Tíminn - 26.10.1969, Qupperneq 7

SUNNUDAGUR 26. október 1969.
19
TIMINN
Frá Akureyri
legt að áíhugi væri almennari
fyrir norðlenzku samstarfi en
raunin er. Slíkur áhugi er nauð
synlegur bakgrunnur, til að
þróa með Norölendingum sjál'f
stæða fjórðungsvitund, sem er
undirstaða norðlenzkrar fram
farabaráttu. Ekki er hægt að
ætla öðrum þetta brautryðj-
endastarf frekar en fjórðunga
samtökunum.
— Hver er staða fjórðungs-
sambandsins gagnvart ríki og
sveitarfélögum?
— Fj'órðungssambandið er
frjáls samtök, sem ekki styðj-
ast við sérstaka lagasetningu.
Gagnivart sveitarfélögunum
skulu þau vera samnefnari og
baráttuvettvangur, bæði fyrir
sameiginleg mál og sérmálefni
einstakra sveitarfélaga. Mér er
Ijóst, að nauðsynlegt var að
afla sambandinu opiniberr-
ar viðkynningar. Það fyrsta,
sem ég lagði áherzlu á var, að
sambandið yrði lögformlega
viðurkennt sem samstarfsaðili
Efnalhagsstofnunarinnar og
siveitarfélaganna um Norður-
landsáætlun. Með Atvinnujöfn
unarsjóðslögunum var gengið
fram hjá aðild landshlutasam-
taka um byggðaáætlanir. Ekki
veit ég til þess, að fjérðungs-
ráð hafi reynt að fá þessu
breytt. Hins vegar munu núna
vera uppi raddir um að
fela sveitastjórnarsamtökun
um gerð landislhlutaáætlana.
Þetta er að nokkru spor í
rétta átt. Ennfremur lagði ég
til, að reynt yrði að tryggja
sambandinu viðurkenningu Ai
þingis og ríkisstjórnar sem um
sagnaraðili um sénmálefni, og
að sambandið fái rétt til að
tilnefna fulltrúa í nefndir, er
starfi að byggðamálum. Ljóst
er, að ekki hefur áunnizt neitt
í pessa átt. Við skipun atvinnu
málanefndar Norðurlands var
gengið framhjá sambandinu
og sveitarfélögum. Svæðasam
tökum sveitarfélaga hefur ekki
verið gefinn kostur á aðild að
sameiningarnefnd sveitarfé-
laga. Iíér er uim að ræða spurn
inguna um, hvort samtökin
verða tekin gild eða ekki. Ég
trúi ekki öðru en að knýja
megi fram viðurkenningu á
samtökunum ef fast er sótt.
— Hverjar eru hugmyndir
þínar um landshlutasamtök
sveitarfeiaga?
— Tvímælalaust skortir
stærri og öflugri umdæmi í
stjórnskipulaginu, sem stefnt
geti að aukinni heimastjórn
um sérmálefni. Um þetta gerði
ég tillögur til fjórðungsráðs,
þar sem ég lagði til, að tekn-
ar yrðu upp viðræður við sam-
einingarnefndina um leiðir til
að koma á nýju umdæmis-
skipulagi, eftir landshlutum.
Ég taldi að leggja bæri áherzlu
á, að landshlutasamtök á borð
við fjórðungssamtökin væru
lögtest í sveitarstjórnarlösun-
um, og staða þeirra grundvöll-
uð í stjórnarskránni, á sama
háf og sveitarfélaganna. Þá
taidi ég. að nauðsynlegt væri
að korna upp landsh.utamið
stöð, þar sem staðsettar væru
starfsstöðvar samtakanna og
deildir þeirra stofnana rfkis-
ins, sem vörðuðu samskipti rík
is og sveitarfélaga, auk þjón-
ustustofnana fyrir almenning.
Jafnframt benti ég á, að fjórð-
ungssam'bandið ætti að beita
sér fyrir þjónustustarfsemi,
vegna starfsemi sveitarfélag-
anna á Norðurlandi. Um hlut-
verk fjórðungssambandsins i
stjórnarkerfinu drap ég á, að
sveitarfélagasamtökum væru
falin eftirlitsstörf með sveitar
félögum, ennfremur að þau
önn-uðust skipulagningu og
framkvæmd þróunaráætlana.
Til viðbótar gerði ég tillögur
um að fjórðungsþingið kysi
stjórnarnefndir fyrir deili-
stofnanir ríkisins í landshlut-
anum, einkurn þeirra er störf
uðu í samivinnu við sveitarfó
lögin. Ég er í hópi þeirra, sem
ekki vilja leggja sýslufélögin
niður, þótt tekin verði upp
landshlutaumdæmi sveitarfé-
laga. Hins vegar er ljóst, að
endurskipuleggja þarf sýslufé-
félögin sem héraðasvæðasam
tök, til að annast héraðsverk-
efni og rekstur sameiginlegra
stofnana. Því lagði ég til, að
þau verði imian fjórðungssam-
bandsins, til þess að viðhalda
eðlilegu mótvægi á milli hér-
aða í landisihlutanum.
— Hvað lagðir þú til um
staðsetningu ríkiskerfisins?
— Með tilliti til þess, að
samþjöppun ríkiskerfisins í
höfuðhorginni hefur valdið bú
seturöskun óg óeðlilegri valda
tilfærslu í landinu, var mér
ljóst, að nauðsynlegt er að
taka upp umdæmisskipulag um
dreifingu ríkisstofnana. Norð-
urland er fjölmennasti lands-
hlutinn og því líklegt, að hægt
væri að tryggja innan hans
svigrúm fyrir umdæmisdeildir
helztu verkefnaþétta ríkisins.
Á þessum grundivelli benti ég
fjórðungsráði á helztu verk
efnasviðin, sem þynfti að stað-
setja á Norðurlandi. Ég lagði
til, að á Norðurlandi starfaði
fræðslustjóri, ásamt fræðslu-
ráði, sem fjórðungsiþÍEg kyisi.
Skyldi fræðslustjóri og fræðslu
ráð hafa yfirstjórn og skipu-
lagningu allra skólastiga í
fjórðungum, þar með talda
fræðslumálaáætlun fyrir Norð-
urland. Drap ég á að koma
þyrfti uipp í Norðurlandi verzl-
unarskóla, tækniskóla, kenn
araskóla, ýmsum greinum há-
skólanáms (styttri námsbraut-
iri, fullkomnuin tónlistarskóla,
fullkomnuim iðnfræðsluskól
um o. fl. Næst benti ég á, að
á Norðurlandi þyrfti að starfa
skipulagsstjóri, ásamt skipu-
lagsráði, kosnu af fjórðungs-
bingi, sem annaðist skipulags
má' í samvinnu við sveitarfé
lögin og hefði eftirlit með
byggingafulltrúum. Ég drap í
nauðsyn þess, að á Norðui
iandi væri sérstakur örvggis-
málastjóri, ásamt öryggismála
ráði kosnu af fjórðungsþingi.
sem annaðist eftirlit og skipu
lagningu brunavarna og ör
yggismála á Norðurlandi. Þá
gerði ég tillögu um heilbrið-
ismálastjóra fyrir Norðurland,
ásamt heillbrigðismálaráði,
kosnu af fjórðungsþingi, hefði
umsjón með heilbrigðis og
hreinlætismálum á Norður-
landi. Þessi stofnun annaðist
heilbrigðiseftirlit og skipu-
leggði heilbrigðisþjónust-
una, svo sem starfsemi lækna
og heilbrigðisstofnanir. Til við
bótar þenti ég á nauðsyn þess,
að á Norðurlandi störfuðu
vegamiálastjóri og hafnarmála-
stjóri, sem hefðu sér við hlið
stjórnir, kosnar af fjórðungs-
þingi. Hlutverk þessara stofn
ana væru skipulagning og
framkvæmd samgöngumála í
landshlutanum. Ég lagði til, að
komið væri á fót Norðurlands-
deild í Húsnæðismálastofnun
ríkisins, ásamt sérstakri hús-
næðismálastjórn, kosinni af
fjórðungsþingi. Skyldi Norður
landsdeildin annast afgreiðslu
lánsumsókna, skipulagningu
og áætlunargerð um bygging-
arframkvæmdir, í samvinnu
við byggingarfélög og sveita-
stjórnir. Þessu til viðbótar
benti ég á Norðurlandsdeild
fyrir starfsemi Tryggingar-
stofnunar ríkisins. Norður-
landsumtooð fyrir Ríkisábyrgð-
arsjóð og Frambvæmdarsjóð
íslands. Bent var á umboð frá
Fiiskiíveiðisj. við Útvegsbankann
á Akureyri, umiboð frá Iðn-
lánasjóði vdð Iðnaðarbankann
og ennfremur á umboð við
Búnaðarbankann á Akureyri
frá Stofnlánadeild Landibúnað-
arins. í tillögum mínum drap
ég á þá leið, að Ræktunarfé-
lag Norðurlands væri endur
skipulagt, með það í huga, að
það annaðist leiðbeiningar- og
rannsóknarstörf í Norðurlandi
sem nú eru falin Búnaðarfé-
lagi íslands og Rannsóknar
stofnun landbúnaðarins. Sömu
tillögur gerði ég endurskipu-
lagningu Fiskiþings Norður-
lands. að því er varðaði sj á v
arútveginn. Til viðbótar lagði
ég til, að umdæmisstofnun fyr
ir Norðurland væri stofnuð frá
Iðnaðarmálastofnuninni og
rannsóknarstofnunum iðnað-
arins. Eins og gefur að skilja
er það byltingakennt verkefni
að dreifa ríkiskerfinu og verð-
ur ekki gert í einni svipan.
Hins vegar er ljóst. að þessi
breyting þarf að komast á.
Henni verður ekki komið á,
nema Norðlendingar sæki mál-
ið sjálfir. Þetta verður eflaust
meðal aðalbaráttumála Norð-
urlandssamtaka, í framtíðinni.
Það er hins vegar ekki vanza
laust, að fjórðungsráðið skuli
skki hafa vakið máls í þess-
um efnum opinberlega í sam-
bandi við Norðurlandsáætlun.
— Þú leggur áherzlu á for
ystuhlutverk fjórðungssam-
bandsins við gerð Norðurlands-
áætlunar.
Megin tilgangurinn með til
lögum mínum var að benda
á leiðir til þess að búa fijórð-
ungssambandið undir þetta
verkefni. Ég lagði álherzlu á
heildaryfirstjórn fjórðungssam
bandsins um mótun og fram;
kvæmd Norðurlandsáætlunar. í
þessu samtoandi benti ég á, að
fjórðungssamibandið yrði að
móta afstöðu sína til heildar-
skipulags og heildarmyndar
Norðurlandsáætlunar. Undir
þetta getur talizt svæðaskipt-
ing Norðurlands, héraðasvæði
og staða einstakra byggðar-
laga. Samtenging svæðanna
í áætlunargerðinni með tilliti
til verkas'kiptingar um stáð-
setningu atvinnutækjs er verk-
efni, sem samtökin hljóta að
láta sig varða um. Ég geri ti'1'1.
til fjórðungsráðs um, að sbofn
uð verði framkvæmd og áætl-
unarstofmun fyrir Norðurland.
Þessi stofnun væri samvinnu
stofnun ríkisvaldsins og fjórð
ungssamtakanna, sem skildi
annast Norðurland'sáætlun, á-
samt rannsókn þróunarskil-
yrða í fjórðungnum. Mín til-
laga var, að fjórðungssamband
ið mótaði framkvæmdastefnu
Norðurlandsáætlunar og ann
aðist félagslegt samstarf við
aðila á Norðurlandi vegna áætl
unargerðarinnar. Jafnframt
lagði ég til, að myndaður væri
sérstakur byggðaþróuparsjóð-
ur fyrir Norðurland. í tillög-
um mínum gerði ég ráð fyrir,
að Norðurlandsáætlunin næði
ekki eingöngu til atvinnumálá,
heldur einnig til fiélagslegra og
menningarlegra verkefna.
Þetta mundi leiða til þess, að
álhrif sveitarfélaganna og fé
lagshópanna á áætlunina
hlytu að vera mikil. í þessu
sambandi vakti ég athygli
fjórðungsráðsins á nauðsyn
þess að beita sér fyrir sérstakri
Norðurlandsráðstefnu um áætl
unarstarfið. Til þessarar ráð-
stefnu átti að boða auk full-
trúa sveitarfélaganna fulltrúa
atvinnu og félagshópa. Þess
ir hópar veldu fulltrúa í sér-
greinanefndir, til þess að móta
áætlunarstefnuna í samvinnu
við sambandið. Ekki er vafa-
mál, að ef farið hefði verið
að þessum tillögum og haldin
hefði verið ráðstefna um áætl-
unina, eins og ég lagði til við
fjórðungsráð, þá hefði Norð-
urlandsáætlun orðið víðtæk
þróunaráætlun í samræmi við
sjónarmið Norðlendinga.
Annað hefði og unnizt með
þessu: að vaknað hefði áihugi
og trú á svonefnda Norður
landsáætlun. Hann skortir til-
finnanlega nú. Fjórðungsráð
tók þá furðulegu ákvörðun, að
fresta þinglhaldi eitt ár fram-
yfir reglulegan þingtíma til að
bíða eftir áœtluninni, í stað
þess að kveðja saman fjórð-
ungsþing og knýja áætlunina
firam.
— Hverjar voru tillögur þín
ar um skipulag Norðurlands-
áætlunarinnar?
— Eins og áður er getið,
hugsaði ég mér, að Norður-
landsáætlun vœri í höndum
Norðlendinga sjálfra, ásamt op
iniberri tilstuðlan t.d. með fjár-
magnsútvegun og bendingu
þjóðfélagskerfisins að áætlun-
arleiðunum. Þess vegna gerði
ég þá tillögu til fjórðungsráðs-
ins, að stofnað væri byggða
þróunarráð Norðurlands, sem
væri skipað fulltrúum fjórð-
ungssambandsins, ríkisvaldsins
héraðasvæða og fulltrúum sér-
greinanefnda abvinnu og félags
hópa. Byggðaþróuaarráðið átti
að gera tillögur til fjórðungs
sambandsins, framkvæmla-
stofnunarinnar og byggðasjóðs
ins. um stefnu og framkvæmd
áætlunarinnar. Fjórðungsþing-
ið kýs stjórn framkvæmda- og
áætlunarstofnunarinnar. Aftur
á móti kýs fjórðungsráð stjórn
byggðasjóðsins. Ég lagði til, að
Norðurlandsáætlun skyldi vera
háð samþykki fjórðungsþings.
Samkvæmt tillögum mínum
var gert ráð fyrir sérstökum
lögum um Norðurlandsáætlun
þar sem tilgreint er skipulag,
verkefni og tilgangur hennar.
Með þessum hætti taldi ég að
tryggja m-ætti betur hlut Norð
lendinga sjálfra varðandi áætl-
unargerðina. Þetta áleit ég
nauðsynlegt sökum þess, að
engin lagasetnin'g er til um
byggðaáætlanir, ef undian eru
skilin almenn ákvæði atvinnu-
jöfnunarsjóðslaganna. Það er
fullkomlega óviðunandi að
þuría að sækja þessi mál und-
ir rikisstjórnir. sem með lög
um eru ekki skuldbundnar til
þess að sinna þossum verk-
Framhald á blis. 22.
ing ríkisstofnana