mádchen i sturztea aos hen '
starbenbei i Wolkenkratzern
- , flutountall
FrauPonto
weinte am Grab
,,Mér skilst að skáld eigi ekki ab afhjúpa slg. En ég lilekki á mig sem lifandi gobsögn. sem ekki má af-
hjúpa og þá hljóti hún ab hrynja”. sagbi Matthlas þegar óskab var eftir þvf ab fá til birtingar sýnishorn
af þvi hverpig Ijób hans verba til.
Þetta Ijób. sem ort var I sumar, er gottdemi um þab návlgi viblfbandistundsem Ijób Matthiasar
sprelU einall up’p úr. Hér er þaO lyrirsögn úr Morgunblaúinu og frtll úr pýsku dagblabi sem verOa
kveikjan.
Moröinginn kom meö rauöar rósir". (Mbi.)
þau komu með rauðar rósir
tákn ástar og kærleika
það var blár sumardagur
þau réttu honum rauöar rósir
tákn ástar og kærleika
það var blár sumardagur
hann hélt á rauðum rósum
tákni ástar og kærleika
það var blár sumardagur
hann féll i gólfið með rauðar rósir
tákn ástar og kærleika
það var blár sumardagur
þau köstuðu rauðum rósum á kistu hans
tákni ástar og kærleika
það var blár sumardagur
á nýtekna gröf leggur kona rauðar rósir
tákn ástar og kærleika
það er blár sumardagur
á forsíðu Bild grænn arfi
tákn vorra háværu tíma
e,Frau Ponto weinte am Grab".
Og það var blár sumardagur.
„Þetta er andrúm æsku minn-
ar. Og umgjörðin er Reykjavik
fyrir og i tíriðinu. Striðið hafði að
sjálfsögðu mjög mikil áhrif á okk-
ur sem þá vorum i deiglu, og ég á
ekki von á þvi að ég verði svo
gamall að styrjöldin fylgi mér
ekki. 1 raun og veru horfðumst við
drengirnir i augu við dauða og
harmleik á hverjum degi. Þetta
er mikið vegarnesti. Nauðsynleg-
ur skuggi til að gefa myndinni þá
dýpt sem gerir reynslu manns og
lif raunverulegt. Og það er ein-
kennilegt, að ég er alltaf aö rek-
ast á ljósmyndir teknar á striös-
árunum hér i Reykjavik, þar sem
ég þekki sjálfan mig eða einhvern
okkar drengjanna sem ólumst
upp saman i vesturbænum. Ég sá
til dæmis nýlega mynd af fólki að
koma út af loftvarnaræfingu i
Landsbankanum i Austurstræti.
Á þessari mynd þekkti ég strax
litinn dreng á stuttbuxum og
prjónapeysu. Það er ég sjálfur.
Sama er að segja um mynd frá
komu Fróða i Reykjavikurhöfn
eftir árásina. Þar er ég og gamlir
leikfélagar minir. Við höfum bók-
staflega elt styrjöldina. Mér
finnst einhvern veginn eftirá, að
það gæti ekki hafa verið nein
styrjöld án okkar. Þetta er bak-
svið þessara ljóða.”
Leitin aö tóninum
Hvers vegna var svona erfitt að
finna þann tón sem þú taldir hæfa
þessum ljóðaflokki?
,,A þessum árum hrundi ver-
öldin i kringum okkur”, segir
Matthias. „Það gamla stóðst ekki
þau átök sem þarna urðu og
fæðingarhriðirnar urðu meiri en
áður, þegar nýr timi hefur fæðst.
Þessi nýi timi kom einsog þú veist
úr óhugnanlegasta harmleik sem
mannkvnssagan þekkir. Okkur
fannst þvi ástæða til að binda
miklar vonir við það sem á eftir
kæmi. En þessar vonir hafa einatt
verið vonbrigði. Kannski vegna
þess að það var gerð atlaga gegn
mörgu þvi besta sem við höfðum
fengið i arf, — verðmætum sem
hefði verið ástæða til aö hlúa bet-
ur að. En um það var ekki hugs-
að. Menn voru svo uppteknir af að
byggja upp nýja veröld eftir
striðið. I þessu striði og þeim
hrunadansi sem fylgdi i kjölfarið
urðu sem sagt margvisleg gömul
verðmæti aö engu. Þeirra á með-
al var hefðbundið islenskt ljóð
form sem var að visu byrjað að
úreldast og staðna, og gat ekki
sótt endurnýjun i annað en and-
stæðu sina. Það er gömul saga.
Þessi ljóðabók min, Morgunn i
mai, fjallar um þennan tima, og
það hefði verið fölsun frá minni
hendi að yrkja hana i formi sem
var með öllu andstætt andrúmi
islensks þjóðfélags um þetta
leyti. Ég gat hvorki ort hana i
hefðbundnu islensku ljóðformi né
óbundnu formi. Ég varð að finna
nýtt form sem umgjörð um lifið i
þessum ljóðum. Ég hef þvi leitað
að fyrirmyndum bæði i formi nýs
og gamals tima. Andspænis
gengishruninu reyni ég að halda
mér i einn og einn stuðul eða eitt
og eitt rimorð, svona einsog þeg-
ar maður nær taki á snös i fallinu
og handlásar sig svo upp á brún-
ina aftur. Það var ekki fyrr en ég
hafði ort Dagur ei meir að ég taldi
mig hafa reynslu til að upplifa
þessa gleymdu veröld með þeim
hætti sem hún á skilið og glima
við þetta verkefni. En nú höfum
við Erró leitað saman að þessum
tima og ég vona aö við höfum
fundið hann. Kannski tekst okkur
að afsanna afstæðiskenninguna,
sem ég held að sé að verða nauð-
synlegt eins og ástandið er!”
Ljóð án samtals...
Málfar ljóða þinna, hversdags-
legt tungutak þeirra, er samt
óbreytt?
„Já, ég reyni ævinlega að nota
óhátiðlegt orðalag, daglegt mál
eins og það gerist i samtölum
fólks. Ég er að komast á þS skoð-
un, að ljóð án samtals sé skýrsla.
Við Kristján Karlsson og Jorge
Luis Borges erum sammála um
það. Sálmar á atómöld voru m.a.
ortir i þessum hversdagslega
búningi til að minna menn á að
þeir þurfa ekki að fara i kirkju til
að sýna lifinu lotningu, þó það
geti verið gott að fara i kirkju.
Það er i einfaldleikanum, hvers-
dagslifinu sjálfu sem lifið er feg-
urst. I ágætum sálmi er talað um
„lukkunnar hjöl”, en Tómas
Guðmundsson hefur sagt mér að
það minni sig alltaf á Tivoli. Það
er einmitt það sem ég á við. Lifið
er ekki skrautsýning, þar sem við
sitjum öllum stundum i para-
disarhjóli innanum flugelda og
stjörnuljós. Þegar ég orti Sálma á
atðmöld vakti eitthvað svipað
fyrir mér og þegar Halldór Lax-
ness sagði nýlega á blaðamanna-
fundi að sér þætti hlægilegt að
hafa hástemmdan stil um hvers-
dagslega atburði.”
Um gamlan og
nýjan pappír
Ég tek eftir þvi að þú yrkir .
frumgerðir ljóða þinna einatt á
^pássiur dagblaða, umslög og
aðrar umbúðir, eða blaðræksni af
Sunnudagur 16. október 1977. VISIR
„Mér finnst einhvern veginn
eftirá, að það gæti ekki hafa
verið nein styrjöld án okkar ”
Ég hef ofnæmi fyrir
plega mörgu í veröld-
„Mér skilst að frægasti rithöf
undur þjóðarinnar af
fregnum að dæma, óiafur
Oddhóli, sé i þessu vesti...”
heldur ótútlegu tagi. Hvers
vegna?
„Já”, segir Matthias og brosir.
„Ég vil helst skrifa á eitthvert
pappirsrifrildi sem hefur verið
notað að öðru leyti. Ég forðast
ónotaðan pappir. Ef ég nota
hreint blað finnst mér eins og ég
sé aö yrkja fyrir einhverja hátið.
Ég hef séö Jónas Svafár ganga
með ljóðauppköst i rassvasanum.
Það geri ég að visu ekki, en hérna
heima amgengst ég ljóðin min
eins og gesti sem hafa komið i
heimsókn og fara svo eiginlega án
þess að ég hafi frekari áhyggjur
af þvi. Sérstaklega er ég hættur
að yrkja, — eins og ég gerði ungur
—, af óskaplegri ástriðu og ein-
hvern veginn upp á lif og dauða.
Ég yrki oft mér til gamans ef ég
hef tima aflögu. Ég held að sumir
ráði krossgátu i svipuðum til-
gangi og ég yrki núorðið.”
Brottför heilags anda
Af hverju heldurðu að þessi
breyting á afstöðu þinni til yrk-
inga stafi?
„Ég veit það ekki. En mér
finnst þetta góð breyting. Manni
gefst miklu betra tóm til að yrkja
ljóðin áfram og losa þau úr viðj-
um fyrsta innblástursins. Oft eru
menn kirfilega blekktir fyrst eftir
að þeir hafa ort ljóð, og halda að
það sé harla gott, þótt i raun og
veru sé það ekki prenthæft.
Breytingin er sú að manni finnst
ekki lengur allt sem maður setur
á pappir innblásið af heilögum
anda, framyfir þá inspirasjón
sem er nauðsynleg til að byrja á
kvæði. Sú inspirasjón er oft og
einatt tengd eins konar ofnæmi
gagnvart umhverfinu, nauðsyn-
legum viðbrögðum við utanað-
komandi áhrifum, — eins og
margir hafa ofnæmi fyrir til
dæmis ryki eða gróðri. Ég hef of-
næmi fyrir óskaplega mörgu i
veröldinniÉg get nefnt sem dæmi
að þegar ég sé frétt um hörmu-
legan dauða einhverra barna i út-
löndum þá er ég hreinlega veikur
i tvo-þrjádaga á eftir. Én við
þessa breytingu er maður farinn
að geta unniö sin ljóð eins og
handverksmaður, sem hefur
gaman af þvi að gera smiðisgrip-
ina sina eins vel úr garði og hann
getur. An þess hann haldi að altil-
veran hafi blásiðhonum i brjóst”.
/,Þá vantar ekki
þaö i hann"
Ertu fljótur að yrkja?
„Það er misjafnt. Yfirleitt er ég
fljótur að leggja undirstöðu að
ljóði, en þaö liður oftast langur
timi uns ég tel það birtingarhæft.
Ég hef alltaf haft mjög góða ráð-
gjafa, sem hafa reynt að koma i
veg fyrir stærstu skandalana.
Steinn Steinarr las yfir Borgin
hló, Andrés Björnsson næstu tvær
bækur, og Tómas Guðmundsson
og Kristján Karlsson hafa borið
ábyrgð á ljóðabókum minum sið-
an. Kannski hefðu þeir viljað
losna við að ég gæti þessa, þvi það
hlýtur að vera hverjum manni
mikil raun að þurfa að skrifa upp-
á svo ótryggan vixil. Tómas er að
visu vanur vixlum, einsog þú
veist. En þegar ég er siðan búinn
að gefa út bók, — hvort sem það
er ljóðabók eða annað —, hugsa
ég ekki meir um það og undan-
tekning ef ég tek mér hana i hönd.
Afturámóti gleðst ég að sjálf-
sögðu ef einhver finnur eitthvað
nýtilegt i henni. Við hina sem eru
óánægðir get ég bara sagt það
sem Kjarval svaraði einu sinni
Vilmundi landlækni er þeir hittust
á Hverfisgötunni. Vilmundur
hafði verið austur á landi og séð
kofa Kjarvals i Hjaltastaðaþing-
há, og sagði: „Mikið anskoti er
kofinn þinn ljótur”. Kjarval
hneigði sig og þakkaði pent fyrir
að venju og sagði: „Þá vantar
ekki það i hann”.
Ég held að skáldum og lista-
mönnum sé nauðsynlegt að reyna
að sjá sjálfa sig i nokkuö réttu
ljósi. En það er ekki heiglum hent
og oft vilja öll hlutföll brenglast.
Ég hef þekkt fólk sem hefur feng-
ið ofbirtu i augun af þvi að horfa i
spegil. Jafnvel svo merkur og
lifsreyndur stjórnmál’amaður og
bókmenntakönnuður og Bjarni
frá Vogi gekk einu sinni illa i
vatnið. Adrian Mhor hafði sagt
undir heilsiðumynd af Bjarna i
vondri bók um tsland: „Islands
bedste digter”. Kristján Alberts-
son óskaði Bjarna til hamingju úti
i þingi og meinti ekkert illt með
þvi. En Bjarni sagði snúðugur og
raunar upp úr þurru: „Ef þér eig-
ið við Einar Benediktsson þá er
ég alveg óhræddur við hann”.
Mér finnst þessi glámskyggni
vera eitt af einkennum okkar
tiðar. Simon Dalaskáld erfði vesti
frá Hannesi Hafstein. Simon
ákvað siðar að gefa Steingrimi
Thorsteinssyni þetta vesti og
sagði við afhendinguna: „Nú hafa
þrjú þjóðskáld verið i þessu
vesti”. Ég hef verið að velta þvi
fyrir mér hver skyldi vera i vest-
inu nú, og mér skilst að frægasti
rithöfundur þjóðarinnar af blaða-
fregnum að dæma, Ólafur á Odd-
hóli, sé i þessu vesti. Það kvað
hafa gert mikla lukku hjá kven-
fólki, ekki sist i Sviþjóð!”
Grasió og áburðurinn
„Sannleikurinn er sá, að þegar
það sem ég hef skrifað er á þrykk
út gengið kemur það mér sáralit-
ið við. Ég átti mjög erfitt upp-
dráttar þegar ég var að byrja að
yrkja. Annars vegar var ég kall-
aður atómskáld og illa þokkaður
af góðborgurum sem sungu Stein-
grim Thorsteinsson og fóru með
Einar Benediktsson, eins og þeir
væru hin eina sannanlega móður-
mjólk þeirra. Hins vegar kölluðu
atómskáldin mig gagnbyltingar-
mann, af þvi mér likaöi ekki sú
MflrtduroiÉfDEli
Elvis Presley
(TtNrtf.VStí) (At9,
lin ,• _ «N TiHHf. h .M
- 4*
<• —i 49 *otV» /eC t)VI *s
r* i r ■ t -
Hér er innafi nýtt IJóft ort beint út úr atburftum sumarsins sem var aft Hfta, — fréttinni um andlit
rokkkónffsins Elvis Presleys. LJóftift er ekki afteins ort beint út úr þessari frétt heldur munar minnstu
aft hún sé ort beint oná hana, eins og sjá má á myndinni. Þetta er IJóft skálds sem er ekkert mannlegt ó-
viftkomandi. Um tilurft IJóftsins segir Matthias:
,,£g er kannski ekki óskaplega ólikur þeirri ungu kynslóft sem hélt aft Elvis Presley geti ekki dáift.
Hann er holdi klett tákn eskunnar og er eiginlega ner mlnni kynslóft en kynslóftinni sem nú syrgir hann
mest. Elvis var afteins fimm árum yngri en ég. Og þegar þetta söngvagoft gengur I Jörbina fyrirvara-
luust, er nálegt manns eigin esku vegift. Fréttin um daufta hans varft i minum augum aft áminningu
þess aft eskan er aft ganga mér og minni kynslóft úr greipum. Söknuburinn yfir þvi aft sjá esku sina
deyja cr kveikja þessa Ijófts. I örlögum Elvis sé ég örlög okkar allra. Þegar ég i ljóftinu tala um aft
„gíeyma aft lifa” þá á ég vift, aft i leiftrinu frá þessu óventa andláti Imyndar eskunnar sé ég meft svo
áþreifanlegum hetti eftirsókn minnar kynslóftar og þeirrar nestu eftir vindi. Þetla eru kynslóftir sera
hafa haft mikla tilhneigingu tll aft brengla öll verftmcti. Fólkift sem syrgfti hann, áttatlu þúsundir rudd-
ust heim til hans og máttu þakka fyrir aft halda llfi — þaft syrgfti sfn eigin örlög. Aft miklu leyti komu ör-
lög Elvis þvf ekkert vift. Andlát hans minnir þetta fólk I fyrsta skipti á ncrveru dauftans og þaft gengnr
aft gröf Elvis og gretur sjálft sig. Hér gildlr lögmálift alkunna um aft allt sé afstett. A leibinni heim
gegnum England f sumar heyrfti ég f útvarpinu litla frétt um móftur I Birmingham sem skrapp út f búft
aft kaupa ( hádegismatinn. Þegar hún kom heim var hún orftin barnlaus. Börnin hennar þrjú höfftu
brunnift inni. Þetta er atburftur sem vart kemst á prent, nema kannski f þremur llnum meft eins dálks
fyrirsögn, og snertir ekki nokkurn mann. Auftvitaft veri þaft óberilegt ef menn ettu aft upplifa sjálfir
alla þá sorg sem þeir sjá i kringum sig. En svo fá allar þessar hörmun'gar heimsins útrás i einum at-
hurfti, — eins og þegar súperstjarna deyr".
Mort du roi du rock, Elvis Presley.
I dag segja blöðin
að konungur rokksins
sé dáinn, imynd æsku
þessara trylltu tima
mátti ekki vaxa úr sér
eins og gras í rigningatíð.
Dauðinn fór honum vel
eins og á stóð.
Aðeins 42 ja ára
féll goðið að velli
i síðustu orustunni
sem alltaf lýkur
á einn veg: hann hrópaði ekki
a kingdom for a horse,
en við minnumst hans af þvi hann lagði
dálitla áherzlu á það í sakleysi
æsku sinnar að eitt skiptir máli
öðru fremur, það sem fólst
i söngvum hans sjálfs:
live a little, love a little
og færi vel sem grafskrift
þessa þagnaða söngfugls.
Þannig kvaddi hann æsku sína og okkar
eins og nýslegið gras
á stuttu vori:
stúlka grét i sjónvarpi
önnur trúði því ekki
að goðið væri hnigið að velll
að Elvis Presley gæti dáið,
ooðsöqn bessarar kynslóðar
sem gleymdi að lifa og kann ekki að deyja,
ungur aðdáandi sagðist hafa dreymt hann
á rokkhátið í Hollywood
en þá hneig hann allt i einu dauður niður:
It's over.