Vísir - 23.10.1977, Blaðsíða 5

5
VISIR Sunnudagur 23. október 1977

Myndir: Jens Alexondersson
minntist Ezra Pound á Grettis-
sögu eina islenskra ritverka. Hún
haföi heillað hann með sérstökum
hætti. Birtan og skuggarnir á
réttum stað, blóðið tryllt og örlög-
in ófyrirsjáanleg. Ég held að
margir útlendingar sjái lif okkar
svipuðum augum og Pound
Grettissögu. Þrátt fyrir margvis-
lega útúrdúra hefur lif islensku
þjóðarinnar verið eins konar
skáldskapur, og kannski einmitt
vegna andstæðnanna: gjörvuleik-
ans og gæfuleysisins. Hér eru
menn jafnvel að burðast við að
hata hver annan. Það er hatrið i
fornum sögum islenskum sem er
kveikja allrar ógæfu. Ég held við
ættum að reyna að láta okkur
þykja ofurlitið vænt hverju um
annað. Við erum ekki svo mörg.
En svo er hitt: Ef Glámsaugun og
hatrið vantaði i Grettissögu hefði
hún aldrei verið skrifuð. Við verð-
um vist að skrifa sögu okkar þjóð-
ar með þeim hætti að blóðið
storkni ekki fljótt á kálfsskinn-
inu. Heyröu,nú veit ég að farnar
éru að renna tvær grimur á ein-
hverja þjóðlega Islendinga og þvi
betra að fara að gæta sin áður en
manni veröur fórnað til hátiðar-
brigða”, segir Matthlas og hlær.
Stórar og litlar persónur
„Mér dettur Þórbergur I hug i
þessu sambandi. Hönnu, konunni
minni hefur alltaf þótt mikið til
þess koma hvað hann var sam-
kvæmur sjálfum sér. Hann taldi
til að mynda, að maður gæti ekki
lifað jarðnesku mannlifi án þess
að standa skil á gerðum sfnum
eftir dauðann. Ég er afturámóti
ekki viss um þetta. Þaö er ekki
samræmi i þvi að gefa mönnum
mannlegan breyskleika i vöggu-
gjöf og eltast svo við þennan
sama breyskleika á astralplan-
inu. Það er annað sem heillar mig
meira i afstöðu Þórbergs. Það
kom fram i samtali okkar i
Kompaniinu þegar hann sagði:
„Annars er það einkennilegt hvað
margt fólk á erfitt með að laga sig
hvert eftir öðru. Þaö vill verða
svo rismiklar persónur að
hvorug lætur undan fyrir hinni.
Þegar ég mæti stórri persónu
reyni ég alltaf að vera litil per-
sóna til þess að stóra persónan
hafi þá ánægju að veröa ennþá
stærri. Það er lika nokkuð al-
gengur veikleiki i fari manna að
slá sér upp á annarra kostnað,
verða stórir þegar nokkrir eru
viðstaddir, segja þá eitthvað van-
virðulegt um einn, gera hann
hlægilegan, og horfa svo upp á
hina og spyrja með uppétandi
augnaráði: Var þetta ekki helviti
sniðugt hjá mér? — Þetta er
nokkuð algengt i fari manna.
Annars er stór persóna aldrei
stór. Hún dregur sig i hlé og þeg-
ir”. Þessi orö Þórbergs ættu þeir
að hugleiða sem skrifa i blöð og
samkjafta ekki i rikisfjölmiðl-
um”.
„Það er gott og nauðsynlegt að
láta lítið á sér bera I litlu þjóðfé-
lagi”, segir Matthias svo. „Það
kunna rikir gáfumenn. En
heimskir auðmenn kalla á öfund
og ókyrrð I þjóðfélaginu. Sá sem
ereinhvers virði hreykir sér ekki.
Hann getur?eins og Lao Tse, þekkt
allan heiminn án þess aö fara út
fyrir hússins dyr. Það er of mikið
af meðalmennsku og þó einkum
hæfileikaleysi i íslenskum stjórn-
málum, listum, og ekki sist fjöl-
miðlum. Hér situr fjöldinn allur
af verðmætasta fólkinu og hreyfir
hvorki legg né lið, en ræktar
garðinn sinn að fyrirmynd
Voltaires og feðganna i Innan-
sveitarkróniku, perlunni i skáld-
sagnagerð Islendinga á þessari
öld. Blaðamennskan hefur aö visu
ekki gefið mér tækifæri til að
rækta garðinn minn, eins og ég
kysi nú oröið. Ég finn aö ég hef
meiri þörf fyrir það eftir þvi sem
ég eldist. Kannski hef ég einhvern
tima efni á að dunda eingöngu i
þessum garöi, hver veit”.
Alterego
Það væri synd að segja að þú
hafir fengiö mörg tækifæri til að
láta litið á þérbera. Svolangthef-
ur þetta gengið aö þin persóna
hefur I lifanda lifi orðið öörum
skáldum að yrkisefni, bæði dulbú-
ÓSKA ÉG KSS
AÐ ÉG VÆRI
ÓSÝNILEGUR"
Síðari samtalslota með Matthíasi
Johannessen, þar sem rœtt er um
blaðamennsku, Morgunblaðið,
Sjálfstœðisflokkinn og fleira
ið i bókum eins og Borgarlifi Ingi-
mars Erlendar og Svartri messu
Jóhannesar Helga, og ódulbúið i
bók eins og Landshornamönnum
Guðmundar Danielssonar. Hvað
finnst þér um svona „heimilda-
skáldskap”?
„Ég hef ekkert nema gott um
þetta að segja”, segir Matthias og
grettir s'ig svolitið. „Mér kemur
þetta raunverulega ekkert við.
Nema kannski það sem Guð-
mundur Dan skrifaði i Lands-
hornamönnum þvi samráö var
haft við M-ið og við Guðmundur
vorum félagar i þessari veiðiferð
sem bókin fjallar um. Guömund-
ur hefur sannarlega lagt rækt við
figúru mina. Ég get játað, aö það
hefur náttúrulega hvarflað aö
mér þegar ég hef séð hvað ég hef
orðiö fyrirmynd margra rithöf-
unda að þeir telji lifsspursmál að
ég komist inn I bókmenntasöguna
og hafi af eðlilegum ástæöum
ekki treyst sjálfum mér til að
vinna þaö afrek. Þetta eru allt
góðir kunningjar minir og vinir,
en voru það kannski ekki öllum
stundum. Enda veröa engir vinir
listamanna öllum stundum nema
viöhlægjendur. Eitt vil ég þó
segja, að þótt ég telji Lands-
hornamenn skemmtilega bók
með listrænum sprettum, þá hefði
ég nú heldur óskað eftir þvi aö
vera persóna i skáldverkum eins
og Ofvitanum eða Idjótanum, en
þeim skáldsögum sem þú nefndir.
Nú er mér sagt að Jóhannes Helgi
sé búinn að gefa út Svarta messu
endurskoðaða og litli púkinn sem
var undirlægja Bjarna Benedikts-
sonar mun vera horfinn úr sög-
unni, enda átti hann þar aldrei
heima og var eins konar krabba-
mein frá listrænu sjónarmiði. Ég
sakna þess þó náttúrulega að fá
ekki að lifa áfram I þessu skáld-
verki i þvi gervi sem mér var ætl-
aö þar. Mitt alterego I Borgarlifi
er ekkert sérlega ógeðfelld per-
sóna, enda gat Ingimar Erlendi
aldrei orðið jafn illa við mig og
reynt var að innræta honum. Og
svo eru þetta náttúrulega skáld-
verk með skáldaleyfum, en ekki
minningargreinar. Minningar-
greinina ætla ég að skrifa
sjálíur”.
Persónugervingur valds og
kerfis?
En særöu þessi skáldverk þig á
sinum tima?
„Það held ég ekki. Fyrst ég var
SAMTÖLIN — Kunnasti þátturinn i blaðamennsku Matthiasar eru samtöl hans við fólk. A þessari mynd
má sjá hvernig þau eru unnin. T.v. minnispunktar úr samtali við Pál ísólfsson, siöan vélritaö uppkast
með miklum breytingum að einni samtalsbóka þeirra Páls, og loks próförk að Kompaniinu með leið-
réttingum Þórbergs.
Um samtalslistina sagði Matthias: „Þegar llalldór Laxness fékk Sonningverðlaunin Hkaði honum iila
hvernig biaðamaður Morgunblaðsins spurði hann um hvað hann hygðist gera við þau. Hann kvartaðí vf-
ir þessu við mig og mér fannst gagnrýni skáidsins réttmæt. Laxness sagöi að hann yrði reiður, þegar
hann væri kjánalega spuröur og svaraði þá útúr. Mér er minnisstætt að hann bætti við: „Sá sem skrifar
samtai ber ábyrgö á þvi. Hann slær tóninn. Som man raaber i skoven faar man svar”, sagöi skáldið —
og ég minnist þess ekki aö hafa heyrt betri skilgreiningu á samtalskúnstinni”.

í f
ry

■+<K

>*;;