Vísir - 24.03.1979, Blaðsíða 16

16
Maðurinn sem situr á móti mér/ er ekkert likur
guðsmanninum sem ég hef séð við embættisstörf.
Þetta er fágaðun en afslappaður og yfirlætislaus
heimsmaður. Hann hlustar af athygli. Þegar hann tal-
ar verður svipurinn ótrúlega lifandi. Stundum brosir
hann með öllu andlitinu og þá leiftra augun eins og í
litlum dreng sem býr yfir leyndarmáli.
Þetta er séra Jón Auðuns.
Við sitjum í stofunni hans I húsi sem stendur við
Ægissíöuna. Gluggatjöldin eru dregin frá og ekkert
skyggir á útsýni yfir hafflötinn. Þetta er kannski
táknrænt fyrir húsráðandann sem hefur gert sér far
um að lokast ekki inni í neinu kenninga kerfi og
þrjóskast við aö tileinka sér viðteknar venjur ef hann
hefur talið þær hindra hann í að hafa yfirsýn til allra
átta.
Með slíkt viðhorf að leiðarljósi hefur hann að
sjálfsögðu ekki haft eintóma viðhlæjendur I llfinu.
En Jón Auðuns er sáttur við lifið. Það hefur hann
raunar alltaf verið.
VÍSIR
Laugardagur 24. mars 1979.
Iðrast einskis
„Mér finnst gaman aö vera
gamall”, sagðir hann. Þaö er
svo margt sem maður sér miklu
betur og ef ég ætti aö lifa þetta
allt upp aftur, mundi ég gera
það öðru visi. Hins vegar iðrast
ég ekki neins, þó það sé kannski
skömm frá að segja fyrir prest.
Ég þekki yfirleitt ekki af sjálf-
um mér sekta&og iðrunarkennd
og ég er viss um aö kristnin
leggur of mikla áherslu á það
fyrirbrigöi sem ég veit frá sál-
gæslustarfi mínu að stundum
getur orðiö nærgöngult
geðheilsu viðkvæmra manna.
Sú háskólaguðfræði sem er
kennd er mér ekki að skapi og
ég er hræddur um aö hún nái
ekki tökum á þeirri kynslóö sem
nú er aö vaxa upp. Að minu viti
var ferskari, frjálslegri blær
yfir þeirri guöfræðikennslu sem
ég naut en siöar hefur orðið.
Ég var stjórnskipaður próf-
dómari við guðfræðideild
háskólans i tuttugu og þrjú ár og
þó ég væri oft ósammála þvi
sem stúdentunum var kennt,
hlaut ég auövitaö sem próf-
dómari að gefa þeim fyrir þekk-
ingu þeirra en ekki skoðanir.
Svo skeöi það f prófi aö einn
piltur sem fékk það verkefiii að
fjalla um skírnina segir aö
skírnin veiti fyrirgefningu
syndanna. Ég sneri mér þá aö
honum og kennaranum og
spuröi: „Hvað veröur þá um
hina sem aldrei skfrast, fara
þeir til helvítis?”
Prófessorinn sveigði óðara
talið aö öðru, en á leiðinni heim
sagði ég við sjálfan mig — ég
nenni ekki að sitja yfir þessu
lengur, og sagði af mér!
Handónýtur predikari
Ég hafði ekki mótaðar trúar-
hugmyndir þegar ég settist i
guðfræöideildina. Það var lítiö
talað um trúmál á bernsku-
heimili mfnu, rétt aöeins vikið
að þeim stöku sinnum. Móðir
min var prestsdóttir en hún var
handónýtur predikari.
Hins vegar kenndi hún okkur
margtog m.a. feikn af ljóðum.
Ekki eftir alþýðuskáld.heldur
þjóðskáldin og eins erlendar
þýðingar. Alþýðuskáldskap
lærði ég fyrst aö meta eftir aö ég
var fluttur að heiman,hjá þeim
merku konum Olinu og Herdisi
Andrésdætrum, Theodóru
Thoroddsen ogfleirum. Þar var
ekki I kot vfsað á þvi sviöi, þvi
þær bæöi ortu snjallar visur og
kunnu öðrum betur að fara með
þær og meta.
Ég hef mikið yndi af ljóöum
og þykir vænst um ljóð Einars
Benediktssonar og Matthiasar.
Móðir mfn var sögufróð og
góð tungumálamanneskja og
við systkinin læröum erlend
tungumál af henni. Hún byrjaöi
kennsluna á þvi að láta okkur
syngja með sér þjóðsöngva
hinna ýmsu landa.
Heimili foreldra minna var
mjög frjálslegt. Okkur var ekki
bannað, en samt stjórnað. Við
vorum ekki skömmuð og
fjarskalega litið um að okkur
væri sagt fyr ir verkum. Ég held
að þeim hafi fundist að það ætti
að koma af sjáifusér og við ætt-
um sjálf aö mynda okkur
skoöanir þegar viö heföum vit
og reynslu til”.
Tvö heimili
Jón Auöuns er eiginlega alinn
upp á tveimur heimilum þvf
hann var á hverju sumri, frá þvi
hann var fimm ára gamall, þar
til hann var sautján, hjá frænk-
um sinum sem bjuggu stórbúi
og höföinglegu i ögri .,f>ar var
allt I föstum skoröum og þar
rikti hlýðni sem ég hafði ekki
vanist heima hjá mér”, segir
hann. Frænkur minar voru
báöar ógiftar og ráku lengst af
tuttugu manna heimili þar sem
enginn vilji rikti nema þeirra.
Gamalla hefða jafnt og nýrri
tima hátta var gætt.
Þær voru ákaflega góðar viö
mig. Báðar voru ljóöelskar en
höföu geróllkan smekk á þvi
sviöi. Eldri systirin hafði
mestar mætur á Grfmi
Thomsen, Staðarhóls-Páli og
Páli Vídalin, en sú yngri var
drukkin af Einari Benedikts-
syni. Þeim lá þessi skáldskapur
mjög á vörum og það er hollt
fyrir ungling aö alast upp við
ólik viðhorf á þessu sviöi sem
öörum.
Kristni og
önnur trúarbrögð
Eftir að ég lauk námi viö
Háskólann árið 1929, fékk ég
styrk úr Sáttmálasjóði til
framhaldsnáms erlendis, að
iqjphæð tvö þúsund krónur. Þaö
voru miklir peningar þá, þegar
markið jafngilti islensku krón-
unni.
Ég fór til Þýskalands þar sem
ég stundaði nám i trúarbragöa-
fræöi hjá tveim frægustu trúar-
bragöafræðingum sem þá voru
uppi. Ég varö fyrir miklum
áhrifum frá þessum mönnum.
Þá var ekki kennd trúarbragða-
saga við háskólann hér heima
og það fannst mér vanta til að
geta borið kristni saman við
önnur trúarbrögð. Þér spyrjiö
um skoöun mina á trúboði —
kristniboði. Það er hverjum
þeim sjálfsagt, sem heita
sannfæringu á, að boöa
hana, og fjölmargir krisni-
boöar hafa unniö hið fegursta
verk, en hinsvegar eru þess
engar likur að um óralanga
framtiö takist að „kristna”
allan heim. En ég lit svo á,
aö ef unnt væri aö greiða
hinni kristnu lífshugsjón veg
meöal ekki — kristinna manna
og trúarbragða skipti það miklu
meira máli en þótt takist að
stofna söfnuöi trúskiptinga,
sem formlega hverfa frá fyrra
átrúnaði sinum til þess að játa
kristna trú.
Magnús Jónsson, sem var
einn kennara minna i Háskólan-
um sagði eitt sinn við okkur”.
Veriö þið, piltar mlnir eins
„radikal” og þið viljið. Það
smáhverfur meö aldrinum, þá
verðiö þið fhaldssamari”.
Mér hefur fariö alveg öfugt
við þessi spádómsorð. Gagnrýni
mfn hefur aukist frá fyrri árum.
Ég hef orðið neikvæðari gagn-
vart sumu því sem kirkjan
kennir og sækir jafnvel f nýja
testamentiö.
Stefiiur fæðast feigar. Það
sagði mér nýlega kunningi minn
þýzkur, að sú guðfræöistefna1
sem var að ryðja sér til rúms l
Þýskalandi þegar ég var viö
nám væri nú oröin alveg áhrifa-
laus. „Hvaö er komið I
VISIR Laugardagur 24. mars 1979.
Blaðamaður ræðir við séra Jón Auðuns f stofunni hans
sem er búin miklum kjörgripum. Bækur eru þar i önd-
vegi eins og sjá má af þessari mynd.
skilyrði að hann ynni aðeins
sem læknir en boöaöi ekki
kristna trú. Svona geta menn
orðið hræddir við frjálslyridið!
Ég hygg að flestum beri saman
um aö hann hafi veriö einn best
kristni maður okkar aldar.”
— Hvað er vel kristinn
maður?
„Sá sem nálgast Hann 1 sinni
breytni. Enginn nær honum, en
göfugustu menn hafa verið
kristnir þó þeir hafi ekki játað
kristna trú. Gandhi var til
dæmis likari Honum en þorri
manna sem játar kristna trú.
Kirkja og kristni erekki endi-
lega það sama. Dr. Benes, sem
var forsætisráöherra frjálsra
Tékka var eitt sinn spuröur um
hvaða skoðun hann hefbi á
kirkjunni. „Ég veit ekkert um
kirkjuna, en ég veit aö kristnin
deyr ekki” sagöi hann.
Þaö er margt f guöspjöllunum
sem stangast á og ymislegt um
ævi meistarans er ekkert vitað.
Fyrir nokkrum áratugum
fundust merkilegir bókroðlar
fyrir tilviljun I Kumranhellun-
um skammt frá þeim staö sem
Jóhannes skirari starfaöi. Þeir
hafa veriö rannsakaðir m.a.
bæði f tsrael og Bandarfkjunum
og I bók sem ég hef nýlega lesiö
kemur fram að í þeim eru setn-
ingar sem i Bibliunni eru haföar
eftir Kristi, þó þyki fullsannað
að þessir bókroðlar eru siðan
fyrir Krists burö. Þetta vekur
upp spurningar um hvort hann
hafi ekki haft samband viö
Kumranmunkana sem bæði
lifðu i lokuðu samfélagi og
meöal almennings á þessum
slóöum. Þaö er ekkert vitaö um
ævi Jesú frá tólf ára aldri og
fram að þritugu. Það er hins-
vegar hvergi minnst á Kumran-
munkana I Bibliunni þó voru
þeir á dögum állka fjölmennir
og Farfsearnir, sem nefndir
voru rækilega á allflestum
guðspjallanna. Hvað veldur?
Þetta er afar merkilegt mál
og hefur ekki verið rannsakaö
sem skyldi.
Verður aldrei
stjórnmálamaður!
Stjórnmál?
„Faðir minn var þingmaöur i
nálega 20 ár og frá þvf ég man
fræöum nu oröið og eyða mest-
um tima sinum i það áhugamál.
Ég spyr hann á hvaöa stund-
um ipreststarfi sínu honum hafi
fundist hann komast næst Gubi.
„Þaö var frammi fyrir
altarinu, þá stuttu stund sem ég
var þar áður en ég byrjaöi að
vinna.”
— Deilur innan kirkjunnar
undanfarin ár, eru þær til
óþurftar?
„Nei, nei. Það þarf aö vera lif
oghreyfing f öllu, en það sem er
lffvænlegra þarf aö vera sterk-
ara?
— Hvað er mikilvægast?
„Kærleikurinn” svarar séra
Jón aö bragði. Lestu Fjallræðu
Krists og þá þarf ekki frekari
vitna við. Kynntu þér heimspeki
Schweitzers um „lotninguna
fyrir lffinu” og þá ertu á leiðum
Krists.
Ekkisvo að skilja að tilbeiðsla
og helgihald kirkjunnar skipti
engu, fjarri fer þvf. Einn preláti
kirkju minnar spuröi mig eitt
sinn ^Hvernig stendur á þvf aö
þú, sem lagðir stund á
helgisiðafræöi viö þýskan
háskóla, ert andvfgur þeim til-
raunum sem hér er verið að
gera tilaðfærahelgisiðina aftur
I aldir og innleiöa gregoríansk-
an grallarasöng i messuna? Ég
svaraði þvi til, aö ég teldi ekki
að slikt messuform hæfbi
kynslóðum framtiðarinnar, en
ég hefði ekkert á móti þvl að
slikar tilraunir væru geröar i i
kirkjumunadeildum Þjóöminja-
safnsins, þvi þar væru þær i sinu
rétta umhverfi. Ég kynntist
þessum tilraunum hjá viðfræg
um mönnum aö vitsmunum og
lærdómi i Þýskalandi og ég veit
ekki til þess aö þær hafi boriö
árangur I þýsku krikjulffi. Ég sé >
ekki ástæðu til að ætla að þær
beri meiri árangur hér.
Eftir þvi sem aldur færöist
yfirmig og égnýt meiri yfirsýn-
ar en á yngri árum hneigist ég
að þvf, að mótanleg verðmæti
kirkju minnar verði túlkuö best
meö þvi að horfa fram, en ekki
aftur f aldir. Nema að upp-
sprettulindunum sjálfum, frum-
kristninni og þó með gagnf-ýni”
sagði séra Jón Auöuns.
farþegi. Honum var sagt á
feröaskrifstofu I bænum aö hér
væri sérkennilegt höggmynda-
safn og hann sýndi mikinn á-
huga aösjá þaö. Einar tók sjálf-
ur á móti honum og sýndi hon-
um safnið. Eftir aö Toscanini
kom heim sendi hann Einari
ákaflega lofsamlegt bréf, sem
þvi miður mun glataö.
Þegar Einar dó, var hann
búinn að skrifa lista yfir þá sem
hann vildi senda listaverkabók
sfna og einn af þeim var Albert
Schweitzer.
Ég fékk siöar bréí frá
Schweitzer þar sem hann sagöi
„Ég hef engum myndhöggvara
kynnst, sem hefur annað eins
vald og Einar Jónsson til aö
sameina hreyfingu og kyrrð i
sömu myndinni.”
Kristinn maður
— Þekktust þiö Albert
Schweitzer?
„Við skrifuðumst á. Eitt sinn
ætluðum viðaö hittast I Oxford,
en þá veiktist naiin og gat ekki
komið. Þaö er athyglisvert, aö
þegar hann fór til starfa i Afriku
þurfti hann að sækja um leyfi tii
franska kristniboðssambands-
ins. Hann fékk ab fara með þvi
...Þá sagði hann „Hvernig litist
ykkur á, góðu konur sem hér
eruðstáddar, að fara alveg eftir
Gsmilaitestamentinu?— Þar er
bannað að ganga I buxum.
■<------------------------m.
staðinn?” spurði ég. „Ekkert”
var svarið.
Spiritisminn
Ariö 1976 kom út bók eftir séra
Jón Auðuns þar sem hann fjall-
tir opinskátt um lif sitt og lifs-
xnðhorf.
Þar segir frá hvaða þýöingu
spiritisminn hefur haft fyrir
hann ekki sist I prestsstarfi og
hver áhrif kvnni af þeim
Haraldi Níelssyni og Einari
Kvaran höfðu á viðhorf hans i
þessu efni. Ég spyr hvernig
þessir menn hafi verið i við-
kynningu.
„Einar Kvaran var einhver
elskulegasti, ljúfasti og
siðfágaðasti maður sem ég hef
kynnst. Sumir rithöfundar
verða leiöinlegri þegar maður
kynnist þeim i eigin persónu
eftir að hafa myndaö sér skoöun
á þeim gegnum lestur verka
þeirra, en aörir veröa enn
yndislegri en áöur. Slikur var
Einar Kvaran.
„Það voru mikil forréttindi ung-
um monnum aðnjóta leiösagnar
hans!*
Ég hef lesið ræður eftir suma
frægustu predikara veraldar-
innar, en enginn þeirra tekur
honum fram. SéraHaraldur var
trúmaður mikill. Sál hans var
svo stór og heit, en helgislepja
var honum fjarlæg og tilfinn-
ingamolla, þegar hann túlkaði
þaö sem honum var heilagt i lifi
og trú, — eða þegar hann réðst
gegn þvi sem hann taldi rang-
túlkun á oröum Krists.
— Er það rétt aö þið Niels
Dungal hafið eitt sinn leitt sam-
an hesta ykkar á kappræöufundi
um spiritisma?
„Nei, ekki er þaö nú rétt.
Hinsvegar stóð það til.
Ég var beðinn um að vera
frummælandi á kappræðufundi
Stúdentafélags Rvikur um
kristindóm meö sérstöku tilliti
til spiritismaogféllst ég strax á
það. Niels ætlaði aö vera and-
mælandi minn en hætti við á
seinustu stundu af einhverjum
ástæðum og Páll Kolka var
fenginn i hans staö. Fundurinn
var haldinn i Sjálfstæðfchúsinu
og var hinn skemmtilegasti,
enda Páll meb andrlkari og
mfnum og sagði, „Trúir Páll
Kolka þvi, að hákarl geti
sent hugskeyti til miðils?” Páll
svaraði hlæjandi, aö þvi tryöi
hann að sönnu ekki. Én lang-
algengasta skýringin ekki —
spiritista á fyrirbærunum er sú,
að um hugskeyti lifandi manna
tilmiðils sé aö ræða. En að gera
ráö fyrir slikum hæfileika hjá
hákörlum er óneitanlega
hæpið.
Þessi fundur Stúdentafélags
Reykjavfkur var haldinn fyrir
fullu húsi og komust ekki allir
inn sem vildu. Þarna fóru fram
fjörugar umræður og meöal
annara tók til máls séra Lárus
frá Miklabæ sem var frjálslynd-
ur spiritisti. Hann sagði meðal
annars. „Hvernig litistykkur á
góðu konur sem hér eruö
staddar að fara alveg eftir
gamla testamentinu? — Þar er
bannaö aö ganga i buxum!”
Myndhöggvarinn
Jón Auöuns hefur um árabil
verið formaður safnstjórnar
Listasafns Einars Jónssonar
myndhöggvara, enhann lét eftir
sig mjög ákveðin fyrirmæli um
rekstur safnsins. Jón Auöuns og
Einar þekktust afar vel og ég
...Það gæti til dæmis veriö stör-
hættulegt að gifta sig.
hressari mönnum og' afar
málsnjall.
Ég dró þarna fram m.a. eitt
dæmi máli mínu til sönnunar,
sem varð nokkuð umtalað i
bænum á eftir, og vakti mikla
athygli. Ég sagöi frá þvi að Sir
Arthur Conan Doyle hinn frægi
rithöfundur, sem var einn af
ötulustu talsmönnum spiritism-
ans og ferðaðist um allan heim
til aðkynna málstað hans, kom
eitt sinn til Astraliu.
Þegar hann kom þangab
höföu nýlega horfið tveir ungir
bræður, sem voru að leika sér á
sundi við ströndina hjá Sidney
og var almennt álitiö að þeir
hefðu drukknað. Foreldrar
þeirra sem auðvitað voru harmi
lostnir fóru til miðils og náöu
þar sambandi við annan bróður-
inn sem staðfesti aö þeir hafi
drukknað, en segir að rétt áður
en hann hafi misst meðvitund
hafi hann séö hákarl gleypa
bróður sinn.
Siðan skeður þaö nokkrum-
vikum siðar að hákarl er veidd-
ur og I honum finnast likams-
leifar sem vitaskuld voru
óþekkjanlegar, en jafnframt
armbandsúr annars drengsins
sem hafði horfið.
Ég sneri mér að andmælanda
„Hvað verður þá um hina sem
aldrei skfrast, fara þeir til hel-
vítis?,,
spyr hvernig til þeirra kynna
hafi veriö stofnað.
„Viö kynntumst I afmælfchófi
guöspekistúkunnar, þar sem við
vorum báöir boðsgestir. Þetta
var mikil og vegleg matar-
veisla, nátttírlega með eintómu
grænmeti, og Einar sat and-
spænfc mér við sama borð.
Hann vissiekkihver ég var en
sánafn mittáspjaldinu sem var
við diskinn hjá mér. Hann gaf
sig á tal við migog við ræddum
saman yfir boröum og þegar
upp var staðið sagði hann „Við
skulum tala betur saman, séra
Jón” þetta var upphafið að okk-
ar kynnum.
Menn gátu ætlaö eftir stutt
viðtal við Einar að hann væri
einbert ljúflyndið, en hann var
afskaplega geðrikur og gaus
stundum upp hans stóra og
mikla geð, sem miklir lista-
menn margir eru gæddir.
Annars hafa verið sagðar
marga vitleysur um hann en
Asgrimur Jónsson, frændi hans,
sem þekkti hann manna best,
hefur boriö sumt af þvi til baka.
Tónlistarmaðurinn heims-
frægi, Toscanini, kom eitt sinn
hingað til lands i óformlega
heimsókn með skemmtiferða-
skipi og ferðaöist sem nafnlaus
eftir mér voru kosningar rædd-
ar og stjórnmál á heimilinu.
Foreldrar mínir ræddu um
pólitfk og voru samlynd i þvi
eins og öðru. Það var Uka heitt I
kolunum milli stjórnmálalegra
andstæðinga á ísafirði i þá
daga, en þó ekki verra en svo,
aö börn andstæðinga föður mfns
i pólitík eru meöal bestu vina
minna enn 1 dag. Dægurmál
gleymast en gamli Isafjöröur
geymist I minningunni.
Af stjórnmálamönnum, sem
ég hef kynnst á seinni árum,
hefurmér ekki fundist eins mik-
ið til neins koma og Bjarna
Benediktssonar. Hann var bráð-
gáfaður og einn af þeim mönn-
um sem var alltaf vakandi. Þaö
er gaman aö þekkja þannig
menn.
Við vorum saman i háskóla og
fyrsta skipti sem ég heyrði hann
tala var á kappræðufundi hjá
stúdentum. Eftir að hafa hlust-
að á hann hugsaði ég meö mér:
„hann verður aldrei
stjórnmálamaður, en ég var
fljótur aö skipta um skoöun.”
Séra Jón Auðuns starfaði sem
prestur i meira en fjóra áratugi.
Hann segist hafa nóg að gera þó
hann sé sestur I helgan stein,
hafa mest gaman af sagn-
Ég iðrast ekki neins, þó það sé
kannski skömm frá að segja
fyrir prest.
Það hefur til dæmis enginn
skrifaö af eins miklum skilningi
um séra Jón Bjarnason, hinn
merka t r ú a r 1 e i ö t og a
Vestur-tslendinga, sem barðist
gegn flestu þvf sem skipti Einar
mestu máli.
Hann var líka skjótur til
svara. Eitt sinn var fundur um
spiritistamál í Bárunni, þá kom
upp f pontuna stjórnmálamaður
sem talaöi mjög gegn
spiritisma. Hann lauk máli sinu
á þessa leið. „Menn geta oröiö
veikir og þetta getur verið stór-
hættulegt*’
Einar kom næstur f ræöustól-
inn og sagði rólega að vanda.
„Hættulegt, já, ég þekki engan
hlut sem er nokkurs virði og
ekki getur veriö hættulegur.
Það getur til dæmis veriö
stórhættulegt aö gifta sig!”
— En Haraldur?
Haraldur Nfelsson var kenn-
ari minn i guöfræðideild. Hann
var mestur áhrifamaöur I and-
legum efnum hérlendis á sinni
tið ásamt Einari Kvaran.
Hann var ákaflega lifandi og
fjörugurmaður,kennariaf Guös
náð, meö eðlfclæga ánægju af
að brjóta allt til mergjar og
segja frá. Guömundur Kamban
sagði við mig einhverju sinni:
TEXTI: JÓNÍNA MICHAELSDÓTTIR MYNDIR: JENS ALEXANDERSSON
segir séra Jón Auðuns f vlQCall vlð Helgarölaðlð