Morgunblaðið - 12.01.2003, Blaðsíða 8

8 SUNNUDAGUR 12. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
U
M ALLAN heim
er því trúað að
Kristófer Kól-
umbus hafi
fundið Ameríku
árið 1492. Ís-
lendingar telja
sig vita betur,
og vísa til tveggja fornsagna, Græn-
lendinga sögu og Eiríks sögu rauða.
Þar er sagt frá sæförum af íslensku
bergi brotnu, sem sigldu vestur fyrir
Grænland og fundu Helluland,
Markland og Vínland hið góða.
Fornleifafundur á L’Anse aux
Meadows á Nýfundnalandi í Kanada
hefur leitt í ljós þyrpingu húsa sem
byggð voru af norrænum mönnum.
Aldursgreining gefur ártalið um
1000, sem skýtur styrkum stoðum
undir frásagnir íslenskra fornsagna.
En hver fann Ameríku? Meðal
okkar Íslendinga hefur nafni Leifs
heppna, Leifs Eiríkssonar, verið
haldið mjög á lofti. Annar íslenskur
sæfari, Bjarni Herjólfsson, hefur
hingað til staðið fremur í skuggan-
um. Það jafnvel svo, að margir sem
höfundur hefur rætt við muna ekki
hvað hann gerði merkilegt, eða
kannast ekki við að hafa heyrt á
hann minnst. Eins er margt annað
áhugavert sem gerðist á næstu öld-
um eftir fund Vínlands, sem mætti
gjarnan njóta athygli ekki síður en
sigling Leifs Eiríkssonar.
Bjarni Herjólfsson
Í Grænlendinga sögu segir af
Bjarna Herjólfssyni frá bænum
Drepstokki. Nú er talið að Drep-
stokkur hafi staðið austan ósa Ölfus-
ár, um tvo kílómetra vestan við Eyr-
arbakka. Það svæði hét áður Eyrar.
Nafnið Drepstokkur er líklega dreg-
ið af orðinu afdrep eða sögninni að
drepa niður fæti. Bjarni var farmað-
ur, eða kaupmaður, og átti skip í för-
um milli Íslands og Noregs. Eitt
sinn er hann kom frá Noregi á Eyrar
fregnaði hann að faðir hans hefði
það sama sumar siglt með Eiríki
rauða til Grænlands. Talið er að
þetta hafi verið árið 985 eða ’86, sem
byggt er á lýsingum í Landnámabók
og Íslendingabók Ara fróða. Þótti
Bjarna brottför föður síns mikil tíð-
indi og vildi fylgja honum eftir. Voru
hásetar hans einnig viljugir að sigla.
Mælti þá Bjarni: „Óviturlig mun
þykkja vár ferð, þar sem engi vár
hefir komit í Grænlandshaf“. Engu
að síður sigldu þeir frá Eyrum. Eftir
þrjá daga hrepptu þeir þoku og haf-
villur, og sigldu dögum saman án
þess að vita hvert leið lá.
Skipið sem Bjarni átti mun hafa
verið svonefndur knörr. Knerrir
voru sterkbyggð skip sem hentuðu
til vöruflutninga og siglinga yfir út-
hafið. Þeir voru styttri og kubbslegri
en hin rennilegu og hraðskreiðu
langskip, eða víkingaskip, sem notuð
voru í herferðum. Landnámsmenn-
irnir munu hafa siglt til Íslands á
knörrum.
Upp að ókunnu landi
Þegar þokunni léttir sigla þeir í
einn dag og koma að landi. Þeir
ræddu um hvaða land þetta myndi
vera, „ … en Bjarni kveðst hyggja,
at þat mundi eigi Grænland“. Landið
sem þeir höfðu fyrir augum var
ófjöllótt og skógi vaxið, en með
smáum hæðum. Bjarni ákvað að þeir
skyldu sigla meðfram landinu. Eftir
tvo daga koma þeir að öðru landi, og
taldi Bjarni það heldur ekki vera
Grænland – „því at jöklar eru mjök
miklir sagðir á Grænlandi“. Þetta
land var slétt og viði vaxið. Háseta
Bjarna fýsti að fara í land, meðal
annars til að sækja við og ferskt
vatn. Bjarni hafnaði því í þessu
alsendis ókunna landi og sagði að þá
skorti ekkert af því, en við það fór
mikill óánægjukliður um hópinn.
Þeir vinda upp segl og eftir þriggja
daga siglingu koma þeir að enn einu
landi, háu og fjöllóttu með jökli á. En
þeir sáu að land þetta var eyja held-
ur óvistleg, og sneru þeir því frá
landi sigldu á haf út, „ … því at mér
líst þetta land ógagnvænlegt“, sagði
Bjarni. Eftir fjögurra daga siglingu
komu þeir enn að landi. Við spurn-
ingu háseta sinna svarar Bjarni:
„Þetta er líkast því, er mér er sagt
frá Grænlandi, og hér munum vér at
landi halda“.
Vísaði Leifi heppna leiðina
Þeir koma að nesi og var bátur á
nesinu. Hittu þeir þar Herjólf föður
Bjarna. Síðar fór Bjarni á fund Ei-
ríks jarls. Bjarni sagði frá löndum
þeim er hann hafði séð. Þótti hann
hafa verið óforvitinn að fara ekki í
land, og fékk hann af því nokkuð
ámæli. Urðu miklar umræður í
framhaldi af því um landaleit. Frá-
sögnin af kynnum Bjarna af meg-
inlandi Ameríku er rituð á síður
skinnhandrits Flateyjarbókar, sem
Danir skiluðu í hendur Íslendinga
árið 1971.
Svo segir frá því að Leifur, sonur
Eiríks rauða, fór á fund Bjarna
Herjólfssonar, keypti af honum skip
og réð sér háseta. Segir að því búnu
af siglingu Leifs, þar sem þeir komu
að landi því er Bjarni hafði sagt þeim
frá. Þar segir frá nafngift Hellu-
lands og Marklands, og fundi Vín-
lands, þar sem landkostir voru afar
góðir. Leifur og menn hans byggðu
þar hús úr trjám hoggnum á staðn-
um og höfðu vetursetu. Þarna fundu
þeir sjálfsáð hveiti sem eðlilega
þóttu mikil tíðindi. Þarna fann einn-
ig einn af mönnum Leifs, Tyrkir
Suðurmaður (Þjóðverji), vínvið með
vínberjum, og varð svo mikið um að
hann talaði lengi á þýsku áður en
hann gat sagt Leifi og fleirum frá
fundi sínum. Aðspurður kvaðst hann
viss um að þetta væri vínviður, „því
at ek var þar fæddr, er hvárki skorti
vínvið né vínber“. Þess vegna nefndi
Leifur landið Vínland. Það er af
mörgum talið hafa verið þar, sem
héraðið New Brunswick er í Kan-
ada, norðan við fylkið Maine í
Bandaríkjunum. Á heimleið frá Vín-
landi komu þeir að fólki sem hafði
orðið skipreka á skeri. Af mannúð
bauð Leifur þeim að koma með sér.
Var hann frá því nefndur Leifur
heppni. Ein af skipbrotsmönnum
var Guðríður Þorbjarnardóttir sem
síðar giftist Þorfinni karlsefni.
Trúverðugleiki sögunnar
Þær skoðanir hafa komið fram að
sagan af Bjarna Herjólfssyni sé ekki
fyllilega trúverðug, þar sem ekki er
minnst á Bjarna í Eiríks sögu rauða
(Þorfinns sögu karlsefnis), sem rituð
var í skinnhandriti Hauksbókar. Þar
segir frá siglingu Leifs Eiríkssonar
og fundi Vínlands:
„Lætr Leifr í haf ok er lengi úti ok
hitti á lönd þau, er hann vissi áðr
enga ván til. Váru þar hveitiakrar
sjálfsánir og vínviðr vaxinn. Þar
váru þau tré, er mösurr heita, og
höfðu þeir af þessu öllu nökkur
merki, sum tré svá mikil, at í hús
váru lögð.“
Svo mörg voru þau orð. Þarna er
ekki sagt frá Bjarna Herjólfssyni,
sem fær suma til að efast um söguna
af honum. En þegar betur er að gáð
stangast textar í Grænlendinga sögu
Hver fann Ameríku?
Kristófer KólumbusSeneca
Siglingar íslenskra sæfara til
Norður-Ameríku um árið
1000 eru Íslendingum vel
kunnar. Flestir hafa heyrt um
Leif heppna en nafn Bjarna
Herjólfssonar er síður þekkt.
Sverrir Sveinn Sigurðarson
skrifar um atburðarásina allt
til leiðangurs Kristófers Kól-
umbusar árið 1492, sem lík-
lega var farinn meðal annars
vegna áhrifa frá siglingum Ís-
lendinga.
Morgunblaðið/Jón Karl Snorrason
Eyrar, þaðan sem Bjarni Herjólfsson sigldi, voru ein helsta verslunarhöfn landsins um rúmlega 800 ára skeið. Bærinn Drepstokkur er talinn hafa staðið til vinstri á
myndinni, nálægt ósum Ölfusár. Eyrarbakki og Stokkseyri eru í baksýn, en í forgrunni er Óseyrarbrú. 100 m ofan við hana er staðarheitið Skipamelur þar sem talið
er að hafi verið skipalægi á söguöld.
Kólumbus við eyjuna Margarita. Samtímamynd listamanns.
’ Þeir ræddu um hvaða landþetta myndi vera, „… en
Bjarni kveðst hyggja, at þat
mundi eigi Grænland“. ‘
’ Leifur heppni hefði ef til villekki siglt ef ekki hefði verið
fyrir frásögn Bjarna Herjólfs-
sonar. ‘
’ Íslenskur biskup var á sigl-ingu til Ameríku í erinda-
gjörðum páfans í Róm, 371 ári
fyrir siglingu Kólumbusar. ‘