Morgunblaðið - 12.10.2001, Blaðsíða 7

DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. OKTÓBER 2001 B 7
NAPÓLEON og hertoginn af Well-
ington eru sagðir hafa stytt sér
stundir með jó-jó á
átjándu öld. Leikfangið
er talið það elsta í heim-
inum á eftir brúðunni.
Ævaforn jó-jó úr
brenndum leir hafa
fundist í Grikklandi
og Egyptalandi, en
að öðru leyti er lítið
vitað um uppruna þess
og fáum er kunnugt um
hvers vegna það er kallað jó-jó,
eða yo-yo eins og víðast hvar.
Sigurför jó-jósins á Vest-
urlöndum hófst á á þriðja áratug
síðustu aldar og má rekja til Petro
nokkurs Flores. Hann hafði flutt frá
Filippseyjum til Bandaríkjana þar
sem hann starfaði sem hótelþjónn.
Eins og Filippseyinga var siður,
dundaði hann sér við að skera út
tvær skífur úr tré, festa band á
milli, og leika sér með afrakstur
iðju sinnar. Oftast lék hann listir
sínar fyrir framan hótelið og hon-
um til mikillar ánægju hópuðust
vegfarendur saman til að horfa á.
„Yo-yo,“ sagði hann þá harla glaður
á móðurmáli sínu. Sem þýðir komið
eða komið aftur. Flores fannst því
vel við hæfi að nefna leikfangið yo-
yo þegar hann stofnaði fyrirtæki og
hóf framleiðslu þess.
Petro Flores sat þó ekki lengi að
uppfinningu sinni. Á viðskipta-
ferðalagi um Kaliforníu sá athafna-
maðurinn Donald F. Duncan leik-
fangið, eygði gróðavon og keypti
fyrirtækið og réttinn til nafnsins yo-
yo af Flores árið 1929. Duncan lét
gera smávægilegar en að sama
skapi mikilvægar endurbætur á jó-
jóinu, sem fólust m.a. í lykkju á
enda spottans. Í kringum 1950 hóf
hann framleiðsu á jó-jó úr plasti og
þótti tiltækið skipta sköpum fyrir
möguleika leikmanna í alls konar
kúnstum og flóknum stílbrögðum.
Árið 1962 náðu vinsældir jó-jó há-
marki í kjölfar auglýsingaherferðar
í sjónvarpi. Slíkt dugði ekki til, því
fjárhagserfiðleikar og dýr lögsókn
til að tryggja einkaleyfi á nafninu
yo-yo gerðu Duncan gjaldþrota í
lok sjötta áratugarins. Flambeau
Product keypti fyrirtækið og fram-
leiðir enn leikfangið, sem í áratugi
hefur annað slagið átt geysimiklum
vinsældum að fagna hjá ungviðinu.
Saga hlutanna
Yo-yo sagði hannhandleiðslu leiðbeinanda. Hún lærðihjá sjálfstæðri stofnun, er heitirArbours Association, sem var sett á
laggirnar í kringum 1970 undir
áhrifum frá R.D. Laing og „and-
geðlækningum“ hans. Hugmyndin
var að skapa tækifæri til að skapa
tækifæri fyrir fólk, sem hafði áður
takmarkaðan aðgang að sálgrein-
ingarmeðferð, en til þurfti að koma
umhverfi, sem veitti stuðning. Því
voru stofnuð neyðarathvarf og þer-
apísk sambýli, sem veittu öryggi til
að takast á við alvarleg vandamál án
þess að reiða sig á lyf eingöngu.
„Þarf maður fimm ár til að læra
að tala við fólk?“ spyr Björg sposk,
þegar talinu er vikið að því hvað
námið hafi gefið henni. „Ég hafði
unnið skylda vinnu áður á hópmeð-
ferðardeild. Námið styrkti mig og
bætti forsendur mínar til að sinna
þessari vinnu. Í vinnunni tekur
maður inn á sig tilfinningar og í
einkameðferð komst ég að því að til
þess að nota sjálfan sig sem tæki er
nauðsynlegt að þekkja sjálfan sig
vel til að varpa ekki eigin málum yf-
ir á skjólstæðinginn. Maður þarf
alltaf að vera á varðbergi að gera
það ekki. Það er sérstök listgrein að
sneiða hjá því og vera samt ærlegur
í samskiptum við skjólstæðinginn.“
Björg tekur dæmi úr tónlistinni.
„Þetta er hliðstætt við að það er
kannski hægt að læra að spila lag á
tveimur tímum, en til að ná því að
túlka tónlist þarf maður bæði að
kunna á hljóðfærið og sjálfan sig.
Námið hefur gefið mér meira sjálfs-
traust bæði í starfi og einkalífinu.
Og ég hef fengið heilmikið út úr því
að vera í fagi þar sem ég á heima.
Og mér finnst ég líka vera í starfi,
þar sem ég held áfram að þroskast.
Auðvitað er það líka hægt bæði í
myndlist og líffræði, en hér hef ég
nýjan áhuga á að halda mér við.“
Glíman við vandamál annarra
hlýtur að taka á. „Er sálgreining
ekki bara eins sorgarsaga?“ er
spurning sem Björg heyrir oft.
„Sálgreining er ferðalag í leit að því
sanna og það felur í sér óumræð-
anlega gleði að finna týnda fjár-
sjóði, hver sem birtingarmyndin er.
Í þeirri leit er varasamt að gera sér
hugmyndir fyrirfram um hvað sé
handan við hornið eða ákveða hvað
sé skjólstæðingnum fyrir bestu. Ég
hef ræktað með mér þol til að lifa án
þess að hafa svörin. Þol til að leyfa
hugsun og sköpunarkrafti að þróast
án þess að vita hvað gerist næst. Við
það sér maður fólk vaxa á eigin for-
sendum og það er spennandi. Þetta
er einn flötur þess sem ég sæki í sál-
greiningu, hluti þess sem hún hefur
gefið mér.“
Tungumálið er mikilvægt tæki í
sálgreiningu og því vaknar sú
spurning hvernig það sé að vinna
við sálgreiningu á öðru máli en móð-
urmálinu. Björg segir að sér hafi
þótt gaman að læra tungumál og
það hafi því verið skemmtilegt við-
fangsefni að takast á við nýtt fag á
nýju máli. Þótt hún kynni auðvitað
ensku fyrir horfði það öðruvísi við
að vinna í ensku málumhverfi.
„Það var lærdómsríkt að hluta af
náminu bjó ég í eitt ár fimm daga
vikunnar í þerapísku sambýli og þar
voru allir meira en tilbúnir til að
kenna mér þá ensku, sem maður
lærði ekki í skólabókunum. Málið
kom því af sjálfu sér. Ég fór ekki að
vinna með fólk í einkameðferð fyrr
en að þremur árum liðnum. Auðvit-
að voru alltaf einhver orð, sem ég
skildi ekki, en ég var ekkert að
þykjast skilja heldur spurði og það
nýttist oft í meðferðinni því skjól-
stæðingarnir þurftu þá að fara nán-
ar út í hvað þeir áttu við. London er
líka svo alþjóðleg borg og skjól-
stæðingarnir ekki endilega með
ensku sem fyrsta mál. Í meðferð er
tungumál oft mjög myndrænt og
þar var ég á heimavelli.“
Geðræn vandamál
feimnismál
Málið er Björgu greinilega ekki
fjötur um fót, því fyrir rúmu ári
fékk hún fasta stöðu. Hún var ráðin
teymisstjóri í Barnet, bæjarfélagi í
Norður-London, en þar fór hún að
vinna 1998 að námi loknu. Starfið
felst bæði í stjórnun og meðferð. Að
flatarmáli er Barnet álíka stórt og
Reykjavík. Þar búa um 350 þúsund
manns og skjólstæðingarnir eru
350. Þjónustan er rekin á vegum
bæjarfélagsins. Geðheilbrigðisþjón-
usta í Englandi hefur tekið miklum
stakkaskiptum undanfarinn áratug.
Stórum geðsjúkrahúsum, þar sem
margir sjúklingar höfðu búið um
árabil, hefur verið lokað.
Í Barnet hefur til dæmis tveimur
slíkum spítölum verið lokað og
Björg segir að eftir standi húsnæði,
sem minni mest á hallir. Öðrum
spítalanum hefur verið breytt í lúx-
usíbúðir með líkamsræktarstöð en
enn er óákveðið hvað verður um
hinn. Nú er áherslan á umönnun í
samfélaginu, „care in the commun-
ity“ og að veita sem fjölbreyttasta
þjónustu. Um leið og þjónustan hef-
ur þanist út er stefnt að því að
brjóta hana niður í smærri einingar
og hafa hana á fleiri stöðum. Björg
tekur sem dæmi geðklofasjúkling,
sem verður að búa nálægt geðþjón-
ustu. „Hann segist helst ekki fara í
strætó því ef hann fer allt í einu að
heyra raddir, verður hann að svara
þeim og ef það eru börn nálægt
verða þau hrædd.“
Samanburðurinn við geðheil-
brigðisþjónustu á Íslandi segir
Björg að sé erfiður. „Það er ekki
hægt að segja að þjónustan hér sé
betri eða verri. Þjónustan
hér er fjölbreyttari en á
Íslandi en það er líka
verið að þjónusta
miklu stærri hópa.
Ég veit til þess að
það hafi verið sett á
stofn sambýli heima
fyrir geðsjúka, en held
ekki að þar séu til þer-
apísk sambýli, eins og
hér. Ég hef séð fólk í slíkum
sambýlum komast í gegnum
mikla erfiðleika og ná fótfestu í líf-
inu á eftir. Fyrir utan Geðvernd er
geðmeðferð á Íslandi að mestu
tengd spítölunum, auk einkameð-
ferðar úti í bæ.
Bæði hér og heima er aðaláhersl-
an enn á meðalagjöf þegar um geð-
sjúkdóma er að ræða, en hér eru
kannski fleiri möguleikar á öðru. Í
því kerfi, sem ég vinn í er hópvinna í
gangi, þerapía og veitt skjól. Þeir
sem koma þarna eru allt frá fólki
með alvarleg geðræn vandamál yfir
í fólk í sálarkreppu.“
Stærðin breytir því ekki að geð-
ræn vandamál eru líka feimnismál í
Englandi.
„Hér líkt og á Íslandi er það enn
feimnismál að þurfa á geðrænni að-
stoð að halda. Fólk reynir að fela
það og er viðkvæmt fyrir að það sjá-
ist hvert það er að fara. Í fámenni
eins og á Íslandi er fólk kannski enn
hræddara við að það spyrjist út að
það sé að leita hjálpar vegna geð-
rænna vandamála.“
Björg talar um að námið í sál-
greiningu hafi verið eins og að koma
heim, en hvað með að fara heim í
áþreifanlegri merkingu? Hún tekur
því ekki fjarri og segist reyndar
byrjuð að létta akkerum, því hún
hefur lokið einkameðferð á stofu,
sem hún byrjaði á að námi loknu.
Hún vinnur því eingöngu í Barnet,
en er ekki lengur með skjólstæð-
inga í einkameðferð. „Það er allt út-
lit fyrir að ég flytji til Íslands á end-
anum. Landið togar í mig, náttúran
er svo segulmögnuð. Það er hvergi
auðveldara að hlaða batteríin en á
Íslandi. Þó fáir stundi sálgreiningu
á Íslandi finnst mér það spennandi
tilhugsun að fást við hana þar.
Kannski er þetta dæmi sem ég þarf
að klára og mér finnst það rétt
ákvörðun að fara heim.“
sd@uti.is
Psyllium Husk Caps
FRÁ
Fyrir meltinguna,
með GMP gæðaöryggi
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
Apótekin
FRÍHÖFNIN