Morgunblaðið - 07.04.2002, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 7. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
sterkt eins og í Svíþjóð og Dan-
mörku, en mun minni í löndum eins
og Bandaríkjunum. Ísland er ein-
hvers staðar þarna á milli. Í sam-
antekt Kristins Karlssonar frá októ-
ber 1999, um útgjöld
Norðurlandanna til félags- og
heilbrigðismála kemur fram að út-
gjöld til félags- og heilbrigðismála
ekki öllum. Þá komum við að spurn-
ingunni um hver ber ábyrgðina? Eru
það einstaklingarnir sjálfir sem bera
ábyrgð á þeirri stöðu sem þeir eru í
eða ber samfélagið einhverja
ábyrgð?
Er með einhverju móti hægt að
segja að þessir einstaklingar gætu
gert betur, gætu lagt harðar að sér
við að ná endum saman? Eða er það
á ábyrgð samfélagsins að allir búi í
öruggu húsnæði og geti fætt sig og
klætt?
Það er misjafnt eftir samfélögum
hvernig þessi ábyrgð er skilgreind.
Samfélagið virðist taka meiri ábyrgð
í ríkjum þar sem velferðarkerfið er
sem hvetur til þess að maður komist
úr þessari gildru, nema beinlínis
auknar lántökur,“ segir hún.
Í ljósi þessara ummæla eru fréttir
um auknar skuldir heimilanna at-
hyglisverðar, en nýlega kom fram að
skuldir þeirra hérlendis hefðu vaxið
mun hraðar en í Bretlandi, Þýska-
landi, Bandaríkjunum og Japan.
Skuldir íslenskra heimila hafi verið
80% af ráðstöfunartekjum árið 1990
en 170% árið 2001. Þessar tölur
renna hugsanlega stoðum undir þá
frásögn Jóhönnu að kerfið hvetji til
aukinna útgjalda og lántöku.
Jóhanna segir að mesta hjálp sem
fólk sem er í þessari stöðu gæti feng-
ið felist í breytingum á skattkerfinu.
„Breytingum sem myndu hvetja en
ekki letja fólk til að koma sér úr
þessari prísund. Slíkar breytingar á
skattkerfinu myndu skila sér marg-
falt út í samfélagið aftur því það er
ósköp einfaldlega mjög dýrt fyrir
samfélagið að hafa fólk í þessari
stöðu,“ segir hún.
Hver ber ábyrgðina?
Hafi einhver verið í vafa um hvort
fátækt leyndist á Íslandi hafa dæmin
hér að framan og frásagnir fólksins
líklega tekið af öll tvímæli um það.
Fátækt í strangasta skilningi orðs-
ins felst í því að sá sé fátækur sem
ekki getur aflað sér nægs matar til
að hann búi ekki við svelti eða van-
næringu, eða nægra klæða eða hús-
næðis til þess að skýla sér fyrir veðri
og vindum. Víðari skilgreining á
hugtakinu fátækt felst hins vegar í
að sá sé fátækur sem búi við lífskjör
og neyslu sem séu langt undir því að
vera algengar eða eðlilegar í sam-
félaginu.
Það er ljóst að stór hópur fólks
hefur ekki efni á brýnustu nauð-
þurftum sem talin eru nauðsynleg í
nútímasamfélagi og miðað er við í
neyslukönnun Hagstofunnar, eins
og fæði, klæði, húsnæði, barna-
gæslu, skólagöngu barna, heilsu-
vernd og lágmarksferðakostnaði.
Þegar umræðu um fátækt ber á
góma hugsa margir eflaust að fólk í
þessari stöðu geti sjálfu sér um
kennt. Það hljóti á einhverjum tíma-
punkti að hafa eytt óhóflega um efni
fram eða með einhverjum öðrum
hætti komist í þessa stöðu. Það á ef-
laust við í mörgum tilvikum en alls
Ragna Rósantsdóttir og Guðrún
Magnúsdóttir setja mjólkurvörur í
poka í vikulegri úthlutun Mæðra-
styrksnefndar. Skjólstæðingar þeirra
eru þakklátir fyrir aðstoðina en segja
að oft sé hún aðeins dropi í hafið, þeir
þurfi miklu meiri aðstoð til að eiga
mat ofan í börnin sín.
Fjölmargar ein-
stæðar mæður
leita eftir aðstoð
hjá Mæðrastyrks-
nefnd og Hjálp-
arstarfi kirkj-
unnar. Hér er
matarmiði fyrir
konu með fjögur
börn.
HÁTT verðlag, vinnuletjandi skatt-
og almannatryggingakerfi og há
grunnskólagjöld eru nefnd sem
ástæður fyrir því að einstaklingar
eiga erfitt með að ná endum saman
um hver mánaðamót. Morgunblaðið
ræddi við einstæða móður sem
tekst á við slíkt verkefni um flest
mánaðamót og neyðist til að leita
aðstoðar Mæðrastyrksnefndar og
Hjálparstarfs kirkjunnar. Hún vill
ekki láta nafns síns getið vegna
þess viðhorfs sem er ríkjandi í garð
fólks í slíkri stöðu í þjóðfélaginu.
Hún óttast að það komi niður á son-
um sínum tveimur sem eru á við-
kvæmum aldri. Við köllum hana því
Jóhönnu.
Jóhanna er 45 ára einstæð móð-
ir sem býr á höfuðborgarsvæðinu
með tvo drengi á aldrinum 10 og 15
ára. Hún er í 75% vinnu og hefur
verið 75% öryrki sl. fjórtán ár
vegna flogaveiki. Tekjur hennar
nema alls 160 þúsund krónum. Hún
fær 60.000 krónur í örorkubætur
frá Tryggingastofnun. Af þeirri upp-
hæð eru 9.000 krónur persónu-
legar bætur til hennar sem eru
verulega skertar vegna þess að hún
vinnur úti. 25.500 krónur fær hún
hins vegar í barnalífeyri fyrir hvorn
dreng. Hún fær um 11.000 krónur
frá Lífeyrissjóði opinberra starfs-
manna, og þar er sama uppi á ten-
ingnum, 2.000 krónur eru persónu-
lega til hennar en 9.000 krónur er
barnalífeyrir. Laun hennar fyrir 75%
vinnu eru, útborgaðar, um 90.000
krónur.
40 þúsund krónur til ráðstöfunar
160 þúsund krónur til ráðstöfunar
á mánuði hljómar ekki svo illa, en þá
er eftir að telja útgjöldin sem verða
að teljast svipuð og hjá hverri með-
alfjölskyldu. Jóhanna greiðir mán-
aðarlega afborganir af íbúðinni sem
hún býr í og festi kaup á fyrir mörg-
um árum, rafmagn, síma, hita,
tryggingar og afborganir af tveimur
neyslulánum sem hún tók fyrir þó-
nokkru síðan til að fjármagna neyslu
fjölskyldunnar. Samtals gera þessi
útgjöld 120 þúsund krónur. Það þýð-
ir að Jóhanna hefur 40 þúsund
krónur til ráðstöfunar fyrir sig og
syni sína tvo í hverjum mánuði. Til
samanburðar er lágmarks-
framfærslukostnaður samkvæmt
reynslutölum Ráðgjafastofu heim-
ilanna fyrir einstætt foreldri með
tvö börn 78.781 kr. á mánuði.
Eins og allir vita fylgja ýmis út-
gjöld börnum og unglingum. Jó-
hanna segir að útgjöld á vegum
grunnskólanna aukist sífellt. Hún
greiði til dæmis um 16.000 krónur í
mánuði fyrir heimanám fyrir báða
drengina tvisvar í viku að loknum
hefðbundnum skóladegi og heitar
máltíðir fyrir annan drenginn í há-
deginu. Þá eru eftir 24.000 krónur.
Eins og almennt er talið nauðsyn-
legt fyrir börn til þess m.a. að koma
í veg fyrir félagslega einangrun,
stunda báðir synir Jóhönnu íþróttir.
Hjá þeim yngri er mánaðargjald fyr-
ir íþróttaiðkun um 7.000 krónur. Hjá
þeim eldri er það svipað en hann
hefur náð langt í sinni íþrótt og fer
því nánast í hverjum mánuði til að
keppa á mótum sem haldin eru víðs
vegar um landið. Þær ferðir hafa
aukaútgjöld í för með sér þar sem
engir styrkir eru í boði fyrir hans
aldurshóp. Samtals greiðir Jóhanna
14.000 krónur á mánuði fyrir
íþróttaiðkun drengjanna. Þá eru
10.000 krónur eftir sem hún þarf að
lifa af í 30 daga með tvö börn. Lág-
markskostnaður einstæðs foreldris
með tvö börn fyrir mat og hreinlæt-
isvörur samkvæmt Ráðgjafarstofu
heimilanna er um 50 þúsund krónur.
Jóhanna segir að hún leggi mikið
á sig til þess að drengirnir hennar
líti ekki á sig sem fátækrabörn. Hún
ali þá ekki upp í fátækt og hún líti
svo á að það séu þeirra réttindi að
lifa lífi eins og flest önnur börn. Því
vill hún til dæmis ekki neita þeim
um íþrótta- og tómstundaiðkun.
Flesta undanfarna mánuði hefur
hún hins vegar leitað aðstoðar hjá
bæði Mæðrastyrksnefnd og Hjálp-
arstarfi kirkjunnar til að ná endum
saman. Hún segir að stöðugt álag
fylgi því að reyna að ná endum
saman um hver mánaðamót en hún
reyni að hefja hugarfar sitt yfir
áhyggjurnar til þess að láta þær
ekki draga sig niður.
Hún segist ekki sjá lausn í sjón-
máli en mikið verk væri unnið ef
skattkerfinu yrði breytt svo auð-
veldara væri að komast upp úr slíkri
aðstöðu með því að auka við sig í
vinnu, en ekki með auknum lántök-
um. Hún segir einnig að viðhorfs-
breytingar sé þörf: „Í fyrsta lagi á
ekki að vera skömm að því að ná
ekki endum saman. Það eru fjöl-
margir í þessari stöðu og bágindi
fólks eru ekki þess einkamál. Í öðru
lagi held ég að það myndi breyta
miklu ef fólk sem verið hefur í þess-
ari stöðu kæmist t.d. á þing. Það er
afar ólíklegt að breyting verði þegar
ráðandi aðilar í þjóðfélaginu eru all-
flestir íhaldssamir, miðaldra karl-
menn. Ég er sannfærð um að ein-
stæð móðir á þingi myndi breyta
miklu,“ segir hún að lokum.
Tekjurnar hrökkva skammt
„Í fyrsta lagi á ekki
að vera skömm að
því að ná ekki end-
um saman. Það eru
fjölmargir í þessari
stöðu og bágindi
fólks eru ekki þess
einkamál.“

 



   


   


  


  




  




  




 




 


 

 


 


!"
 


#

 
 
 
 
$
%& %
'

!
 "

 

    
    
  
        

        
        !" 




  



  

)
(














*+




 

(
 




  



   ,           -.


(
 /&$
00&/
/&/
%%%
%
/0$
&1 
$/$/
1$0/
&/$
-2')2-