Morgunblaðið - 21.10.2001, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 2001 B 15
Safnahúsið á Húsavík
Sveinn vert Magnússon – menn
hlýddu vilja hans, að vísu sumir
með semingi!
tók
avík
rif-
Nú
r er
ne-
ga-
og
im-
um.
n á
Ein-
æði
tur.
dikt
sins
ins-
tar.
ne-
að
völd
a en
að-
em
mig
ffið
una
arið
lagi
vísu
að
um
ðru
að
etti
ak-
vísu
íns,
a og
uð-
nni.
út-
nn:
n að
Gró-
uki:
óta-
tal-
ita-
yfir
göld
rtu
fág-
fum
ært
við-
um,
fer-
um
par
örn
egt
fur
ega
úla-
arð
var
með
lzta
nn á
oru
ra í
að
um,
yf-
svo
m. Á
rðir
pín-
kka
op-
ina
nú
en
ma
nar-
u að
krir
mti-
að
vor-
a að
æta
u að
leggja af stað fram eftir, hraut Sig-
urbirni þessi vísa af vörum:
Héðan frá þó hrekjast megum,
heims hvar þjáir vald,
skála háan allir eigum,
uppheims bláa tjald.
Sigurbjörn fluttist með fjölskyldu
sinni til Vesturheims 1889 og settist
að í Argyle-byggð í Kanada. Ljóð-
mæli hans voru prentuð í Winnipeg
1902 og þar í er m.a. þessi vísa, ort á
Bauknum:
Ölvaguðs að grátum kraup
gjarnan breiskur maður.
Láttu Sveinn á lítið staup
lífs þá nýt ég glaður.
Var nú slegizt um alla knæpuna
Í Sögum og ævintýrum segir Sig-
urjón Jónsson söguna Í sláturtíðinni
og kemur Gamli Baukur þar heldur
betur við sögu. Þar segir af sögufræg-
um persónum þess tíma. Í þeim hópi
er Baldvin skáldi, sem „tók nú beina
stefnu á Bauk, sem var næsta hús,
frægasti vínsölustaður í tveimur
sýslum“.
Frásögnin fer svo út af Bauknum
og inn þar aftur með blóðmörskepp,
sem strákarnir hafa fundið og fest af
skömmum sínum í frakkalaf mikils
manns, sem kallaður var Forstaa.
Inni slær í brýnu með þeim góða
manni og Klemma – myndarlegum
beljaka, sem gætti krárinnar fyrir
veitingakonuna, þegar eitthvað fór að
gerast á Bauk á kveldin.
Slagsmál brjótast út. „Síðan lenti
allt í eina bendu. Var nú slegizt um
alla knæpuna.“
Strákarnir standa fyrir utan og
fylgjast með, en hverfa á braut, þegar
slagsmálunum linnir: „Það var líka
orðið dálítið hættulegt fyrir okkur
sjálfa að standa nálægt dyrunum, því
Klemmi var að hjálpa sumum gestum
sínum til þess að komast út og þurfti
hann að hafa gott svigrúm til þess.“
Heilsað upp á húsmóðurina
Í Árbók Þingeyinga 1964 rifjar
Guðmundur B. Árnason upp bernsku-
minningar og þar á meðal um kaup-
staðarferð 1880.
Með því minnisstæðasta frá Húsa-
vík eru honum timburhúsin: „Þar
voru líka – ég held ég fari rétt með
það – 4 eða 5 timburhús, að kirkjunni
frátaldri, sem voru mér nýstárlegt
fyrirbæri. Að vísu voru þau hvorki
fögur né tignarleg. Það voru 2 eða 3
verzlunarhús er Örum og Wulfsverzl-
un átti, ákaflega löng, lágreist og
biksvört. Stóðu þau á horninu norðan
við Búðarána og náðu frá sjávarbakk-
anum og langt upp á svonefnt „Pláss“.
Skammt austan við þau stóð lítið, lág-
reist hús, er nefndist Vertshús –
stundum kallað Baukur. Var þar
greiðasala.“
Ekki virðist Guðmundur hafa stigið
fæti þar inn, en það gerir Hallgrímur
Þorbergsson, Halldórsstöðum, Lax-
árdal, sem lýsir í Árbók Þingeyinga
1969, fyrstu kaupstaðarferðinni, sem
hann fór með móður sinni: „Við gist-
um í Húsavík á Hótelinu, sem var lítið
timburhús og kallað Baukur. ... Hót-
elfrúin, Kristjana Sigurðardóttir,
kona Sveins Þórarinssonar hótelhald-
ara, og móðir mín voru vinkonur, og
var okkur vel tekið, og fengum við
herbergi með tveimur rúmum.“
Þorgils gjallandi (Jón Stefánsson)
þekkti til hússins í tveimur hlutverk-
um. Hann segir í frásögninni: Í fyrsta
skipti á Húsavík, sem birtist í Árbók
Þingeyinga 1991: „Og þegar ég var 11
vetra fékk ég að fara í kaupstaðinn í
fyrsta sinn til Húsavíkur. Það var árið
1872.“ Hann fer feiminn með Friðriku
föðursystur sinni inn í sýslumanns-
húsið. „Sigfús Skúlason og Ingibjörg
kona hans bjuggu þar þá. Hún var
frænka okkar. ...Húsið þótti mér
reisulegt, og stofan, sem við drukkum
í skrautleg.“ En síðar er þar allt með
öðrum brag en barnið minnti: „Og það
furðaði mig seinna, þegar ég kom þar
inn til Sveins heitins, hvað allt var lágt
og drykkjustofan lítil og dimm. En
sama herbergið var það...“
Skáldkonan Hulda (Unnur Bene-
diktsdóttir Bjarklind) skrifaði einnig
um sína fyrstu kaupstaðarferð (Úr
minningablöðum – Helgafell 1965).
Þar rifjar hún m.a. upp að í kram-
búðinni í austurenda kaupfélagshúss-
ins var „góðlegur dökkhærður dreng-
ur að hjálpa til, hann sá víst, að ég var
feimin og fór að sýna mér ýmislegt í
búðinni. Seinast gaf hann mér rúsínur
og möndlur. Þetta var Baldur Sveins-
son, síðar blaðamaður. Ég man líka
eftir bróður hans, Benedikt Sveins-
syni, síðar alþingisforseta, frábær-
lega fríðu ungmenni. Hann kom til
dyra í „vertshúsinu“. Þangað fór
mamma síðar um daginn að heilsa
upp á húsmóðurina, frú Kristjönu
Sigurðardóttur, skörulega konu svo
að af bar.“
Það var fyrir eikarbát
Nú er Gamli Baukur upprisinn á
fjörustéttinni neðan bakka á Húsavík,
rétt þar hjá, sem menn báru eld að
Gamla Bauki Kristjönu og Sveins
verts og brenndu til grunna.
Þessi nýi Gamli Baukur er tilkom-
inn fyrir hvalaskoðun, sem aftur kom
til fyrir ást á eikarbátum. „Okkur
vantaði aðstöðu til þess að taka á móti
þeim ferðamönnum, sem hingað
komu í hvalaskoðun,“ segir Árni Sig-
urbjarnarson, skólastjóri Tónlistar-
skólans á Húsavík, og einn eigenda
Norðursiglingar, sem reisti Gamla
Bauk. „Þá var búið að fjarlægja allar
gömlu verbúðirnar, en við fengum
augastað á gömlu pakkhúsi, sem búið
var að setja niður á Kaldbak, og vild-
um koma því í bæinn aftur. En við
misstum af því og þá varð ljóst, að við
yrðum sjálfir að smíða okkar hús.
Við vissum að Gamli Baukur hafði
staðið hér við hliðina og þá kviknaði
sú hugmynd að smíða þetta hús og
nefna það Gamla Bauk. Við notuðum
rekavið að hluta, en næsta hús reist-
um við allt úr rekaviði.“
Það hús heitir reyndar ekki Guli
skúr, heldur Skipasmíðastöðin. Milli
hennar og Gamla Bauks er tengi-
bygging, sem kölluð er Litli Baukur.
Þar eru farmiðasala og snyrting á
neðri hæð og skrifstofur uppi.
Í Gamla Bauki hanga gamlar
myndir og gátuvísa Einars Bene-
diktssonar uppi á vegg, en Árni segir
ekki hafi verið gengið eftir neinni lík-
ingu við eldra húsið innanhúss. Þar er
þó sögukrókur uppi og í Skipasmíða-
stöðinni á að rekja sögu eikarskipa á
Íslandi.
„Kveikjan að þessu öllu var nefni-
lega áhugi á eikarbátum, en ekki hvöl-
um,“ segir Árni. „Pabbi gerði út eik-
arbáta í áratugi. Svo kynntist ég því í
Noregi, hvernig fólk ber virðingu fyr-
ir sögulegum minjum og ég fékk
áhuga á varðveizlu eikarbátanna.
Þegar ég kom heim, sveið mér að
horfa upp á þá eyðileggingu, sem var í
gangi. Íslendingar förguðu mörgum
af sínum glæsilegustu skipum. Það
voru galdrabrennur hringinn í kring
um landið. Hugsaðu þér bara örlög
Súlunnar EA. Því glæsilega eikar-
skipi, sem átti kannski engan sinn líka
í heiminum, var einfaldlega sökkt á
Grímseyjarsundi. Þetta var hrein
ónáttúra og ekkert annað.
Við náðum svo að kaupa Knörrinn í
gegn um gat í lögunum, en okkur voru
allar bjargir bannaðar með rekstur
hans. Eina leiðin var að nýta hann
sem skemmtiferðaskip og þá kom
hvalaskoðunin til sögunnar.“
Nú rekur Norðursigling tvo báta
aðra, Hauk og Náttfara og Árni segir
ætlunina að breyta Hauknum í skonn-
ortu með hefðbundnum skútualdar-
reiða.
Eflaust hafa þau Sveinn og Krist-
jana boðið kostgöngurum sínum og
öðrum gestum upp á soðningu á
Gamla Bauki. Þau hafa þó tæplega
lagt sömu áherzlu á húsvíska sjávar-
rétti og nú er gert á Gamla Bauki, þar
sem þeir skipa öndvegið á matseðl-
inum.
„Þetta er margþættur rekstur,“
segir Þórður Pálmason, vert á Gamla
Bauki. „Á sumrin er hér fyrst og
fremst kaffihús og matsala. Við erum
svolítil brautarstöð fyrir alla þessa út-
lendinga. Svo skiptir alveg um ham á
veturna. Þá er meiri hádegistraffík
bæjarbúa og um helgar erum við með
tilboð í gangi fyrir stærri hópa. Að
vetrinum færumst við líka úr fiskin-
um í kjötið. Íslendingar borða fisk í
hádeginu, en vilja kjöt í kvöldmatinn.“
Þórður segir mögulegt að taka 100
til 120 manns í mat í einu í bæði húsin.
Svo hefur Skipasmíðastöðin sýnt
sig að hafa gríðarlegan hljómburð og
er fyrir vikið títtnotuð til tónleika-
halds.
Hirðskáldið vantar
Enn kneyfa menn ölið á Gamla
Bauki á Húsavík. Vafalaust má að
sumarlagi heyra þar mælt á fleiri
tungum en þegar Sveinn og Kristjana
gengu um beina. En móðurmálið fer
lægra, því hirðskáldið vantar.
Safnahúsið á Húsavík
Hirðskáld Gamla Bauks – Sigur-
björn Jóhannsson á Fótaskinni.
Teikning eftir Jóhann Björnsson, myndskurðarmeistara frá Húsavík
Gamli Baukur og Guli skúr.
Úr fórum Sigurjóns Jóhannessonar
Gamli Baukur lauk hlutverki sínu sem beitarskúr neðan við bakka og var að síðustu notaður í brennu. Beitingafólkið
er Jón Guðjónsson og Guðrún Þórðardóttir, en piltinn í miðjunni hefur ekki tekizt að bera kennsl á. Hvíta húsið sem
sér í efst til hægri er Verzlun Kristins Jónssonar.
Úr Gróandi þjóðlíf
Verzlunarhús Örum & Wulff fremst á bakkanum á Húsavík. Fyrir ofan þau og
lengst til vinstri á myndinni er Gamli Baukur.
Gamli Baukur og sér í Gula skúr á bak við.
Einar Benediktsson var tíður gest-
ur á Gamla Bauki.
Safnahúsið á Húsavík
Kristjana Sigurðardóttir, „ sköru-
leg kona svo af bar“.