Morgunblaðið - 21.10.2001, Page 2

2 B SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
U
PPHAFIÐ má rekja
til þess að ég var
beðin að hanna gripi
sem tengdust mið-
öldum og leitaði ég
til Landsbókasafns
Íslands – Háskóla-
bókasafns eftir einhverju mynstri
eða myndefni í gömlum handritum
sem ég gæti nýtt mér, en þá upp-
götvaði ég að allt sem heitir mynd-
efni í handritunum er óskráð og al-
gerlega óaðgengilegt,“ sagði Ásrún.
„Svo var það að á tónlistarhátíð í
Skálholti sumarið 2000 var ákveðið
að nokkrir dagar yrðu helgaðir tón-
list frá miðöldum og þá sérstaklega
úr kvæðasöfnum sem tónlistarmenn
í Collegium Musicum höfðu fundið í
handritum á Landsbókasafninu. Ég
var fengin til að setja upp sérstaka
sýningu sem umgjörð fyrir uppá-
komuna en tónlistarfólkið hafði
merkt við hvar var að finna fallegar
myndir í kvæðasöfnunum. Þetta
voru milli 50 og 60 handrit auk
fjölda annarra sem ég fann og skoð-
aði úr því að ég var komin af stað,
en eftir þetta varð ekki aftur snúið.“
Ásrún sagðist hafa gert sér grein
fyrir að enginn hefði skoðað jafn
mikið af myndum í handritum og
hún þegar hér var komið sögu. Hún
leitaði til Einars Sigurðssonar
landsbókavarðar og lýsti áhuga á að
skrá myndefnið í aðgengilegan
gagnagrunn.
„Áhuga minn á verkefninu má
fyrst og fremst rekja til þess að ég
hef kennt myndlist í 25 ár og var
auk þess yfirkennari í einni deild
Myndlista- og handíðaskólans í fjór-
tán ár,“ sagði hún. „Þar fyrir utan
var ég í mörg ár formaður Form
Island, félags hönnuða, þ.e. arki-
tekta, iðnhönnuða, grafískra hönn-
uða og fleiri. Ég sá því fyrir mér
hvílík uppspretta þetta efni er að
vinna með fyrir þessa hópa og
styrking fyrir sjálfsmyndina. Það er
ekki síst þau áhrif sem ég held að
muni koma fram þegar myndirnar
ná almannasjónum, t.d. þegar ís-
lenskir listnemar renna augunum
yfir þær. Að auki munu ýmsir aðrir
geta nýtt sér grunninn til fjölbreyti-
legra rannsókna svo sem listfræð-
ingar, sagnfræðingar, stílfræðingar,
leturfræðingar og handritafræðing-
ar. Þeir sem best þekkja innihald ís-
lensku handritanna eru hugvísinda-
menn og sá hópur hefur mestan
áhuga á að lesa texta en mynd-
menntað fólk les myndir, línur og
form á sama hátt og aðrir lesa
texta. Myndlistarmenn eru almennt
ekki sá hópur manna sem situr
löngum stundum á söfnum og það
er sennilega ástæðan fyrir því að
enginn hefur saknað þessara
mynda. Menn vissu ekki að þær
væru til og þeir sem sem höfðu ein-
hverja hugmynd um þær höfðu eng-
an sérstakan áhuga á þeim.“
Skrifuð af almúgafólki
Ásrún benti á að fallega skrifuðu
og skreyttu skinnhandritin á Árna-
stofnun hefðu gjarnan verið unnin í
klaustrum eða á prestssetrum.
„Það sést á skinnhandritunum að
þeim svipar nokkuð til annarra
handrita í Evrópu frá svipuðum
tíma,“ sagði hún. „Aftur á móti eru
handritin frá siðaskiptum og fram á
19. öld skrifuð á pappír og þar
sleppir þessu kirkjulega valdi og
menn eru eins og meira leitandi í
trúnni og óöruggir með sig úr kaþ-
ólskunni sem er miklu stífari. Sam-
félagsmyndin var allt öðruvísi en
síðar verður á þessum myrku mið-
öldum, sem við köllum svo. Það ger-
ir að verkum að þessi handrit eru
allt öðruvísi. Í þeim endurspeglast
þjóðarsálin vel vegna þess að þau
eru skrifuð af almúgafólki og þeim
sem á annað borð kunnu að draga
til stafs.“
Ásrún sagði að merkja mætti í
myndunum mikinn áhuga á nátt-
úrufræði á þessum tíma eins og
fram komi á mörgum teikningum af
hugmyndum manna um ýmis dýr og
kynjaverur. „Myndirnar eru margar
hverjar með því frumlegasta sem ég
hef séð,“ sagði hún. „Þarna eru
menn líka greinilega að velta fyrir
sér trúnni. Þessari ströngu trú sem
þá ríkti, en á þessum tíma fjölluðu
mjög mörg kvæði um píslirnar, þar
sem menn eru tugtaðir og eiga að
lúta hinum stranga guði. En það er
eins og menn séu um leið að leita
eftir öðrum sannleika og þess vegna
held ég að hvítigaldur og kukl hafi
verið mjög útbreidd. Menn voru
ábyggilega mjög trúaðir en voru
jafnframt að kanna hvaða leiðir þeir
gætu farið til að nálgast guðinn og
tengjast almættinu.“
Þekktur teiknari
Ásrún sagði að mörg handritanna
bæru þess merki að annar teiknaði
upphafsstafina og myndskreytti en
sá sem skrifaði sjálft handritið. Í
Konungarnir á myndunum eru Magnús konungur Hákonarson IV, sem kallaður var lagabætir (1238–
1280). Hinn sami og lögleiddi Jónsbók 1265. Myndirnar eru í einni af mörgum útgáfum Jónsbókar,
skrifuð á Hólum í Hjaltadal árið 1681.
Eitt af fyrstu handritunum sem skrásett var í gagnagrunninn. Það er merkt í safninu sem sérstakur
dýrgripur og er hver síða listaverk. Handritið er eitt af 50–60 handritum af Jónsbók, sem til eru á
handritadeild Landsbókasafnsins.
Leit að öðrum sannleik
Morgunblaðið/Þorkell
Ásrún Kristjánsdóttir myndlistarmaður.
Myndir eftir Jón bónda Bjarnason eins og hann titlaði sig en hann var frá Þórormstungu og var uppi frá 1790 til um miðja
19. öld. Hann var áhugamaður um náttúruvísindi og mikill listamaður og er ætlunin að halda sýningu á verkum hans í
Listasafni Reykjavíkur á næsta ári.