Tíminn - 10.09.1969, Blaðsíða 7

7
MÍOITIKUDAGUR 10. september 1969
TÍMINN
7
Steinn Guðmundsson:
Á ÉG AD GÆTA BRÖENJR MlNS?
dry&kjusteapar ei- litið í öðru EJkfcert okikar saeti þegjauidi
og aSgerðarlau'sit hjá ef siteini
Á s. 1. ári skrifaði ég greina
flok-k í Morgunblaðið um áfeng
ismál, og kailaði hann: ,,Alko-
ho'listi spyr?“. Von er á síðustu
grein í þeim f'lokki núna ein-
hivern daginn. í „greinum,,alko
hoiistans er meira iitið nm
öxl, og aðstæður kannaðar. Nú
langar mig* til að líta þetta
þjóðanrandamál svoiítið meir
frá eigin sjónarhorni, og vona
é'g að TÍMINN aðstoði mig við
að koma því á framfæri. Ég
óska þess samt af heilum huga
að aldrei þurfi að koma til þess
að ástandið í ofdrykkjuvarnar-
málum íslenzku þjóðarinnar
verði skráð eins og það raun-
veruleg er í dag — slík
hneysa þyrfti helzt að grafast
með kynslóðinni.
Þegar um drykkjuskap er
rætt er undantekningalítið átt
við þá drykkju, sem að jafnaði
hefir ofurölivuin í för nieð sér
— og dryfekj'umaður er sam-
kvæni't því sá náuagi sem’æ of
an í æ sést fuiliur á aimanna-
færi, eða vitað er um að rorrar
yfir flösfeunni innan dyra. Þessa
skiigreiningu mátti til sanns
vegar færa hér áðiur fyrr, en
nú er svo komið að hún er orð
in úrelt.
Hvernig má það vera? Er
1 fyllibyttan í dag ekki sams kon
ar fyllibytta og sú, sem drakk
si'g fulla fyrir stríð? Að vissu
leyti, jú, en ekki öllu.
Gamla fyiiibyttan er langt
komin með að drukkna í ann-
arri gerð fyilibyttna.. Áður fyrr
var fyllibytban yfirleitt sett til
hliðar í þjóðlífiniu meðan hún
enn var virk, en á atvinnuhunig
ui'sárunum eftir stríðið, þegar
hægt var að bjóða vinnuveitand
anum flest, vegna þess að
vinniuaflssfeortur var öllum aug'
ljós, þá sótti drykfejuskapur
nokk'Uð ört inn í atvinnuilífið,
og mat þjóðarinnar á þessum
ófögnuði breyttist smám saman.
Nú þykir það ekki lenigur neitt
tiltökumál þót't starfsmaður
komi dúftandi af brennivíni úr
mat. Aukin velmegun átti auð
vitað sinn þátt í hvernig fór
— en skyndihrap alþjóðar inn
í auraráðin þó enn meiri.
Fljótilega eftir að almenn vel
megun tók stóra stökkið upp
úr 1940 fór mei-ra að bera á því
að menn leyfðu sér að hnupla
dögum frá atvinnu sinni eða
vinnuveitendum, og bæta þeim
við hina hefðbundnu „upplyft
ingu“ helgarinnar. Við þetta
var unað bæði vegna þess að
skortur var á vinnuafli og eins
vegna hins, að siðvenjubreyting
þessi gekk mjög jafnt yfir öll
stig stéttanna, en stéttarmunur
svo tiil enginn. Þótt nú sé svo
komið að forsendan fyrir inn-
í-ás drykkjuskapar á svið at-
vinnulífs sé fallin, þá er eðli
Skol'la það, að hann sleppir
ekki því sem hann einu sinr
hefir náð tökum á. fyrr en full-
reynt er hver er sterkari.
Þetta er að mínum dómi liöf
uðorsökin til þess að ofdrykkja
er nú miklu meirí en áður ráð-
andi meðal si-yngri aldurs-
flokka. og f.k'KÍ vansalaust að
ungur maður sfeuli ennþá fá að
komast upp með það, að sleppa
degi og degi, eða hluta úr degi
frá sínum daglegu störf'mp, ie
ofan i æ, bara af því að h'ann
er ,,að skemmta sér“ eins og
okfeur er lang-tamast að kalla
það. Þessu verður að kippa í
iag. Þeir, secn manmaforráð
hafa, verða að sætta sig við
það, að því fylgir nokkur á-
byrgð. Góður verkstjóri gætir
efeki aðeins hagsimuna fyrirtæk
is síns, hann þarf oft að vera
uppalandi æskumannsins, og
framtíð hei'llar fjölskyldu getur
oltið á því, að hinn ung: mað-
ur finni þá festu hjá sínum
nánasta yfirboðara að hann fái
sjálfkrafa virðingu fyrir starf-
inu. Það verður að siast inn í
þjóðlífið, að aildrei megi blanda
saman drykkjuskap og vinnu
(eða námi). Ef við kveinkum
okkur við að taka á meininu,
ef við göngum ekki í sjálf okk
ur og viðurkennum hvar skór
inn kreppir, erum við engu
betri en ofdryfekjumaðurinn,
sem við fordæmum fyrir það,
að hann skuli ekki viðurkenna
að hann drekfei, þótt hann
drek'ki.
Við verðum að sinna al-
mennri víðtækri ógrímuklæddri
fræðrfu um áfengismái. Við
megum etoki sefja okkur sjálf
Fyrri hluti
til að trúa því að áfengisvanda
málimu sé sinnt þegar satinan
legt er að því er ekki sinnt.
Þetla er mergurinn málsins.
Ofdrykkjuvarnirnar íslenzku
eru nú í svo miklum ölduda'l,
að þótt þær væru tífaldar væri
íslandsmét sennilega ekki sleg
ið á þei.m vettvangi. Bláa-hands
ins, hjúkrunarstöðvar þess. og
endurhæfingarheimilisins í
Víðin.esi hafa allir þeir heyrt
getið er á'fengismállium lijá eyra.
Btóm'asfeeið þeirrar starfsemi
stóð fyrir þó nokkrum árum
síðan, en þá var það svo stór
þáttur í íslenzku menningarlífi
að tiil hans var tekið, þótt raun
verulega hafi þar aðeins um
hlaup á hundavaði verið að
ræða. Starf þetta náði ekki
nema til mjög taikim'arkaðis hiuta
akursins, en væri sarnt — ef
enn væri við líði — talið til
stórvirkja á sviði áfengisvarna
i dag. Nú er hins vegar um
hörmungarástand á þeim víg-
stöðvum að ræða. Ég held að
islandsmet í áfengisvörnum
hafi samt sem áður ekki verið
slegið af Bláa-bandinu. Methaf
arnir trúi ég að séu hinir
gömlu Góðtemplarar og Ung-
mennafélögin, meðan hvorir
tveggja voru og hétu. En illa
held ég að þeir fylltu út í
keppnisbúningana sína í dag,
blessaðir. Enda ekki við því að
búast. Það mælir í móti lög-
málinu. Hu'gsjónir vakna og
þróast, blómstra, hrörna og
deyja. Það virðist vera lögmál
ið hvert sem litið er.
En ei'gum við þá að gefast
upp, — eða hvert er viðhorf
okkar til áfengisniálanna á
þessu Herrans ári 1969. Höfum
við efni á því að íáta þann
grunn, sem þegar hefir verið
byggður, verpast moldu, og týn
ast? Við sku'lum athuga málið.
Geruin okkur ljóst, að of-
dryfekjuv'andamálið í dag er-
sv-olítiö annars eðiis en áföngis
vanda-ipálið var á fvrstu • : ára-
tugum aldarinnar. Notfeuiiar-
venjur bafa breytzt. Almenn-
ingsálítið hefir breyt/.t. Sam
abjTgðarkennd hefrr eflzt. Eðli
ljósi, og þannig mætti lengi
telja — en látum okkur nægja
þá staðreynd, að tímarnir hafa
breytzt. Við vitum að hér er
stórva.ndiamál á ferðinmi, og
við höfum vanizt því, að þegar
eitthvað va.ndamál ber á góma
— vandamá'l sem snertir okkar
dagilega líf, þá leitumst við ó-
sjálfrátt við að kanna eðli þess,
og gerum síðan, eða reynum að
gera, þær ráðstafanir sem við
leljum að eigi bezt við í það
og það skiptið.
Ef við missum svei'n langtím
um saman, eða ef liðir bólgna
eða meltingarfæri okkar verða
öðruvísi en við eigum að venj
ast, þá leitum við til læknis
— þess læknisins sem við telj
um að við eigi í hverju til-
fel'linu. Ef þun.glyndi eða
kvíði byrgja okkur yfirsýn yf-
ir daglegt líf, erum við hvött
til að leita prestsins eða sái-
fræðingsins, því þeir eru taldir
líklegastir til að kunna ráð
til að hjálpa okkur til að finna
kvíðavaldinn. Ef námið er of
erfitt, eða skólinn of stremb
inn leysa kennarar úf vandan
um. Ef afkomuöryggið rambar
flýjum við í skjól nánustu vina.
Og lengi mætti þannig telja.
Mifeið lítur annars út fyrir
að vera auðvelt að leysa öll
þessi vandamM daglegs lifs nú
á timum, aðeins með því einu
að hluta þau í súndur og levsa
þau svo hvert út af fyrir sig.
Þeir hefðu sennilega brosað í
feamipinn gömilu heimilislækn-
arnir, ef þeir hefðu séð fyrir
sér „sérfræðinga'sýtkiin.a“, sem
Mau.pin er i stéttina þeirra.
En að jafnaði er þetta nú
eikiki svona auðvelt, því vanda-
máil daglegis lifs eru oft svo
ná.tengd hvert öðru, að þau
verða etokj slitin í sundur og
a.flhent sérfræðin.guim til úr-
lau'snar í búiturn. Kvíðinn og
( miagasárið, þunglyndið o.g liða-
bóligan, aHt verð'ur þetta að
fyligjast að til læknisins — og
svefnleysið, námsileiðinR og ör-
yiggisteysið veröa e'toki sfeilin
eftir he.ima.
Við vitum þó að sk'ynsamieg-
ast er að léta lækninn um
liikiamann, prestinn um sálina
og keinnarann um a.nda.gif'tina,
En til að æskile.g ú'tk'om.a fáist,
verða þeir þó oft að ganga hver
um sig svo'l'ítið inn á landar-
eiign hvers annars. Stundum
kann lætehirinn meira að segja
að verða bezti sá'lu.sorgariivn,
og prestu.rinn ómissandi við
u n d inbú ni ng s'ku rð aðiger ðar i nn-
ar. „Þjáist einn limiurinn, þá
þjáist al'lur líkaminn — og
auigað geibur efeiki sagt við hönd-
ina: ég þarfnast þín ekfei“.
Um al’lt þjóðfélagið eru sjúM-
ing'ar — mar.gvíslegir sjúfeli.ng-
ar. Eniginn sleppui' alveg. Öl'l
erurn við meira og minna upp
á hvert annað komin. Þótt svo,
að við léturn stundum sem otok
ur konij etoki við vandræ'ði
mannsins á Iloltinu, kann það
einmitt að verða maðurinn á
Holltinu, sem réttir ofckur hönd
ina, þegar við erum að missa
jiaf.nvæigið einhyeiTi. hlúta
vegna. Við íslendingar getum
því fagnað þedrri bræðralags:-
huigsjón. sem tefeið hefúr- á- sigru
svo raunverutega nnynd' í sam-
fé'lagi okfear. að hinai viðtæku
sjúferavarnir eru vissulega orðn
ar óumdeilanleg þjóðarei.gn.
væri kastað að Reyikjakindi.
Varfa er nokfeur svo afskipta-
laus í eð'li sínu, að hann giie'ðj-
ist etoki við að fylgjast miéð
hiversu vel þeim genguir að
vinna s'ttarf sitt öllum þessum
mörgu á'hugamannahópu'm, sem
takasí á við sjúfedómana —
þessa sjúkdóma, sem við og
niðjar ofeikar get'a aMtaif átt von
á að þurfa að tafeast á við í
návígi. Og ætlj að hann sé til
sá fsiiendiiigiur, sem fenigist til
þess að afsal'a sér Slysaivarna-
félaginu „sínu“ af frjálisum
viilij.a?
Vissuleiga er vor í lof-ti í heil-
br.i.gði:smiá'liuim ofcka'i' M'endinga.
Stórá'tö'k hafa veri’ð gerð og
stóa'virki eru í deiglun.ni. En
engan veginn er rét#ætantegt
að ýta ti'l hliðar jafn stórk'ost-
legu heilbrigöisvandaméli sem
drek'kjusfeapur er, því hiliðar-
venkanir hans eru bæði mang-
slungnar og kom.a mijög víða
við. Það krefðist ekkj mikíl'la
umsvifa að stórbæta ástandið
í' þessum efnum, ef sófeninni
væri beint að réttuim stað —
þ, e. a. s. að hinu vaxandi
mleini. En að láta meinið þró-
ast unz drep er hla.upið í, er
alte etoki réttlætanlegL Bæði
Rífeis- og Borgarspítalj sinna
altooiho'ldstum á seinni sti’gum,
en forsfigunum er alls ekiki
sin.nt. Þetta er ósköp áþetafeit
og éf heimilislæknirinn neitaði
að búa u.m svöðusárið þar til
farð væri að graf-a alldu.glega í
þ'ví. Endia hef.ur miöng „bióð-
eiti'unin" hlaupið úr illa förn-,
um altaoholista yfir i heimilið
hans án þess að heilbrigðisyfir-
widum hafi þótt taka því að
gefa kost á aðstoð —- enda set-
ur fá.tæknahjá'lpin jafnan undir
lekann þe.gar alilt um þrýtur.
— og svo er alfeohoiistin.n lífea
„bara fyl'libytta". Furðútegt
verður það samt að te'ljast, að
þeir sem aðstöðuna hafa, stauli
heldiur vi'lja bíða þess að vfir
snari heldiur en sinna bagga-
muninuim meðan tími til gefst.
Fólta gerir sér aknennt etaki
lj'óst. að þegar alkóholisti
hef.ur áttað sig á Mutskipti
síniu, þá er aðstaða hans etakert
erfið, tvi'mæla.la.ust efeteert erf-
iðari he'ldur en t. d. hórtaarfs-
ins eða mathá'ksins. Hér er að-
eins um á'kveðna og tatamark-
aða strauma í dagfari manns-
ins að ræða, strauma, sem hafa
verður hernil á. Við, sem etak.i
eru.m hneppt í fjötra dryitakju-
skaparins, verðum að sjá til
þess, að hinn „fiuffli” eigi kost
á aðstöðu til að bvístí.ga sig í
til heilbriigðs l'íífs — svo vit
hans og uppeldisáhrif komi að
ein'hverju gagni. Þegar al'kohol-
istj nær því að átta sig á þess-
uim veitalei'ka, sem orðinn er að
stigverkandi sjúfedómi, er eft
ii'1'eitou'rí.nn etaki orðinn neitt
strangur, því ef árvekni sam-
fara hreinskilni nær yfirhönd-
inni, er björninn uaininn. Er til
•if mikils mælzt að við tegg.jum
eitt'hvað pínulítið að otekur til
að skapa dryktejuimanninuan þá
aðstöðu, sem dugar honum til
að hefja sig frá þessari víta-
göngu. Ég þetaki þessa leið, því
ég var svo heppinn að villast
inn á Bláabandið á fyrsta.starf's-.
iái’i..þeas; Þú var ég árum sani-
an búinn að bérjásit við að
reyna að hætta að dretataa, en
etakei't' dugði. Og svo fétata ég
nokkiurra daga skjól — og skiln
inig. — Þetta varð til þess að
fyl'libytta'n dó en aifltui'batabjdt-
a.n lifir. Áfengið er mér efeiki
lengur vandam.ál. En Guð hjálpi
mér ef ég steyl'di gleym'a þvd,
að það á ekiki við mig.
Hluibskipti drytakjumiannsins
meðan hann enn benst von-
lausri baráttu gegn því að við-
urkenna si'g sem alteoho'li-sta,
gagn.vart sjálllfiuim sér — það
er erfitt, jafnvel bauvænt.
Hann leitar etoki aðstoðar, þeg-
ar það hentar læfenimum. Lækn-
irinn verður að vera viðbúinn
að veita honiuim þjónustu'na,
þegai' hann slysast inn á þá leið
að vi'lja þiggja hana. Hjútarun-
arstö'ð, sem tekuir við dru'ktan-
um mönnum til mjög staammr-
ar diyalar er því það einia, sem
gildir til að koma hinu.m örvit*
mianni af stað inn á bi'autina
til heilbrigðis. Þvermóðska
di'yk,kju'man,n.sins til að þýðast
aðsboð, þegar hún er að honum
rótt, er ein af undirstöðum
allkoího'lismians, og þegar maður
hu'gsar til þess að hræðsla
sjúltalingsins við aöijúpun nær-
ist á stailningsiskorti hins ófullla
bor,gar,a á eðli altaoholisma, og
þeim „aumingja“-stimpli, sem
a'limienningi er svo tamt að nota
aí minnsita tilefni, þá hlýtur
m'anni fa'amiar ödlu öðru að
taoniia í huig hvort eitóki sé ein-
mitt þörf á auikinni fræðs'lu —
S'tóraufeinni, víðtæfea'i aimiennri
fræðslu um þessi mál frá öll-
uim hliðium, fræðslu, sem ná
verðiir til allra þegn,anna, án
ti'Mits til þjóðlfél'agsiaðisiböðu.
Bktaert eitt h.eilbrigðisvanda-
mál snertir eins marga um-
hverfis sjúikiinginn og áfenigis
vand.amálið, því að þótt allir
sjúfedómar bitni að meinu og
minna leyti á aðistandendum
sjúfelinganna lamar enginn sjúk
dóimiu.r umhverfi sitt neitit í
liikimgu við of'drytakjuina.
DrykikijuiSkapur sneútir sivo
möng svið dagtegis litfls samtiim
js. Þessvegn-a er nauðsynlegt að
þeir sem beita vil'ja sér að
lausn þessa vandainiáfe vinni
samian. Allkoholistino er ektai
bara venkefni laéknisins eða
prestsins, sáilfi'æðingsins eða
sjálfboðailiðans ,reei, hann er
vertaefni þeirra allra siamiei'gin
tega. Sama má segja um varn
iirnar. Varnir gegn ofdrytata.ju
koma fleiri við en áfengis-
og of diytak j nva r n arfélögum.
Þær eru etaki siður mál heim
ila og skól'a. Hætt er við að
litílu nnunj ef heimili, sfcóliar
og einstafelingar taka etaki sam
an hönd'uma. Læfenar, pi’estar og
aðrir séi’fræðingar í miamntegri
uippbyiggin'gu verð'a að berjiast
á vígistöðvunum sjálfum, en
etaki utan þeirra. Sama miá
segja um skólana .Þeir vei'ða
að beita sér af alefli að vakandi
fræðslu urn áfenigismáliin, því
þeirra er akurinn. Tilrauna-
starfið með þennan eina dag
á ári má ektai vilflia mönnum
svo sýn, að þeir áfflti sig vera
að leyna einhvern vanda með
þ'ví. Þegar öMu er á botninn
hvolift. hljóta allir að sjá, að
dagblöðin geta sennilega verið
sá aðilinn sem sterteasla hefir
aðstöðuna til að forða áfengis
málunium frá þeim dnmiga,
sinnuleysi og fordómum, sem
eintoennt hafa þau frarn að
þessu. Hlu'tlaus lýsing á fram
kvæmd þessara mála gæti vak
ið einhvern. sem í sinnuleysi
hefir dottað. Dagblöðin munu
wnandi haidu sínu þjóðþrffa
starfi áfram. en fleiri þurfa
að kom>a til. Hér dugar ekikert
minna en þjóðarvafening. Sá
aðilinn, sem hefir almenn.uigs
álitið sín megin, mun ætio
ha.fa betiui- þegar til lengd.ir
lætur, og ef hægit er að' vinna
það til virkrar áfstöðu aeíti
fijótlaga að fara að styttast f
gömlu metin.