Vísir - 03.12.1979, Side 21

Mánudagur 3. desember 1979
sporiog segir: „Klæðiðþið ykkur,
drengir, ég ætla að fara lít á vik-
ina og skoð’ann”. Setur siðan upp
kaffikönnuna og kveikir upp i
kabyssunni.
Allir fara á fætur hálfsofandi
með stfrurnar i augunum, klæða
sig I ullarföt innst sem yst,
drekka kaffi og borða úr skri'num
sinum brauð, þverhandar þykka,
magála, villibráð, hangikjöt,
smjcH’ og osta.
Þriróið þann dag
Haldið er til skips, sett til sjáv-
ar og ýtt úr vör. Frost er á en
hægur kaldi á norðan. Leggjast
nú allir á árar, og ætla á likar
slóðir og áður austur á vflcina, en
þegar þeir koma austur af Arnar-
kletti tekur Gisli eftir þvi aö hon-
um finnst sjórinn fiskilegur. „Við
skulum róa lengra og meira uppi
vindinn og stinga þarniður færi”.
betta er gert, og Gisli rennir
færi, verður strax var og segir
þeim þá að kasta drekanum svo
allir geti rennt.
Er nú ekki að þvi að spyrja, að
hér er krapnógur fiskur, og á
stuttum tima fylla þeir öll rúm
nema austurrúmið af spriklandi
fiski kafrosknum og feitum, út-
troðnum af loðnu.
Allir bátar eru brátt komnir út
á vikina, en Gisli er aö fara i land
meö sökkhlaðið skip og næstum
að segja komið bliðviðri og logn,
og ládauður sjór sem á fjalla-
tjörn.
Gisli þrireri þennan dag og hlóö
skipið I hverjum róðri. Mikill var
aflinn og mikið að gera. Þeir tóku
sér nú hvild heima i verbúðinni
eftir góða og saðsama máltið, og
lögðu svo i aðgerðina. Alla nóttina
unnu þeir við fiskinn, en um miðj-
an morgun eru þeir búnir að
koma honum á rár I hjalli og trön-
um. Þá lögðu þeir sig i fáeina
klukkutima,fóruþá afturá sjóinn
og fylltu skipið tvær sjóferðir
þann dag, og svona gekk það til i
átta daga, nógur fiskur upp i
landsteinum góöviðri og stillur.
Ekki var þó alltaf jafnmikill fisk-
ur en allmikil veiði fyrir það eða
þvi sem næst hleðsla á hverjum
degi.
Að kvöldlagi einn daginn er
sýnilegt á vestanblikunni, aö
veðrið er að breytast, og ganga i
sunnanátt, enda skammt að biða,
þvi næsta morgun er kominn
sunnanvindurog rigning. Kom þá
landlega þreyttum mönnum, og
var vel þegin tilsvefns og hvfldar,
sem að likum lætur.
Skjótt skipast veður
Ekki stóð þó þessi sunnanátt
lengi, þvi á næstu útfallsfjöru
hljóphann ivestrið með hvössum
krapaéljum og stóð sú útsynn-
ingshrina i marga daga en
misjöfn þó, stundum allt að þvi
sjóveður og stundum ekki, uns
hannhljópuppá i norðanrok með
frosti og kafaldshraglanda.
Einn daginn á meðan útsynn-
ingurinn varði, ganga þeir bræð-
ur Daniel og Gisli út á Stapa-
kletta, þvi að þeir höfðu komið
auga á mikla fuglsferð fram á
Stapavikinni og vestur með
björgunum. Þegar þeir koma
fram á klettana sjá þeir mikla
mergð af fugli fast að landi en þó
einna mest i varinu undir Stapa-
flögunum, en það er sker sem
skagar beint i suður og myndar
þvi skjól fyrir vestanvindi og úfn-
um sjó.
Kom þeim þá saman um að hér
mundi mikill fiskur vera i varinu
af skerinu, þvi að fuglinn benti á
að svo mundi vera. Segir þá Gisli
við Daniel: „Eigum við að reyna
núna á útfallinu að fara vestur
undir skerið og sitja þar til á hálf-
aðföllnum sjó en þá er aftur gott
að lenda þó að brim sé”. Daniel
var strax til i þetta, og halda nú
heim og segja nú hinum ætlan
sina. En það gerist samtimis er
þeir koma heim, að skollið er á
hörkuél svo ekki sést til næsta
bæjar. Leist þá sumum illa á ætl-
an þeirra bræðra, en mögla þó
ekki, klæða sig vel, fara i skinn-
klæðin heima, og ganga i öllum
skinnklæðum til skips.
En er þeir koma i fjöruna er
komið glaða sólskin og léttur
vestan andvari. En svona er út-
synningurinn á Snæfellsnesi eink-
um á vorin.
Fiskur á stalli
Nú er skipið sett að sjó og sætt
lagi að ýta frá þvi nokkurt brim
var á i lendingunni. Er nú tekin
stefna fyrir Arnarklett og vestur
með björgunum. Viö þessi björg
brotnar aldrei bára á grunni, þvi
að djúpur sjór er við bergið, sem
er bergveggur úr fegursta stuðla-
bergi og um tveggja kilómetra
langur.
Þegar þeir koma i variö undar
skerinu nema þeir staðar og huga
að hvort nokkuð sé að hafa, Gisli
leggur inn sina ár og rennir færi
og finnur fljótlega að fiskur er
kominn á hneifina. Nú er i vestur-
átt koldimmt él að koma og æddi
eins og hendi væri veifað yfir
menn og skip samanbarið haglið
og særokið og stóð á um langa
stund.
Voru þá allir undir árum og
veitti ekki af á meðan élið fór yfir.
Þetta var versta élið sem þeir
fengu i ferðinni. Bátsverjar sáu á
eftir élinu sem vestanvindurinn
ýtti óðfluga i austurátt og sólin
skein á háreista skýjaklakkana
og vermdi sæbarin andlit fiski-
mannanna svo augun leiftruðu af
gleði.
Fóru nú f jórir undir færi og var
nógur fiskur svo fljótt fékkst i
skipið.
Fer nú að liða að þeim tima er
Gísli ætlar að lenda á, enda nóg
aflað I svo vondu veðri og sjólagi.
A leiðinni heim meðfram björg-
unum, sjá þeir furðulega sjón að
þeim þótti. Eins og áður segir
brotnar aldan ekki á stuðlaberg-
ið, en stigur upp og niður eftir hæö
sinni og fossar þá sjórinn framaf
stöllunum. Þetta voru þeir að
horfa á er þeir fóru meðfram
björgunum, og voru nokkuð
nærri, en allt i einu sjá þeir fisk
spriklandi i sælöðrinu hendast
fram af einum stallinum og ann-
an rétt á eftir.
Þetta taldi Gisli, er hann sagði
mér þessa sögu, að mundi hafa
komið af þvi að fiskitorfan hafi
heima, er veðurfarið á suður- og
vesturlandi óstöðugt seinni hluta
vetrar og vors, og svo var i þetta
sinn, skipti þá oftum veður af öll-
um áttum svo aldrei gaf á sjó, og
er nú komið fram i mai og heim-
þrá komin i' vermenn. Þó langar
Gisla til að róa fáeina róðra áður
en farið er heim.
A þeim timum fyrir og eftir er
sem fiskigangan komi á hátt-
bundnum tima og hverfi álika
skyndilegafyrstudagana i mai og
eftir það.
Nú er komið sjóveður, Gisli og
hans menn komnir á miðin. En
nokkuð brá þeim við, þvi næstum
engan fisk er að finna þó á feng-
sælum miðum sé. Kom nú jjllum
saman um aðfiskigangan sé farin
af miðunum, og þvi tilgangslaust
að eyöa tima i lengri versetu, og
er nú þar á miðum úti ákveðiö að
biða hagstæðs veðurs og halda
heim með þvi lika að mikið sé afl-
að og mikil björg I bú af velverk-
aðri skreið og öðru fiskifangi.
t þrjá daga var unnið af kappi
við verkun á harðfiski og hausum,
og maður fenginn til að gæta
skreiðarinnarfyrir vindi og vatni,
þar til að þeir Skógarnesmenn
kæmu að sækja hana, þá nokkru
siðareða i miðjan júni, og þá með
tuttugu hesta undir reiðing. Nú er
mikill hugur i mönnum og heim-
þrá. Þá segir Gisli: „Nú skulum
við kveðja vini okkar i dag þvi
mér list vel á veðrið á morgun”.
Þá hýrnar yfir mönnum, þvi allir
trúðu þvi, aö ef Gisli segöi gott
ferðaveður þá yrði gott veður,
pakka nú i skyndi saman ferða-
föggur sinar sem flestar voru nú
tómar eftir versetuna, en sem
þeir fylltu af freðfiski og ryklingi
til að færa heim vinum og frænd-
um.
Að kvöldi þessa dags, er ærið
margt að bera til skips sem biöa á
hvila ókkur og vinda upp seglið”,
segirGisli, „ogsjáhvortvið fáum
skrið á skipið, þó litill sé andvar-
inn”. Nú eru menn orönir þreyttir
áróörinum ogbyifegnir að vinda
upp segl og hviía sig.
Strax kom skriður á skipiö, þvi
hann var frábær siglari, þó þótti
sumum skriðurinn I minnsta lagi
en Gísli gladdi þá með þvi, að
bráðum mundi hann glæða and-
ann undan jöklinum, og svo var
lika. En nú eru þeir komnir inn i
grynningarnar út af Tungupláss-
inu,og þurftinú Gisli að hafa góð-
ar gætur á kennileitum, á landi,
sjólagi og fjallahnjúkum. Þetta
þekkti hann allt og stýrir af snilii
þessa löngu leið framhjá boðum
og grynningum.
Heim á ný
Sólin skein á skýlausum himni,
og menn léttu sig klæöum, og létu
fara vel um sig undir seglfeldi
skipsins. Allir voru glaðir og
hamingjusamir, og sólin með yl-
geislum sinum blessaði þá og
vermdi. En skipið klauf smásæv-
ið svo að freyddi undan báöum
brjóstum, og lifandi útrænan ýtti
þvi óðfluga i áttina heim.
Nóttina fyrir þennan dag
dreymdi ömmu mina að til sin
kæmi maðurog segði við sig. „Nú
koma þeir i dag”. Og ekki var
draumurinn lengri. Þykist hún þá
vita, að þeir séu á heimleið frá
Arnarstapa, og muni koma með
kvöldinu þvi veður var hiö besta.
Þegar liður á daginn fer hún að
horfa suðvestur út yfir Stakk-
hamarsnesið, þvi hún þóttist vita,
að Gisli mundi sæta sjávarfalli
inn ósinn þvi nú var stórstreymi,
og koma þvi sem næst um fimm-
leytið. Eitt sinn er hún gengur
fram á hólinn, og litur vestur yfir
vikur og voga sem óðum eru að
21
nánd við þá, og hentu hvert orö
sem þeir sögðu um ferð sina út á
Stapa, af sjósókn þeirra og afla-
brögðum, vökum þeirra og erfiði
á sjó og landi, af fiskimergö á
miöum úti og upp i landsteinum
svo undrunsætti. Þegar segja átti
frá siglingunni út á Stapa hnipr-
uðu nienn sig saman til að heyra
frásögnina sem best.
En það var Jón Grimsson frá
Syðra-Skógarnesi sem segja átti
frá, en hann var vindbandsmaður
Gisla i þessari ferð, þaulvanur
svaðilförum undan jökli. Hann
var einn af þeim fáu sem lentu i
nánd við Skor á Barðaströnd vet-
urinn 1882 er þeir hleyptu af
Sandamiðum I Skriðuveðrinu
mikla á miðgóu þann vetur, og
sigldu yfir þveran Breiðafjörð.
Þeir voru á tólfrónu skipi. Þessa
sögu heyrði ég er ég var ungling-
ur á Ytra-Skógarnesi.
Nú vikjum við aftur að Jóni
Grimssyni er hann hefur frásögn
sina af andagift og mælsku og dró
söguna á langinn i hvildum, en
svo sagði hann vel frá, að sumir
þóttust heyra vindhvininn i reið-
anum, og aðrir sjá bláan sjóinn
hellast yfir borðstokkinn, meö
keipana i kafi, sjóinn rjúka sem
lausamjöll yfir menn og skip. Jón
var kiminn og hafði gaman af að
sjá óttann i augum unglinganna
og sumra kvennanna, og er nú
komið þar i frásögnina, er Gisli
tók negluna úr skutnum og sjá
mátti hvitan kólfinn aftur af skip-
inu, risuþá hár á höfði sumra, en
aðrir báðu fyrir sér, litu þá allir á
Gisla, en áttuengin orðá tungu af
undrun einni, en hann bara brosti
góðlátlega, en Jón hélt sögunni á-
fram, allt til þess að þeir lenda á
Stapa, og komnir heim á Berghól
i veisluna hjá Ragnhildi gömlu.
Dagur er aö kveldi kominn, en
það var venja ömmu minnar að
Málverk þetta hefur Guðmundur Kristjánsson :,ert af aðstæðum þar
verið svona þétt við bergið, að
þetta gæti átt sér stað.
Aðra sögu sagði mér Jón Sig-
urðsson bóndi og formaður á
Stapa af sama fyrirbæri er hann
sjálfur sá fisk hendast fram af
einum stalli er aldan seig, en
þetta var vorið 1917. Þá voru mik-
il aflabrögð allt i kringum jökul,
en þriðja sagan er til frá löngu
liðnum timum og i þjóðsagna-
formi og kann ég ekki skil á
henni.
Vorið 1920 vorumiklir flekkir af
loðnu um allar vikur og mikil
fiskigengd, sá ég eitt sinn fiska á
sundi I lónum sem þeir höfðu orð-
ið eftir i á útfallinu. Og vorið 1922
rak mikiðaf loðnuá land i' Hellna-
fjöru i austanroki, og varð móð-
urinn i mitt læri i lendingunni, og
viðar við ströndina.
Með hausa og harðfisk
En nú skal aftur vikið aö þvi er
Gisli er á leiðinni til lands. Þegar
þeir koma fyrir Lendingarklett og
sjá I lendinguna, s já þeir að brim-
ið hefur aukist mikið á meðan
þeir voru úti. Seila þeir nú allan
fiskinn á ólar, binda saman á eitt
færiogbinda tóman vatnskút á og
sextiu faðma færi við sem gefið
var út samtimis þvi að sætt var
lagi og brimróðurinn tekinn á
tómu skipinu og var það auðvelt,
draga siðan seilarnar á land og
upp i lækinn sem rennur til sjávar
i miðri f jörunni.
Eins og allir vita er þar eiga
til morguns. Sól ris upp yfir aust-
urfjöll. Arrisulir menn vekja
fyrstu hrafna, spjara sig I skyndi
og gá til veðurs, veðrið er fagurt
og lognstafa sjór svo langt sem
augað eygir. Ganga nú glaðir til
skips og fáeinir heimamenn I
kveðjuskyni.
Þeir setja skipið öl hlunns, raða
irúmin föggum sinum,ýta úr vör,
ogleggjastá árar,gerabæn sina i
innstu þögn, blessa allt fólkið á
Arnarstapa og byggðina lika.
Stefna er tekin fyrir Búðahraun
og grunnslóðir i austurátt. Sólin
hækkargöngu sina með vermandi
geislum yfirhaf og hauður. Skipið
létt undir árum klauf tæran og
hreinan hafflötinn undan átökum
ræðaranna svo að freyddi við
kinnung. Þegarþeir koma á móts
við Djúpsker segir Gisli við þá:
„Nú getum við bráðum farið að
sigla,eðasvoað það létti eitthvað
undir”. Af hverju segir þú
þetta?” spurði Sigurður. „Nú
verða það hvitu hrafnarnir sem
gefa okkur leiði”, segir Gisli og
litur um öxl til Siguröar bróður
sins með bros i augum og litar
sjóinn um leiö með árinni. „Þetta
litla ský sem jaðrar við jökulbrún
spáir útrænu er llður á daginn”.
„Satt mun það”, sagði Daniel og
hef ég oft séð svona skýhnoðra
við jökulinn, sem er góðs viti”.
Eftir nokkra stund byrjar að
anda undan sólu sem eykst þvi
meir sem sólin færist lengra á
vesturloftið. „Nú skulum við
sem sagan gerðist fyrir tæpri öld.
fyllast af stórstraumsflæöi, sér
hún yfir Stakkhamarsnesið drif-
hvitt segl bera við dimmbláan
hafflötinn.
Hún var nú eins og hrifin upp i
æðra veldi er húnsá skipið, og lof-
aði guð, gekk nú léttum skrefum
heim að bænum og sagði heima-
mönnum að þeir væru að koma.
Fóru nú allir út á hólinn, þvi þar
var útsýni gott, og vildu sjá skipið
með fannhvitu segli sigla inn ós-
inn i hæglátum vestanvindinum,
allir vildu i fjöruna fara og fagna
bræðrum og vinum. Fór nú hópur
að heiman niður i Hjallatanga.
Þegar kom inn á vikina austan
við Heimstatanga felldi Gisli
seglið og reru menn með gát upp i
Hjallatangan.
Þegar stefnið nemur við mjúk-
an sandinn og allir eru komnir út
úr skipinu, gekk amma min litið
eitt fram og nær skipinu, tóku
menn þá ofan og stóöu hljóðir sitt
hvoru megin við skipið i lognbliðu
ogylvolgum sjónum.HUnfluttiþá
hugnæma þa'kkarbæn guöi til
dýrðar fyrir heimkomu þeirra og
blessun hans, úr djúpi hafsins.
Tekinn var allur farmur úr skip-
inu og borinn á land upp, skipið
sett upp úr flæðarmálinu og reist
við skorður.
Nú gekk fólkið allt upp i einum
hóp heim að bænum með ánægju i
augum og ólýsanlega innst i
hjarta. Þegar heim kom settust
sæfararnir að rikulegum snæð-
ingi, og heimamenn settust allir i
lesa húslestra á vetrum, en
kvöldbænir á sumrin, og syngja
sálma er hún kunni marga, og
lögin kunni hún lika viö hvern
sálm. Svo gerði hún i þetta sinn,
og stóð að venju við hvita skáp-
borðið sitt sem var hennar
morgungjöf. Hún las margar
bænir úr bænabók sinni hreint og
skýrt, svo hugnæmarvoru þær að
allir sátu hljóðir og drúptu höfði,
en á ef ör söng hún fagran sálm er
hún kunni utanað, og lagiö lika.
Nú eru komin náttmál og hugðu
menn til náða. Gleðin og fógnuð-
urinn lék um sál og sinni bræðr-
anna, að vera komnir heim á ást-
kærar æskustöövar sinar. Þeir
teyguðu að sér ilminn upp úr jörð-
inni, þeir horföu I sólarátt norður
yfir fjöllin, og fuglarnir kúrðu sig
niður I hreiður si'n. Þeir gátu ó-
mögulega farið inn til að sofa,
þeir urðu að vera úti, til að hlusta
á kvöldhljóma fjallanna i logninu
og kvöldkyrröinni, og sjá, og
finna, kvöldhúmið hlýtt og milt
færast hægum skrefum yfir hauð-
ur og hæstu hóla.
En handan viö fjöllin i norður-
átt, gat að lita gullroðin ský, og
háborgir miðnætursólarinnar.
En um miðjan morgun næsta
dag stráði sólin ylgeislum si'num
yfirGrimsstaðamúla.ogalla vegi
i vesturátt. Andvarinn mildur og
bllður mynntist við mold og
steina, fuglarnir sungu. Börnin
berfætt hlupu út i sólina og blæ-
inn, ilmsæta döggina og grasið.