Morgunblaðið - 21.10.2001, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
WIM Wenders er einnaf athyglisverðustuleikstjórum þýskunýbylgjunnar, semspratt upp á síðari
hluta sjöunda áratugarins eftir lang-
varandi lægð sem orsakaðist af nið-
urlægingu Þýskalands eftirstríðsár-
anna. Meginhugmyndir þýska
nýbylgjuskólans voru sjálfsrýni í
sköpun sem nokkurs konar andsvar
við heildarhyggju ’68-kynslóðarinn-
ar. Miklar þverstæður áttu sér stað í
þýsku þjóðfélagi á tímum nýbylgj-
unnar, andi frjálshyggju og lög-
regluvalds, en stjórnvöld beittu sér
fyrir hörkulegum aðgerðum í því
skyni að uppræta hryðjuverk en
gerðu sér jafnframt far um að veita
róttæku listafólki brautargengi.
Þessum tíðaranda eru gerð skil í
helstu verkum þýsku nýbylgjuleik-
stjóranna, þeirra Rainers Werners
Fassbinders, Volkers Schlöndorffs,
Margarethe Von Trotta og Wims
Wenders.
Vegamyndir og framúrstefnulegar
spennumyndir
Wenders hefur oft verið nefndur
„expressjónisti“ nýbylgjuskólans
vegna þess hve mikla áherslu hann
leggur á stílbrögð og uppbyggingu
myndmáls en hann skeytir saman
myndmáli Hollywoodkvikmynda og
listrænna framúrstefnumynda. Með
myndum sínum leitast hann við að
skoða mannlega þætti eins og ein-
manaleika og kvíða um leið og hann
rannsakar bandarísk áhrif í þýskri
menningu en fáir leikstjórar hafa
skoðað þau áhrif jafn kirfilega og
Wenders.
Wenders fæddist í Düsseldorf árið
1945 og ólst upp á tímum þegar Þjóð-
verjar, sem vildu gleyma þrúgandi
fortíðinni, leituðu flóttaleiða í banda-
rískri menningu. Wenders hafði hug
á að læra til prests en áhugi á banda-
rískri tónlist og kvikmyndum varð
þeim áformum yfirsterkari. Að loknu
námi í læknisfræði og heimspeki í
Freiburgháskóla og listmálaranámi í
París hóf Wenders nám í kvik-
myndaskólanum í München þar sem
hann gerði allmargar kvikmyndir á
bilinu 1967–1970. Eftir það réðst
hann í gerð kvikmynda sem öfluðu
honum viðurkenninga á alþjóðavett-
vangi og mun Kvikmyndasafn Ís-
lands sýna rjómann af þeim mynd-
um. Einnig gefst tækifæri til að sjá
sjaldséð verk eftir Wenders, t.d.
Alabama 2000 light years frá 1969 og
Angist markvarðar í vítaspyrnu (Die
Angst des Tormanns beim Elfmeter)
frá 1971 sem er spennusaga og segir
frá manni sem eyðir nótt í kvik-
myndahúsi með miðasölustúlku með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
Vegamyndir hafa ætíð verið
Wenders hjartfólgið viðfangsefni og
tvær af eldri vegamyndum hans
verða sýndar á hátíðinni, Lísa í borg-
unum (Alice in der Städten, 1974) og
Í tímans rás (Im Lauf der Zeit,
1976). Lísa í borgunum lýsir á ljóð-
rænan hátt ferðalagi ungrar stúlku
og ljósmyndara um Ruhr-héraðið og
samskiptum þeirra. Í Í tímans rás er
sagt frá ferðalagi og samskiptum
tveggja manna, annars vegar við-
gerðarmanns kvikmyndasýningar-
véla og hins vegar manns sem er
nýfráskilinn og hyggur á sjálfsmorð.
Hjálmar Sveinsson kemst svo að orði
í grein sinni um þýskar kvikmyndir í
Heimur kvikmyndanna: „Handritið
var skrifað jafnóðum en kvikmynda-
takan, eins og í Alice in der Städten,
var í höndum hins snjalla Robby
Mullers sem átti síðar eftir að taka
myndir fyrir Jim Jarmusch og Lars
Von Trier. Útkoman var svo góð að
gagnrýnendur, austan hafs og vest-
an, settu Wenders umsvifalaust á
fremsta bekk með Fassbinder og
Herzog.
Í þessum tveimur eilítið trega-
blöndnu vegamyndum kemur fram
minni sem átti eftir að verða rauði
þráðurinn í kvikmyndum Wenders,
en flestar þeirra fjalla á beinan eða
óbeinan hátt um veröld þar sem
myndir spila æ stærra hlutverk. Við
lifum í heimi mynda: ljósmynda,
sjónvarpsmynda, blaðamynda, víd-
eómynda, kvikmynda og nú síðast
tölvumynda. Gagnvart þessu mynda-
flóði tekur Wenders á vissan hátt
íhaldssama afstöðu og heldur dauða-
haldi í þá hugmynd að ljósmyndir og
kvikmyndir séu ekki tilbúningur eða
sýndarveruleiki heldur skráning
hlutveruleikans. Það er ástæðan fyr-
ir því að Wenders aðhyllist langar
óklipptar senur í kvikmyndum sín-
um.“ 1 Í þessum myndum tekur
Wenders jafnframt fyrir vandkvæði
tjáningar og erfiðleika í mannlegum
samskiptum.
Allar þessar hugmyndir eru
útfærðar enn frekar í myndinni sem
ruddi braut Wenders til Hollywood,
Ameríski vinurinn (Die Amerikan-
ische Freund, 1977).
Hún er byggð á spennusögu
Patriciu Highsmith, Ripley’s Game,
sem er framhald The Talented Mr.
Ripley , en eins og kunnugt er gerði
Anthony Minghella nýverið mynd
byggða á síðarnefndu sögunni. Mynd
Wenders segir frá rammagerðar-
manninum Zimmer, sem leikinn er
af Bruno Ganz, en hann þjáist af
ólæknandi sjúkdómi. Hann kynnist
glæpamanninum Ripley sem sann-
færir hann með falsaðri lækna-
skýrslu um að hann sé við dauðans
dyr. Með þessu svikabragði fær
Ripley Zimmer til að fremja morð. Í
þessari sérkennilegu spennumynd
skoðaði Wenders sem fyrr bandarísk
og þýsk áhrif, auk þess sem hann tók
að feta nýjar brautir í persónu-
sköpun með persónunni Ripley sem
er í senn illviljaður andi og verndar-
engill.
Vinsældir Ameríska vinarins urðu
til þess að Wenders fékk tækifæri til
að leikstýra kvikmyndinni Hammett
fyrir Francis Ford Coppola en
myndin gekk ekki sem skyldi, sér í
lagi vegna afar erfiðs samstarfs við
Coppola. Árið 1982 gerði Wenders
The State of Things, sem sýnir fram
á vandkvæði bandarísks og þýsks
samstarfs og var eins konar uppgjör
við Coppola. Hún fékk einnig
misjafna dóma og var það ekki fyrr
en með Paris, Texas, 1984 sem
Wenders hlaut uppreisn æru og
Gullpálmann í Cannes. Í myndinni,
sem er gerð eftir handriti Sams
Shephards og leikin af Nastössju
Kinski og Harry Dean Stanton,
kristallast flest þau þemu sem eru
Wenders hugleikin. Hann sneri
síðan aftur til Þýskalands til að gera
myndina Himinn yfir Berlín árið
1987 en hún er talin til bestu verka
Wenders. Í myndinni er sagt frá
engli, leiknum af Bruno Ganz, sem
eigrar um Berlín til að hugga hina
lifandi. Hann verður ástfanginn af
loftfimleikakonu (Solveig Dommart-
in) og þráir að verða jarðneskur.
Wenders hlaut alþjóðlega viður-
kenningu fyrir myndina og verðlaun
fyrir kvikmyndaleikstjórn í Cannes
sama ár. Hann gerði framhald af
myndinni, Faraway, so close! árið
1993, en hún olli vonbrigðum
gagnrýnenda. Himinn yfir Berlín
var endurgerð árið 1998 undir
heitinu „City of Angels“ með Meg
Ryan og Nicolas Cage í aðal-
hlutverkum en hlaut dræmar við-
tökur.
Í Lisbon Story frá 1994 kannar
Wenders þögla tímabilið í sögu
kvikmyndanna með því að segja
sögu kvikmyndagerðarmanns í
nútímanum sem hefur í hyggju að
gera kvikmynd án þess að taka tillit
til þróunar í kvikmyndagerð fram að
hljóðbyltingunni laust fyrir 1930. Í
Buena Vista Social Club frá 1999
kannar Wenders djasstónlistar-
menninguna á Kúbu á sérlega hlýjan
og ljóðrænan hátt en myndin hlaut
verðlaun og viðurkenningar um allan
heim.
Foto-Jarra
Ljósmyndasýningin, sem verður
haldin í anddyri Bæjarbíós, er
einskonar ljósmyndavegamynd í
anda Paris, Texas þar sem horfin
siðmenning birtist fyrir sjónum
áhorfandans. Wenders hefur alltaf
tekið mikið af kyrrmyndum við gerð
kvikmynda sinna og gaf m.a. út
handrit Himinn yfir Berlín skreytt
ljósmyndum úr myndinni.
Ljósmyndirnar á sýningunni eru frá
Ástralíu en þangað fer Wenders
iðulega í leit að sérkennilegu
myndefni. Í slíkum ferðum var
Wenders oft með innfæddum sem
kölluðu hann „Foto-Jarra“
(Brjálæðingur með myndavél) þar
sem þeim fannst vitfirringslegt
hvernig Wenders keyrði sig áfram
og tók myndir dögum saman án
hvíldar í ofsalegum sumarhitunum.
Wenders þótti vænt um viðurnefnið
og fannst viðeigandi að nefna
sýninguna þessu nafni. Myndirnar
eru teknar á sérstaka myndavél til
að ná geysilegri víðáttunni (2,3
sinnum 6,5 tommu snið) og sýna
leifar af horfnum menningar-
samfélögum í mannlausum auðnum,
t.d. yfirgefna risaskjái útibíós í miðri
eyðimörkinni, furðufyrirbærið
Ayers-klettinn, mauraþúfur og stór-
fenglegt sólarlag. Eins og Wenders
segir sjálfur: „Myndirnar túlka sýn
menntamanns frá neyslusamfélagi
Evrópu og tjá heimþrá hans eftir
horfnum menningarsamfélögum.“
Heimildir: 1 (Hjálmar Sveinsson, Frá árinu
núll til okkar daga, Saga þýskra kvikmynda
frá 1945, bls. 83–84), Heimur kvikmyndanna.
Ljósmynd/ Wim Wenders
Nágrenni Coober Pedy (1988). Myndirnar á ljósmyndasýningunni Foto-Jarra eru teknar á sérstaka myndavél til að ná geysilegri víðáttunni (2,3 sinnum 6,5 tommu snið) og sýna leifar af horfnum menn-
ingarsamfélögum í mannlausum auðnum. Að sögn Wenders er þetta sýn menntamannsins og heimþrá hans eftir horfnum menningarsamfélögum.
VERÖLD WENDERS
Dagana 24. til 28. október standa Kvikmyndasafn
Íslands og Goethe Zentrum fyrir kvikmyndahátíð
helgaðri Wim Wenders. Hátíðin verður haldin í
Bæjarbíói og í anddyrinu verður sýning á
ljósmyndum Wenders frá Ástralíu, afar sérstæðum
og fallegum verkum, sem hafa farið sigurför um
heiminn. Oddný Sen rifjar hér upp feril Wenders.
Í Buena Vista Social Club frá 1999 kannar Wenders djasstónlistarmenninguna
á Kúbu á hlýjan og ljóðrænan hátt, en myndin hlaut fjölda viðurkenninga.
Wenders hlaut Gullpálmann í Cannes fyrir París, Texas (1984) og sést hann hér
með tveimur leikaranna, þeim Harry Dean Stanton og Nastassia Kinski.
Kvikmyndin Milljón dollara hótelið eftir Wim Wenders. Á myndinni sjást þau
Milla Jovovich og Mel Gibson í hlutverkum sínum.
Oddný Sen, kvikmyndafræðingur
og rithöfundur.