Vísir - 05.08.1978, Qupperneq 5

Laugardagur 5. ágúst
19T8-VISIK
íslendingum finnst ætíð forvitnilegt að heyra hvað
útlendingar segja um þá, einkum þó hvað þeir
segja gott um þá. Það er sígild spurning til erlendra
manna sem hingað koma hvernig þeim líki land og
þjóð. Hvort island sé öðruvísi en þeir bjuggust við.
Þá vekur það einatt athygli hvers vegna menn fá
áhuga á þessu „guðsvolaða" landi eins og Nixon
orðaði það svo pent um árið. Hvað er þaðt sem fær
menn úr gróðursælum og sólríkum löndum suður í
álfum til að taka ástfóstri við þetta eyðilega land
hér á norðurhjara?
í Vín býr einn slíkur (slandsvinur sem kenndi
heimspeki og tungumál við háskólann þar en er nú
kominn á eftirlaun. Hann heitir dr. Franz Stefan og
fékk þessa óútskýranlegu ástríðu ungur drengur í
keisaraveldinu Austurríki-Ungverjaland, snemma
á þessari öld. Eiginkonu sína Friedriku smitaði
hann þessum áhuga og það var árið 1932 sem þau
ferðuðust fyrst til íslands með bakpoka og tjald.
Fjórum sinnum komu þau til fslands á árunum
fram til 1935 og svoekki aftur fyrr en eftir 1960.
Nú eru þau aldin að árum, hann er 74 ára og hún á
svipuðu reki. I sumar fóru þau pílagrímsför á forn-
ar slóðir en nú hvorki á hestum né tveim jafnf Ijót-
um heldur í kraftmiklum f jallabíl Olfars Jacobsen.
Vísir hitti þau að máli áður en þau hurf u héðan af
landi brott. Yfir gömlu Eimskipafélags-landakorti
frá 1932 rifjaði Stefan upp ferð sína á Vatnajökul
1935. Fróðlegt er og að kynnast viðhorfum þessa
merkismanns gagnvart þeim breytingum sem hér
hafa orðið og honum sem ferðamanni og útlending
hafa vitnast á mestu breytingatímum í sögu þjóðar-
innar.
Hjónin Friedrika og dr. Franz Stefan i Reykjavlk á dögunum. Dr. Franz Stefan var mjög hrifinn af þeim
breytingum sem orftiö hafa á tslandi frá þvi hann fyrst steig fæti hér á land 1932.
úr hrafntinnu og sumir höföu ef-
ast um aö þaö væri til. Þvi lék
okkur hugur á aö finna þetta
fjall.
Viö fundum fjalliö, fyrir til-
viljun þvi viö leitina aö þvi lent-
um viö i snjóstormi og okkur
bar af leiö. Allt i einu vorum viö
komnir langleiðina véstur i
Kerlingarfjöll. Viö snerum aftur
en lentum þá enn i snjóstormi
þannig aö viö urðum aö hafast
viö i tjaldinu dögum saman.
í dagrenningu einn morgun-
inn var komið gott veöur og
heiöskirt. Tveim kilómetrum
frá okkur sáum við toppinn á
Pálsfjalli standa upp úr jöklin-
um. Þar tókum viö grjótsýnis-
horn og margar myndir.
A niöurleiðinni var gott veöur
en við urðum aö skilja hluta far-
angursins eftir svo sem sleöana
vegna þess að Skaftárjökull var
þannig að ófært var að böðlast
yfir hann með þá i eftirdragi.
Eftir 33 daga ferð yfir jökul-
inn komum við niður austan
Skaftárjökuls þar sem við fund-
um hófför sem við röktum til
byggða. Jökulinn höföum viö
sigrað og eftir þvi sem ég best
veit hafði það aðeins veriö gert
sex sinnum áður.
Þetta var siöasta ferö min til
Islands fyrir strið og aftur kom
ég ekki fyrr en 1960, þá var ég
með hóp af kennurum sem ég
ferðaðist með um landiö.
Slikar ferðir fór ég aftur 1962
og 1965. Friedrika kona min var
ekki með i þeim ferðum og þvi

: ■

Fyrstu
Islandi
kynnin af
„Eg hafði mikinn áhuga á
jöklum og fjallaferðum þegar i
æsku. Að feröast til tslands var
eitt þeirra ævintýra sem mig
dreymdi um. Fyrir Islandi hef-
ur alltaf verið mikill áhugi i
minu heimalandi og ekki sakaði
að á árunum milli striöa giftist
austurriskur barón, Von Jaden
að nafni, Islenskri konu. Það
vakti mikla athygli i Austurriki
og jók mjög forvitni manna á
þessu fjarlæga og spennandi
landi.
Æskuævintýrið um ferð til Is-
lands uppiifði ég svo 28 ára
gamall þegar ég og kona min
komum til Reykjavikur með
Goðafossi, áriö 1932. Það ár
feröuðumst við um suðurlands-
undirlendiö með bakpoka og
tjald, gangandi. Við klifum
Heklu i þeirri ferð og komum að
Gullfossi og Geysi.
Frá Reykjavik fórum viö
þetta sama sumar með Eim-
skipafélaginu vestur og norður
um land til Akureyrar. Þaðan
fórum við i bil til Blönduóss og
frá Blönduósi til Grimstungu
þar sem við mættum mikilli
gestrisni Lárusar bónda.
Frá Grimstungu héldum við
gangandi og riðandi um Arnar-
vatnsheiöina og Tvidægru niður
i Borgarfjörö og þaðan landveg
til Reykjavikur”.
A hestum upp á hálendið
,A þessum árum störfuðum
á vegum stúdentasamtaka
„Þjoð sem framkvœmt
getur slik kratta-
verk, getur allt
Hér er ein þeirra mynda sem dr. Franz Stefan tók nálægt Grlmsvötn-
um sumarið 1935. Eins og sjá má var jökullinn viða illur yfirferðar.
og stóðum meðal annars fyrir
ferðum stúdentasamtaka Bret-
lands og Wales um Austurriki,
Sviss og Noreg. Okkur þótti til-
valið að efna til slikra ferða til
Islands eftir þessa fyrstu ferð
okkar hingað.
Það gerðum við strax árið eft-
ir og enn var Lárus i Grims-
tungu okkur hjálplegur. Hann
sendi hesta niöur á Þingvelli og
þaðan fórum viö sem leið liggur
upp á hálendið kringum Lang-
jökul og niður til Þingvalla aft-
ur. En minn draumur var að
sigra Vatnajökul.
Misheppnuð tilraun hafði ver-
ið gerö til að fara yfir jökulinn
1932 og lá einn leiöangursmaöur
þess leiðangurs kalinn á sjúkra-
húsi sumarið 1933, þegar ég var
hér með stúdentana. Það var
enginn hægðarleikur aö fara
yfir jökulinn á þeim árum.
Slikan leiðangur varð þvi að
undirbúa af mikilli kostgæfni.
Þetta sama sumar fór ég þvi
könnunarleiðangur frá Skarði
og upp i Kerlingarfjöll. Þá byrj-
aði ég að leggja drög að rann-
sóknarleiðangri á jökulinn.
Þetta átti að verða mikill leið-
angur með austurriskum og
breskum prófessorum og stúd-
entum. En af einhverjum á-
stæöum heltust Bretarnir úr
lestinni.
Sumarið 1934 könnuðum við
svæðið norðan jökulsins og höfð-
um með okkur fylgdarmenn og
hesta úr Vatnsdalnum sem Lár-
us i Grimstungu útvegaði.
Við fórum Ódáðahraun um
Jónsskarötil Oskju og frá öskju
i Herðubreiðarlindir og yfir
Jökulsá. Við lentum i ævintýr-
um og vorum næstum búnir að
missa einn hestanna i straum-

þunga árinnar og töpuöum ein-
hverju af farangrinum.
A bakaleiðinni sáum viö með-
al annars Dettifoss og komum i
Asbyrgi áður en við héldum til
Akureyrar. Þetta var eins og ég
segi undirbúningur undir sjálfa
ferðina sem við ætluðum árið
eftir yfir þveran Vatnajök.ul úr
norðri”.
Frá Vín á Vatnajökul
„Það var i maibyrjun 1935 er
við hófum ferðina langþráöu frá
Vin á Vatnajökul. Við vorum að-
eins þrir, ég var leiðangurs-
stjóri og með mér var einn jarð-
fræðingur og einn læknir. Allir
vorum viö áhugamenn um fjall-
göngur, jökla og jarðfræði.
Við fórum á skiðum og vorum

.
Tjald leiðangursmanna og útbúnaöur I ferðinni yfir Vatnajökul 1935. Snjóstormur var nýyfirstaðinn og veðriö hið ákjósanlegasta.
með góðan útbúnað á þeirra
tima mælikvarða. Hver okkar
var með sleða sem við drógum á
eftir okkur og höfðum eitt jökla-
tjald.
Erfitt var að komast á jökul-
inn vegna þess hve hann var
sprunginn og það hljóta að hafa
verið fleiri gos i honum árið áð-
ur en aðeins i Grimsvötnum.
Ferðina hófum við frá Viði-
gerði sem er næst innsti bærinn i
Bárðardalnum. Bræðurnir Egill
og Kjartan Tryggvasynir voru
leiðsögumenn okkar að jöklin-
um og fluttu okkur þangað á
átta hestum.
Ódáðahraun var torfarið og á
miöri leiðinni sagðist Egill ekki
komast lengra enda snjór þung-
ur. Með fortölum tókst okkur þó
að fá hann til þess að halda för-
inni áfram og fundum loks færa
leið.
Hestaferöin tók 30 • klukku-
stundir og við vorum nokkra
daga við rætur jökulsins við
jarðfræðilegar athuganir og
kortagerð áður en við lögöum i
hann. Þarna skildum við eftir
hluta farangursins, en um það
var samið við bræöurna að þeir
næðu i hann nokl m dögum
siöar.
Við lögðum þvi ;st á jökul-
inn og þaö tók okkur hvbrki
meira né minna en tólf daga aö
komast yfir skriðjökulinn og
upp á sjálfan jökulinn. Hann var
enda ákaflega sprunginn og
seinfarinn og svo töfðumst við
um tima vegna snjóstorms.
Við komumst til Grimsvatna
áfallaiaust og vorum þar i tvo
daga og skoðuðum giginn. Þetta
var 16. júni árið eftir að gaus.
Þarna var ægifagurt og enn
lagði hita úr jörðunni”.
„Næsta markmið okkar var
að finna Pálsfjall, en það haföi
enskur leiöangursmaöur fundið
fyrstur manna þegar hann var
þarna á ferð ásamt tslendingum
árið 1875. Það fjall er að mestu
Austurríski prófessorinn og
fiallgöngumaðurinn
dr. Franz Stefan rœðir um
forð á Vatnajökul 1935 og
þcer breytingar sem hér
hafa orðið síðustu 40 ár
ákváðum við að fara þessa ferð
nú sem einskonar pilagrimsför
á staðina sem við heimsóttum
þegar við vorum ung. Hún hafði
ekki komið hingað siðan 1934.
Við fórum i ,,safari”-ferð með
Úlfari Jacobsen og það var ein-
staklega vel skipulögö og
skemmtileg ferð. Ég vil þvi nota
tækifærið og færa fararstjórum
og ferðafélögum minar bestu
þakkir. Einnig Lárusi i Grims-
tungu i Vatnsdal sem enn er á
lifi og bræðrunum Agli og Kjart-
ani Tryggvasonum og Helga
Pálssyni frá Rauðabergi”.
„Breytingarnar hér á landi á
þessum tima eru svo stórkost-
legar að ef ég hefði ekki séð þær
með eigin augum myndi ég ekki
trúa þvi. Reykjavik er til dæmis
Texti: Hreinn Loftsson
Myndirt Gunnar V. Andrósson
allt önnur og óiik þeim litla bæ
sem maður sá 1932. Fyrir strið
voru hér næstum engin tré, nú
er þetta borg trjáa og gróðurs.
Þvi hefði maðúr nú ekki trúað.
I Skaftafelli i öræfum eru nú
grasi grónar grundir þar sem
undir er ekkert nema svartur
sandurinn. Þegar ég sá það varð
mér að orði að þjóð sem fram-
kvæmt gæti slikt kraftaverk
hlyti að geta gert allt.
Þá talar maður ekki um
brýrnar á söndunum fyrir aust-
an, það framtak sem á þessum
tima er búiö að gera i brúarmál-
um. Hvernig hefur svo fámennri
tGPSsw
þjóð tekist að byggja allar þess-
ar brýr, vegi, skóla, sjúkrahús?
Þetta er óviðjafnanlegt.
Það er ákaflega áhrifamikiö
að verða vitni að sliku.
Fólkið hefur einnig breyst. Ég
held að striðið hafi átt sinn hlut i
þvi. Þá komust Islendingar
fyrst i kynni við erlendar þjóðir
og það skilur alltaf eftir sig á-
kveðin spor. Samt er hér enn að
finna þessa sömu tegund af fólki
sem maður hitti hér áður. Fólk
sem er fámált en hægt er að
treysta á”.
—HL

„í dagrenningu einn morguninn var komifi gott vefiur og heifisktrt. Tveim kllómetrum frá okkur sáum
við toppinn á Pálsfjaili gægjast upp úr snjónum”. Myndina tók dr. Franz Stefan á Vatnajökli sumarifi
1935.
' ■>* &
Jóhanna og Asta.
Það er best að vera í
sveitinm, segja þcer Ástaog Jóhanna
„Ég ætla upp í sveit,
ligga ligga lá," syngur
hann Ómar Ragnarsson
á einni plötunni sinni,
„meö beljur á beit, ligga
liggalá". Og það eru
margir, sem fara upp í
sveit í sumar, bæði börn
og fullorðnir. Sumir fara
um stuttan tíma, aðrir
dveljast allt sumarið.
Meðal þeirra krakka,
sem eru í sveit í sumar, er
Ásta María Jensen, en
hún á heima í Reykjavik,
að Vesturbergi 175. Ásta
er 13 ára, en hún var í 6.
bekk Hóiabrekkuskóla
síðasta vetur. Ásta er i
sumarvinnuað Kirkjubóli
á Hvítársíðu og það er eín
önnur stelpa, sem vinnur
þar líka og hún heitir Jó-
hanna Jónasdóttir og frá
Signýjarstöðum í Hálsa-
sveit. Jóhanna er 15 ára
og hún var í Kleppjárns-
reykjaskóla í fyrra og fer
i Reykholtsskóla næsta
vetur. Ég hitti báðar
þessar stelpur að Kirkju-
bóli nýlega og þær voru
báðar sammála um það,
að það væri gaman að
vinna sveitastörfin.
Ég spúrði þær, hvort
þær myndu í framtiðinni
heldur vilja búa í sveit en
i borg og þær voru báðar
sammála um það, að
betra væri að búa i sveit-
inni. *' Það er allt svo
skemmtilegt í sveitinni,
sögðu þær, og svo ér svo
gaman að f ara á hestbak.
Ég á tvo hesta, sagði
Jóhanna, annar heitir
Glófaxi.
Ásta á ekki hesta, en
hún sagði að frænka sín,
sem býr rétt hjá Kirkju-
bóli, ætti marga hesta og
lánaði sér hesta, þegar
hún vildi.
Þegar þær eiga frí,
leika þær líka oft
badminton og fara
gönguferðir, ef veðrið er
gott. Þær leika þá líka
stundum við dýrin, kálf-
ana og hundinn hann
Kobba, sem var viðstadd-
ur, þegar ég talaði við
stelpurnar og vildi eigin-
lega láta tala við sig líka.
Kobbi er ofsalega góður
ogsniðugur hundur. Hann
er svo kurteis og geltir
ekkert að ókunnugum
borgarbörnum. Hann
bíður bara álengdar og
kemur svo í rólegheitum
og stofnar til kunnings-
skapar. Og honum finnst
afskaplega gott að fá
kremkex að narta í. Því
miður er hér engin mynd
af Kobba með, hann var
farinn i burtu, þegar ég
Asta afi ieika vifi einn kálfinn.
tók myndirnar af stelp-
unum. En kannske getið
þið bara séð í huganum,
hvernig Kobbi lítur út.
Hann er svartur með upp-
hringaða rófu, en lafandi
eyru og falleg brún augu.
Hann er víst af skorsku
f járhundakyni. Og það
voru mörg falleg húsdýr
á Kirkjubóli. Þar voru um
25 mjólkandi kýr, nokkrir
kálfarog einn boli. Kýrn-
ar voru sérlega skraut-
legar sumar, t.d. hún
Kolkjafta, sem var Ijós
með kolsvartan munn,
sem var eins og málaður
með svörtum varalit,
svört eyru og svart i
kringum aughn. Systir
hennar, hún Lufsa, var
næstum því eins í útliti.
Hafi ég einhvern tímann
haldið, að allar beljur
væru eins, þá veit ég nú,
að svo er ekki, og það
sem meira er, þær eru
sumar reglulega falleg-
ar. En ég held kannske,
að Ásu og Jóhönnu hafi
ekki þótt neitt mikill
munur á beljunum, þar
sem þær hömuðust við að
hjálpa til við að mjólka
með fullkomnum mjalta-
tækjum. Svo gáfu þær
kálfunum og klóruðu bola
og gáfu honum nýslegna
heytuggu. Það var
handagangur í öskjunni,
þegar kálfarnir fengu að
drekka, en stelpurnar
vöru hörkuduglegar i
f jósverkunum.
HÆ
Ikrakkar'.
Umsjón:
Anna Brynjulfsdóttir