Morgunblaðið - 12.01.2003, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. JANÚAR 2003 B 5
Að setja sér markmið
Á þessum námskeiðum mínum ráð-
legg ég fólki að setja sér ákveðin
markmið við skógræktina. Það getur
sett sér fimm ára markmið og tíu ára
markmið. Fimm ára markmiðið felst í
því að ná lítilli bakkaplöntu af furu
upp í 80 sentimetra hæð, greni í 1,3
metra og ösp upp í tvo metra á fimm
árum. Ef rétt er að málum staðið er
hægt að ná þessum árangri við mjög
erfiðar aðstæður, í magurri jörð,
vatnslausu landi og vindasömu um-
hverfi. Tíu ára markmiðið felur í sér
að hleypa upp tveggja til fimm metra
háum útivistarskógi á tíu árum, mis-
háum eftir tegundum. Þetta er líka
hægt við mjög erfiðar aðstæður og á
námskeiðunum sýni ég fólki fram á
það með myndum.
Þegar fólk sér fram á að það getur
hleypt upp trjágróðri á skömmum
tíma getur það gengið til verks með
ákveðnar væntingar. Þá er næst að
ákveða hvað menn vilja setja niður.
Vilja menn setja niður eitthvað sem
verður kjarrskógur, innan við fjóra
metra á hæð, eða vilja þeir gróður-
setja eitthvað sem verður alvöru
skógur? Menn þurfa sem sagt á þessu
stigi að athuga vel sitt tegundaval. Ef
ég er að hugsa um kjarrskóg er vert
að huga að þremur tegundum, sem
eru tiltölulega viðkvæmar fyrir veðri
og vindátt. Það er í fyrsta lagi þjóð-
artréð okkar, hið íslenska birki, í öðru
lagi stafafura og í þriðja lagi síb-
eríulerki. Þessar þrjár tegundir geta
náð góðum vexti við góðar aðstæður,
en ef aðstæður eru eins og víðast hvar
hér á landi verða þær aldrei annað en
kjarr. Ég hef stundum ráðlagt fólki að
líta á furuna sunnan við Perluna.
Dæmigerður kjarrskógur.
Vilji menn hins vegar hleypa upp
hávöxnum skógi þá er það sitka-greni
og alaskaösp. Þær tegundir þrífast
vel og ná miklum vexti hvort sem að-
stæður eru góðar eða slæmar. En
goðsögnin um íslenska birkið hefur
verið lífseig þótt sú staðreynd blasi
hins vegar hvarvetna við að það þrífst
illa hér á landi. Hefur þú til dæmis
einhvers staðar séð verulega fallegt
birkitré hér á landi?“
Björn hefur hér skyndilega snúið
hlutverkunum við og það stendur upp
á blaðamanninn að svara. Hann verð-
ur að játa, eftir nokkra umhugsun, að
hann minnist þess ekki að hafa séð
verulega fallegt birkitré hér á landi,
nema kannski í Vaglaskógi þegar
hann átti þar leið um fyrir mörgum
árum. Jú, blaðamaður viðurkennir að
víðast hvar hafi hann bara rekist á
lágvaxið og kræklótt kjarr þar sem
birkið er annars vegar.
„Mín reynsla er sú að menn eigi
ekki að eyða of miklu púðri í birkið,“
heldur Björn áfram og máli sínu til
stuðnings dregur hann fram nýjasta
hefti af Skógræktarritinu og flettir
þar upp á grein eftir Eirík Benja-
mínsson þar sem segir meðal annars
að reynsla hans af tilraunum með
ræktun birkisins hafi verið ákaflega
dapurleg í landi Ölversholts í Holta-
hreppi í Rangárvallasýslu, en í grein-
inni segir meðal annars:
„Það eru mýmörg dæmi um fjöru-
tíu ára gömul birkitré sem ekki ná
mannhæð þrátt fyrir að vera í miðjum
skógi. Birkið er falleg planta og gefur
góðan ilm og er því vel staðsett í ná-
grenni húsa og í görðum, en á lítið er-
indi í alvöru skógrækt. Birkið dugar
engan veginn sem skjólbelti og enn
síður sem nytjaviður. Reynslan er af-
gerandi þótt ótrúleg sé. Birkið er
ónothæft til skógræktar við þær að-
stæður sem hafa verið í Ölversholti
síðustu fjörutíu árin og hefði betur
nytjatrjám verið plantað í stað þess.“
„Þetta er mikill áfellisdómur,“ seg-
ir Björn og bætir því við sposkur á
svip að hann hafi áttað sig á þessum
staðreyndum strax í upphafi og því
ákveðið að láta birkið alveg eiga sig í
landi Sólheima.
Lifandi áburðarverksmiðja
„Í skógræktinni er maður alltaf að
berjast við ranghugmyndir og mín
námskeið ganga út á að eyða þeim.
Eyða þessari hræðslu við húsdýra-
áburð, afsanna þá firru að það þurfi
ekki að nota tilbúinn áburð og benda
mönnum á kosti þess að gróðursetja
ákveðnar innfluttar trjátegundir í
stað íslenska birkisins ef menn á ann-
að borð vilja rækta upp alvöru skóg.“
Hvað varðar hina lífseigu þjóðsögu
um að búfjáráburður megi ekki
snerta rætur ungra plantna, af því að
þá sé hætt við að hann brenni þær,
segir Björn að líklega stafi hún af því
að einhvern tíma í fyrndinni hafi
menn reynt að nota blauta mykju
undir plöntur, með slæmum afleiðing-
um. Sagan hafi fengið byr undir báða
vængi og tafið síðan fyrir skógrækt
fram á okkar dag. Hrossatað sé hins
vegar svo mildur áburður að óhætt sé
að nota hann glænýjan úr skepnunni
og stinga bakkaplöntum eða stikling-
um niður í hann óblandaðan.
„Búfjáráburður er ómetanlegur
undir ungan gróður í ófrjóu landi,“
segir Björn. „Við skulum líta raun-
sætt á málin og viðurkenna að þraut-
píndur íslenskur bithagi þarf áburð-
arskammt til að hleypa þrótti í ný-
græðing. Hlutverk tilbúins áburðar
er að hleypa þrótti í nýgræðinginn og
gera honum kleift að sækja lífsbjörg í
rýrt umhverfi sitt af meiri atorku en
áður. Jafnframt verður ungplantan
langtum harðari af sér og þolir veð-
urfar og harðræði íslensks umhverfis
betur en vannærður gróður.“
Björn segist alltaf hafa haldið því
fram að það sé hættulegt að finna
stórasannleik of ungur því þá hætti
menn að leita. „Ég er því enn leitandi í
skógræktinni og það er það skemmti-
legasta við hana. Og af því að forlögin
ætluðu okkur hjónum heldur erfiðan
reit til ræktunar má segja að hann
hafi reynt óvenju mikið á sjálfstæða
hugsun. Tæpur helmingur af þessu
landi okkar austur í Landbroti var
nánast eyðimörk. Þetta voru hálf-
grónir sandar og blásið hraun. Ég
byrjaði á því að rækta vesturhlutann
af landinu sem var ófrjór og vatns-
laus. Smám saman þokaðist verkið út
á austurhlutann sem var örfoka sand-
ur og blásið hraun. Og það er auðvitað
gríðarlega spennandi að freista þess
að hleypa upp skógi á slíku landi. Til
þess var aðeins eitt úrræði og það var
að nota lúpínu. Ég hef verið að þreifa
mig áfram í þessu samspili með lúp-
ínurækt og trjárækt og það hefur gef-
ið miklu meiri árangur en ég hafði lát-
ið mér koma til hugar. Úrræðið var
sem sagt að sá lúpínunni í sandinn og
svarta hraunmölina jafnhliða því að
stinga niður trjáplöntum. Lúpínan
myndar eins konar „áburðarverk-
smiðju“ á þremur árum, sem hleypir
upp trjáplöntunum. Með tímanum,
eftir því sem trén stækka, þokar lúp-
ínan smám saman og sáir sér jafnvel
sjálf annars staðar í ógrónu landi. Það
er með ólíkindum að menn skuli ekki
hafa áttað sig betur á þessum eigin-
leikum lúpínunnar og að hún skuli
ekki vera notuð í ríkari mæli til að
græða upp örfoka sanda því stað-
reyndin er sú að með hjálp lúpínunn-
ar er hægt að hleypa upp skógi á
sannkallaðri eyðimörk. Það hef ég
sannreynt austur í Landbroti. Í haust
athugaði ég að gamni mínu vöxtinn á
öspinni sem vex upp úr lúpínunni fyr-
ir austan og hann var með hreinum
ólíkindum, bæði var hæðarvöxtur
mikill og stofninn gildur og grósku-
legur. Hér erum við ekki að tala um
vöxt upp úr mold, heldur í hraunmöl
og því er þetta ótrúlegur árangur. Ég
hvet því alla sem eru að kljást við það
erfiða verkefni að græða upp örfoka
eyðimerkur að nýta sér þessa fágætu
eiginleika lúpínunnar, sem líkja má
við lifandi áburðarverksmiðju,“ segir
Björn að lokum.
Júní 2002. Austurhluti skógræktarlandsins er miklu erfiðari en vesturhlutinn
— og er þá mikið sagt — aðallega hálfgrónir sandar og blásið hraun. Þarna er
hægt að hleypa upp skógi eins og annars staðar, með furðu góðum árangri
meira að segja. Við þessar aðstæður hentar aðeins að rækta alaskaösp og
sitkagreni. Á myndinni er ösp á afar rýru landi, gróðursett 1995, kvæmið er
Salka frá Gróðrarstöðinni Mörk. Skóflan vinstra megin á myndinni er hæðarvið-
miðun og gefur hugmynd um vöxt þessara 7 ára gömlu trjáa sem gróðursett
eru með 2,5 metra millibili. Þegar horft er á hávaxna ösp sýnist óeðlilegt að
hún fari að greinast skammt frá jörðu, þess vegna eru hliðargreinar klipptar af
trénu smám saman upp í seilingarhæð.
Ágúst 2002. Þegar hleypt er upp útivistarskógi á örfoka landi eða svörtum
sandi er hyggilegt að halda sig við tvær trjátegundir, alaskaösp og sitkagreni,
og sá lúpínufræi í landið sama vor og gróðursett er. Skynsamlegt er að bera blá-
korn tvisvar á bakkaplönturnar fyrsta og annað sumarið og einu sinni á þriðja
ári, síðan tekur lúpínan við áburðarframleiðslu og annast framhaldið. Á neðan-
verðri myndinni sést öspin teygja sig upp úr lúpínubreiðunni og er vöxtur henn-
ar hraðari en nokkurn mundi gruna.
svg@mbl.is
Upledger höfuðbeina- og
spjaldhryggjarmeðferð
„Introduction to CranioSacral Therapy” námskeið verður
haldið 17. og 18. janúar í Lionshúsinu, Sóltúni 20, Rvík.
Námskeiðið er ætlað almenningi sem vill fræðast um meðferð-
ina og læra grunnhandtök til að nota á sína nánustu, og fag-
fólki sem vill kynna sér þetta frábæra meðferðarform.
Kennarar eru Erla Ólafsdóttir sjúkraþjálfari og
Birgir Hilmarsson nuddfræðingur.
Þau hafa réttindi frá Upledger Institute.
Verð kr. 15.000, kennslubók innifalin.
Upplýsingar í s. 566 7803, Erla, eða 864 1694, Birgir.
Námið Upledger CST-1 verður 1. til 4. mars.
Cranio Sacral Therapy á Íslandi. www.craniosacral.is