Morgunblaðið - 26.02.2002, Qupperneq 30

UMRÆÐAN
30 ÞRIÐJUDAGUR 26. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
egar næst verður
gengið til þingkosn-
inga á Íslandi mun
Davíð Oddsson hafa
setið lengur í stóli
forsætisráðherra heldur en Mar-
grét Thatcher gerði í Bretlandi.
Ekki þarf að hafa mörg orð um þá
stöðu sem Thatcher naut og nýt-
ur í hugum hægri sinnaðra
stjórnmálaáhugamanna, hvort
heldur sem er á Íslandi eða í
Bretlandi. Svo fór þó um síðir að
hún var hrakin frá völdum, ekki
af stjórnarandstöðunni heldur af
eigin flokksmönnum. Raunar var
það einn af hennar helstu liðsfor-
ingjum, Geoffrey Howe, sem
veitti járnfrúnni náðarhöggið er
hann sagði af sér ráðherradómi
13. nóvember
1990.
Þetta er
ekki rifjað
upp hér til að
spá svo fyrir
um að Davíð
Oddsson muni
hljóta sömu örlög. Því verður hins
vegar ekki neitað að ýmsir sem
standa ráðherranum nærri hafa
valdið því að ekki er sami dýrð-
arljóminn yfir árum hans í stjórn-
arráðinu og ella. Þeir hafa í sögu-
legum skilningi veikt stöðu hans.
Sumir hefðu kannski viljað að
forsætisráðherra brygðist hraðar
við í máli forstöðumanns Þjóð-
menningarhúss – hann tilkynnti í
gær að Guðmundi Magnússyni
hefði verið veitt lausn frá störfum
– en á hinn bóginn ber auðvitað
að stíga varlega til jarðar í málum
sem þessum, gæta að andmæla-
rétti einstaklings og grandskoða
alla málvöxtu. Dómur götunnar
er víst nægilega harkalegur fyrir
þó að ekki sé hlaupið til og honum
fullnægt í einni svipan.
Hitt er vandi Davíðs í þessu
efni, að töfin hefur á sér yfirborð
hiks. Kannski er það pólitískur
styrkur forsætisráðherra að vera
tilbúinn að taka því.
En svo haldið sé áfram að líta
aftur til stjórnarára íhaldsmanna
í Bretlandi minna uppljóstranir
síðustu missera hér heima æ meir
á það sem á gekk undir lokin í for-
sætisráðherratíð Johns Majors.
Þar eins og hér þrjóskuðust menn
gjarnan við að gangast við ábyrgð
sinni – þingmaðurinn fyrrver-
andi, Neil Hamilton, er besta
dæmið um þetta, gott ef hann
heldur því ekki enn fram að hann
hafi einfaldlega verið fórnarlamb
óprúttinna fjölmiðlamanna.
Draga má þá ályktun af síðasta
kjörtímabili breskra íhaldsmanna
við völd – og heimfæra upp á það
sem nú er að gerast í íslensku
samfélagi – að þegar einn stjórn-
málaflokkur er við völd í langan
tíma taki að gæta á siðferðislegu
andvaraleysi. Alla vega er ljóst að
í augum almennings hafa nú á síð-
ustu misserum nöfn óheppilega
margra einstaklinga, sem tengst
hafa Sjálfstæðisflokknum með
einum eða öðrum hætti, dregist
inn í mál sem vekja undrun, og í
sumum tilfellum hneykslan
manna.
Kenningin er þá sú – og hún
hefur svo sem heyrst áður – að
vald spilli, algert vald gjörspilli.
Hið merkilega við öll þessi mál,
sem hér er vísað til, er kannski að
sjaldnast er um hæst settu ein-
staklingana að ræða, heldur frek-
ar það sem kalla má „næstum-
því-menn“; stjórnmálamenn sem
ekki hafa náð þeim frama sem
þeir sennilega hefðu viljað. Jon-
athan Aitken er gott dæmi frá
Bretlandi en framan af var rætt
um hann sem hugsanlegan forvíg-
ismann Íhaldsflokksins. Síðar
endaði hann í fangelsi fyrir mein-
særi og spillingu.
Hér heima má hins vegar nefna
Árna Johnsen, sem í fyrra gerðist
uppvís að ýmsu misjöfnu og hvers
mál verða væntanlega leidd til
lykta á næstu vikum og mán-
uðum.
Það er auðvitað alltaf gremju-
legt þegar á daginn kemur að fólk
hefur brugðist því trausti sem til
þess hefur verið borið. Ekki síst
er slíkt alvarlegt ef verið er að
sýsla með fjármuni almennings.
Þá duga engin vettlingatök,
forsætisráðherrann eða aðrir til
þess hæfir stjórnmálaleiðtogar
verða að taka til sinna ráða. Ég er
engan veginn sammála þeirri
skoðun, sem nokkrir alþing-
ismenn settu fram í Silfri Egils á
sunnudag, að forstöðumaður
Þjóðmenningarhúss, svo dæmi sé
tekið, ætti einfaldlega að eiga það
við samvisku sína hvort hann
segði af sér eður ei. Hafi maður
brotið af sér – og mér sýnist að
forstöðumaðurinn sé í öllu falli
rúinn trausti almennings – er
honum það ekkert í sjálfsvald sett
hvort hann situr áfram.
Að færa rök fyrir slíku er ekki
sæmandi stjórnmálamönnum sem
vilja axla pólitíska ábyrgð.
Það sem flækir hins vegar
óneitanlega málin þessi misserin
er sú staðreynd að í sömu svipan
eru komin upp á yfirborðið mörg
mál, misjafnlega alvarleg að því
er virðist, heil súpa af áleitnum
siðferðisspurningum, sem gerir
það kannski að verkum að enginn
veit sitt rjúkandi ráð. Um leið
verður erfitt að meta hvar raun-
verulega hefur verið framið brot
og hvar ekki – öllu er fleygt í einn
graut og hann hrærður vel og
lengi. Enn á ný sannast þá að oft
er það yfirborð hlutanna sem
skiptir máli í dægurþrasi stjórn-
málanna. Hafi hlutirnir á sér yf-
irborð spillingar er gerð krafa um
aðgerðir.
Ég veit ekki – kannski hafa
þeir rétt fyrir sér sem segja enga
spillingu hafa átt sér stað í
Landssímanum, í Þjóðmenning-
arhúsi eða annars staðar. Það er
örugglega rétt þegar t.d. er borið
saman við afrek C.J. Haughey,
fyrrverandi forsætisráðherra Ír-
lands, sem hafði bara svona rétt
verkamannslaun en gat engu að
síður fjárfest í stórum búgarði í
nágrenni Dublin, keypt sér heila
eyju undan vesturströnd Írlands,
rekið glæsibíla og skútur.
Ég efast um að nokkur þeirra
einstaklinga íslenskra sem verið
hafa á milli tannanna á fólki eigi
eyju í Breiðafirði, sér til ánægju
og yndisauka. En það er samt
vond lykt af þessu öllu saman og
því miður fyrir Davíð Oddsson
hefur aur óhjákvæmilega slest á
hann sjálfan – manninn í brúnni –
og flokk hans í heild sinni.
Eyja
spillingar?
Hafi maður brotið af sér – og mér
sýnist að forstöðumaðurinn sé í öllu
falli rúinn trausti almennings – er hon-
um það ekkert í sjálfsvald sett hvort
hann situr áfram.
VIÐHORF
Eftir Davíð
Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
UNDIRRITAÐUR ritaði grein í
Mbl. 6. febrúar sl. vegna skýrslu
sem ráðherraskipuð nefnd lagði
fram um framtíðar-
uppbyggingu Land-
spítala – háskóla-
sjúkrahúss. Ingólfur
Þórisson fram-
kvæmdastjóri tækni
og eigna var ritari
nefndarinnar og gerir
nokkrar athugasemdir
við grein mína í Mbl.
13. febrúar sl.
Ingólfur misskilur
hlutverk ráðgjafa
Ementor. Þeir eru
ekki aðeins rekstrar-
ráðgjafar heldur hafa
þeir unnið að úttekt á
þörfum og fyrirkomu-
lagi spítala á Norður-
löndum og í Þýskalandi.
Það er rétt að arkitektar koma
síðan til skjalanna og útfæra hug-
myndir ráðgjafanna. Þessir ráð-
gjafar gerðu mjög ítarlega úttekt á
starfsemi og framtíðarþörfum spít-
alans. Niðurstaða þeirra var sú að
besta lausnin væri bygging nýs
spítala frá grunni. Kostnaður við
það væri hinsvegar svo mikill (um
40–50 milljarðar króna) að fjár-
magn fengist örugglega ekki til
þess.
Ementor benti því á þá leið að
sameina í Fossvogi skurðstofur,
gjörgæsludeildir, myndgreiningu
og rannsóknastofur sem er dýr
starfsemi og flytja þangað einnig
þær legudeildir sem háðar eru
þessari þjónustu. Önnur starfsemi
yrði á Hringbraut og sem mest af
núverandi húsnæði notað áfram.
Ráðgjafarnir töldu að þessi að-
gerð væri forsenda þess að hag-
ræðing næðist með sameiningu
spítalanna. Óbreytt ástand með
þessa starfsemi á tveimur stöðum
mun ekki ná því markmiði. Þörf
fyrir nýbyggingar í Fossvogi væru
því á næstu árum um 30 þúsund
fermetrar sem hægt væri að
byggja í áföngum. Þessi leið væri
sú fljótvirkasta og hagkvæmasta
sem völ væri á.
Ingólfur upplýsir nú að starfs-
nefnd ráðherra hafi ekki einu sinni
skoðað þessar hugmyndir og þar
af leiðandi ekki gert sér grein fyrir
kostum þeirra og göllum. Má samt
áætla að þessi leið sé mun ódýrari
en sú sem nefndin leggur til og
gæti þar munað allt að tveim tug-
um milljarða króna.
Staðsetning
spítalans
Í skýrslu nefndarinnar er mikið
rætt um nauðsyn þess að spítalinn
sé staðsettur á lóð í nágrenni við
háskólann og það talin vera for-
senda þess að spítalinn geti gegnt
hlutverki sínu sem háskólaspítali.
Á fundi í byrjun apríl 2001 þar
sem Ementor kynnti niðurstöður
sínar fyrir þróunarnefnd spítalans
(sem þá var enn starfandi) lýstu
fulltrúar háskólans yfir því að
þessi staðsetning skipti engu máli
fyrir þetta hlutverk.
Undirritaður hefur nýlega látið
af störfum eftir að hafa unnið á
spítölum hér og erlendis í 40 ár.
Alls staðar hafa menn rætt um þrí-
þætt hlutverk spítala:
1. Þjónusta við sjúklinga
2. Kennsla heilbrigðisstarfsfólks
3. Rannsóknir
Yfirgnæfandi í þessu efni er að
sjálfsögðu þjónustan við sjúk-
lingana. Umfang þessa þáttar í
starfseminni er vafalítið vel yfir
90% af heildarstarfseminni. Það er
því mjög nauðsynlegt að taka tillit
til hagsmuna þeirra sem eiga er-
indi við spítalann.
Um 4.000 starfsmenn munu
þurfa að mæta til vinnu á hverjum
degi alla daga ársins. Hátt í 30
þúsund sjúklingar leggjast inn og
ef til vill kemur annar eins fjöldi í
heimsóknir. Um 50–60 þúsund
koma á slysadeild á hverju ári.
Komur á dag- og
göngudeildir skipta
hundruðum þúsunda.
Nú vill svo til að
spítalinn þjónar íbú-
um höfuðborgarsvæð-
isins sem eini spítali
þess. Staðsetning
hans hlýtur því að
skipta miklu máli fyr-
ir allt þetta fólk.
Byggðin á höfuðborg-
arsvæðinu hefur
breyst mikið síðan
spítalinn við Hring-
braut var byggður í
útjaðri hans fyrir 70
árum. Miðja byggðar-
innar er samkvæmt
upplýsingum skipulagsfræðings í
Ráðhúsi Reykjavíkur nokkru aust-
an við spítalann í Fossvogi. Þessi
staðreynd er ekki nefnd í skýrsl-
unni.
Mikið af atvinnustarfsemi er á
austurhluta svæðisins og aðal um-
ferðaræðar frá Vestur- og Suður-
landi ásamt Reykjanesbraut eru
þar einnig. Framtíð nýrrar byggð-
ar er ofan við Vesturlandsveg.
Kringlumýrarbraut er við túnfót-
inn.
Kennslu- og háskólahlutverk
spítalans fer fram hvar sem spít-
alinn er staðsettur og verður auð-
vitað að laga sig að þörfum sjúk-
linganna. Samband hans við
rannsóknar- og þróunarfyrirtæki
getur gengið ágætlega þó stað-
setningin sé í Fossvogi og mikil
samskipti t.d. við Íslenska erfða-
greiningu munu fara að mestu
fram á rafrænan hátt.
Umferðarmannvirki
Ingólfur telur að kostnaður við
umferðarmannvirki sem gera þarf
ef spítalinn verður byggður eigi
ekki að koma til álita við útreikn-
ing á kostnaði. Ég hélt að hug-
myndin um færslu Hringbrautar
hefði komið að frumkvæði ríkisins
þegar svokölluð Week’s áætlun um
þróun spítalans var gerð. Ríki og
borg munu hafa gert um þetta
samkomulag 1971 og ríkið átti að
borga kostnaðinn gegn því að spít-
alinn fengi stærri lóð.
Ef mögulegt væri að fresta þess-
ari framkvæmd enn mætti nota
það fé sem ætlað er til þessa verks
og flýta gerð mislægra gatnamóta
t.d. við Miklubraut og Kringlumýr-
arbraut. Það er framkvæmd sem
mun skila sér fljótt aftur í lægri
slysa- og dánartíðni. Tenging lóðar
spítalans við Kringlumýrarbraut
kostar smáaura í samanburði við
færslu Hringbrautar.
Niðurstaða
Þegar verið er að taka ákvarð-
anir í svona stóru máli hljóta menn
að líta til kostnaðar við fram-
kvæmdirnar. Mér finnst fráleitt að
nefnd ráðherra hafi ekki talið
neina þörf á að skoða hugmyndir
ráðgjafa sem hafa mikla reynslu í
þessum efnum og þar að auki góða
þekkingu á íslenskum aðstæðum.
Ráðherra hlýtur að gera ráðstaf-
anir til að skoða þennan möguleika
betur. Ég hef miklar efasemdir um
að nauðsynlegt fjármagn fáist
nokkurn tíma til að fara út í þær
miklu framkvæmdir sem nefndin
leggur til. Hætt er við að nefnd-
arálitið hljóti sömu örlög og
Week’s-áætlunin, þ.e.a.s. að ryk-
falla í einhverri skúffunni í ráðu-
neytinu.
Framtíðarskipulag
Landspítala
Ólafur Örn
Arnarson
Sjúkrahúsin
Ég hef efast um, segir
Ólafur Örn Arnarson,
að nauðsynlegt fjár-
magn fáist nokkurn
tíma til að fara út
í þær miklu fram-
kvæmdir sem nefndin
leggur til.
Höfundur er læknir.
GERA verður greinarmun á
aðsendum greinum í Morgun-
blaðið og dálkum, sem menn úti
í bæ skrifa þar gegn greiðslu og
fyrir beiðni ritstjóra.
Í dálki sínum sunnudaginn 24.
febrúar 2002 fór Ellert B.
Schram út fyrir öll þau velsæm-
ismörk, sem ég hélt, að ritstjóri
Morgunblaðsins setti höfundum
á sínum vegum. Ellert hélt því
þar fram, að Ragnar Árnason,
prófessor í fiskihagfræði, hefði
með nýlegri skýrslu um áhrif
auðlindagjalds á skatttekjur rík-
isins og þjóðarframleiðslu til
langs tíma aðeins látið frá sér
„pantaða skoðun“, enda stangist
hún á við „einföldustu rök og út-
reikninga“. Sannleikurinn er sá,
eins og allir sjá, sem kynnt hafa
sér skýrslu Ragnars, að niður-
staða hans er engum vafa undir-
orpin, sé forsenda hans rétt.
Hann gefur sér, að útgerðarað-
ilar muni almennt fjárfesta
meira en ríki eða heimili.
Ef svo er, þá er rökrétt nið-
urstaða til langs tíma litið, að
skatttekjur minnki fyrst og síð-
an þjóðarframleiðsla, taki ríkið
auðlindarentuna af útgerðarað-
ilunum með auðlindagjaldi.
Ragnar má raunar helst gagn-
rýna fyrir að ganga of skammt.
Gæfi hann sér ekki aðeins, að
útgerðaraðilar fjárfestu meira
en ríki eða heimili, heldur líka,
að þeir fjárfestu betur, og enn
fremur, að rentugjald væri ekki
eins hagkvæm skattlagningarað-
ferð og sumir auðlindagjalds-
sinnar halda, þá yrðu neikvæð
áhrif auðlindagjalds á skatt-
tekjur ríkisins og þjóðarfram-
leiðslu til langs tíma miklu
meiri.
En Ellert B. Schram dróttar í
dálki sínum því ekki aðeins að
Ragnari Árnasyni, að þessi ein-
falda og rökrétta niðurstaða sé
„pöntuð skoðun“, heldur skipar
Ragnari á bekk með Þórarni V.
Þórarinssyni, sem nýlega varð
að víkja úr forstjórastarfi Sím-
ans vegna ýmissa ávirðinga.
Ragnar Árnason er framúr-
skarandi vísindamaður, sem nýt-
ur mikillar virðingar á alþjóð-
legum vettvangi, eins og ég hef
margoft orðið vitni að. Árás Ell-
erts á hann er í senn ómakleg og
ósmekkleg og Morgunblaðinu
ekki sæmandi.
Hannes H. Gissurarson
Ómakleg árás
Höfundur er prófessor í
stjórnmálafræði í Háskóla
Íslands.