Morgunblaðið - 28.02.2003, Blaðsíða 6

DAGLEGT LÍF
6 B FÖSTUDAGUR 28. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR Melkorka Rut Bjarna-dóttir, 14 ára, flutti í nýjaíbúð með fjölskyldu sinni fyr-
ir skömmu fékk hún alfarið að ráða
herberginu sínu. Foreldrum hennar
fannst þeir hafa valið dótturinni um-
hverfi nógu lengi svo Melkorku var
leyft að velja liti á veggina, glugga-
tjöld og fleira. Og hún þurfti ekki
lengi að hugsa sig um:
„Mamma, mig langar í graffiti.“
Til þess að standa við gefið loforð
fóru foreldrarnir strax á stjá og í
gegnum krókaleiðir komust þeir í
samband við þrjá unga graffara úr
Kópavogi sem mættu galvaskir
þvert yfir höfuðborgarsvæðið. Þeir
rissuðu á blað nokkrar tillögur; í
fyrstu stakk Melkorka upp á nafn-
inu sínu en þegar það reyndist of
langt var ákveðið að útfæra á vegg-
inn fangamark hennar, MRB.
„Við vorum svona fjóra og hálfan
tíma að þessu, næstum því fimm,“
segja graffararnir Ingi, Guðni og
Grétar Ágúst, sem búa í Kópavogi
og stunda nám í 9. og 10. bekk. Á
útivegg tæki sambærilegt verk að
þeirra sögn styttri tíma, en innan-
húss eru veggir sléttari og máln-
ingin svo lakkkennd að úðinn tollir
illa. „Yfirleitt leka litirnir ekki nema
þegar brúsarnir eru nýir, en hérna
lak mikið sem tafði okkur geðveikt.“
Þegar félagarnir breyta ásýnd
veggja á förnum vegi, skilur hver
þeirra eftir sína undirskrift, eða
„tag“. Mun það vera kappsmál að
nöfnin fari sem víðast, en strákarnir
biðja að eigin sögn iðulega um leyfi
áður en þeir lyfta brúsum við
göngustíga, veggi eða skúra. Ingi
merkir verk sín sem Jewz, Guðni er
Power og Grétar gengur undir
nafninu Pic.
„Ingi er rosa góður, Guðni líka, ég
reyni bara að gera eins og þeir,“
segir Grétar hógvær og segist hafa
fengið að fljóta með því strákana
hafi vantað félagsskap.
„Já, maður verður stundum svo-
lítið einmana,“ segir Ingi glottandi
og þeir staðfesta að skemmtilegra
sé að graffa saman. Og þeir líta tví-
mælalaust á veggjakrotið sem list-
grein.
„Já, þetta er list. Þeir sem segja
að þetta sé ekki list mega rotna í
ruslagámi fyrir mér – þetta er að
minnsta kosti meiri list en einhver
abstraktmálverk sem þýða ekki
neitt,“ segir Ingi ákveðinn.
Þeim sem heimsótt hafa herbergi
Melkorku líst vel á frumraun strák-
anna á innivegg. Hvað ef óskir um
innanhússskreytingar færu í kjöl-
farið að hellast yfir þá?
„Það væri bara næs,“ svarar Grét-
ar að bragði.
„Við myndum líklega flytja úr
landi. Eða byrja að rukka fyrir
þetta,“ bæta hinir við. Á meðan ann-
ríkið er ekki meira hafa þeir svig-
rúm fyrir önnur áhugamál, sem eru
þessi helst:
„Mótorkross, til dæmis,“ svarar
Guðni.
„Ég hlusta mikið á hiphop,“ segir
Grétar.
„Að djamma,“ segir Ingi. „Og
stelpur, allavega sumar.“
Stundum er talað um að veggja-
krot og rapp séu angar af sömu
V E G G J A L I S T Í H E I M A H Ú S U M
Við fiktum
okkur áfram
Veggjakrot er víða á almannafæri og ber ýmist vitni um listfengi
eða almenna framhleypni. Nokkuð fátíðara er að fólk láti skreyta
híbýli sín með úðabrúsum en Sigurbjörg Þrastardóttir rakst þó
inn í eitt slíkt unglingaherbergi í Vesturbænum.
M
IKILVÆGT er að
fólki líði vel á vinnu-
stað enda eyða flest-
ir þar stórum hluta
ævi sinnar. En vinn-
an sjálf, eða aðstæður á vinnustað,
geta líka verið streituvaldandi og oft
má lítið út af bregða til að raska ró
manna. Steinunn Inga Stefánsdóttir
hefur menntað sig sérstaklega til að
fást við slík vandamál, einkum þeim
er lúta að streitu sem tengist atvinnu
fólks og samskiptum á vinnustöðum.
Hún hefur nú opnað ráðgjafaþjónustu
fyrir fyrirtæki og einstaklinga sem
meðal annars býður upp á greiningu á
álagi og streitu, ráðgjöf í starfs-
mannamálum auk einkaráðgjafar á
stofu fyrir fólk sem vill fyrirbyggja
eða leita handleiðslu vegna starfs-
tengdra vandamála, svo sem vegna
streitu, samskipta á vinnustað og
samspils einkalífs og vinnu.
„Þetta er ráðgjafastofa í viðskipta-
sálfræði og streitustjórnun,“ sagði
Steinunn og bætti við að starfseminni
mætti skipta í fjóra meginþætti:
Álags- og streitustjórnun, sem fel-
ur í sér ráðgjöf, úrlausnir og eftir-
fylgni í fyrirtækjum og stofnunum.
Ráðgjöf í starfsmannamálum og ýms-
ir fyrirlestrar fyrir stjórnendur eða
starfsmannahópa, svo sem álags- og
streitustjórnun, samskipti og per-
sónuleikamunur á vinnustöðum, áhrif
vinnustaðamenningar, samninga-
tækni og lausn ágreiningsmála, þróun
og þjálfun teyma og fleira.
Einkaráðgjöf á stofu, fyrir stjórn-
endur jafnt sem annað starfsfólk. Hér
er bæði um að ræða fyrirbyggjandi
handleiðslu fyrir þá sem vilja öðlast
meiri leikni í að takast á við kröfur
vinnuumhverfisins og handleiðsla og
þjálfun við að nota aðferðir til að
draga úr neikvæðum afleiðingum
streitu og starfstengdra vandamála.
Starfspersónuleikakannanir fyrir
þá sem vilja auka leikni sína í starfi og
samskiptum.
Vinnusálfræði og streitustjórnun
Steinunn Inga lauk stúdentsprófi
frá Verzlunarskóla Íslands 1987 og
BA-prófi í sálfræði frá Háskóla Ís-
lands árið 1994. M.Sc.-gráðu í við-
skiptasálfræði (Business Psychology)
frá University of Westminster í
London árið 2001 og auk þess hefur
hún lokið M.Sc.-gráðu frá University
of Surrey Roehampton á Englandi í
streitufræðum (Psychobiology of
stress), eða því sem hún kallar
streitustjórnun.
Steinunn sagði að námið í við-
skiptasálfræðinni hefði opnað augu
sín fyrir því að á þessu sviði væri
óplægður akur og jafnframt að „eitt-
hvað vantaði inn í pakkann“ eins og
hún orðaði það. „Eftir því sem ég
kynnti mér þetta betur sá ég hversu
mikið vandamál streita er orðin í dag-
legu lífi manna og hvernig hún haml-
ar eðlilegri starfsgetu fólks. Leiðbein-
andi minn hvatti mig til að kynna mér
þessi mál nánar og ég ákvað að bæta
við mig þekkingu á þessu sviði. Nám-
ið grundvallast á skilningi á orsökum,
einkennum og afleiðingum streitu,
áhrifum einstaklingsmunar, sálfræði-
legra-, líffræðilegra- og félagslegra
þátta, svo sem þátta er varða upp-
byggingu, stjórnun og samskipti inn-
an fyrirtækja.
Leiðbeinandi minn í streitufræðum
var dr. Valerie J. Sutherland, virtur
vinnusálfræðingur á sviði streitu-
stjórnunar. Það var frábært að vinna
undir hennar handleiðslu, ekki síst
vegna þess að það leiddi til þess að nú
hefur hún boðið mér áframhaldandi
samstarf sem er ómetanlegt fyrir
mig.“
Af hverju stafar streita?
Streita er orð sem okkur nútíma-
mönnum er tamt í munni, enda virðist
þetta fyrirbæri vera óhjákvæmilegur
fylgifiskur daglegs lífs og flestir hafa
einhvern tíma fundið fyrir óþægind-
um sem kenna má við streitu. Í mis-
munandi mæli að vísu og einstakling-
ar eru misjafnlega í stakk búnir til að
glíma við þetta vandamál. Steinunn
var spurð um hvað fælist í raun í
þessu orði, streitu?
„Streita er afleiðing streituvalda
eða of krefjandi áreita. Að upplifa of
krefjandi aðstæður til langs tíma get-
ur leitt til líkamlegs og andlegs ójafn-
vægis, sem kallað er streita. Streita
er ekki sjúkdómur heldur ástand sem
hlýst af neikvæðu ferli tilfinninga, líf-
fræðilegra og atferlislegra viðbragða,
sem hafa í för með sér fjölda nei-
kvæðra afleiðinga, þar með talið sjúk-
dóma.
Að upplifa streitu er að hluta til háð
huglægu mati okkar á aðstæðum okk-
ar eða þeim björgum sem við höfum
til þess að ráða við álag og streitu.
Umræddar bjargir eru annars vegar
það sem kalla má innri bjargir, til
dæmis menntun og þekking, fyrri
reynsla af því að mæta svipuðum að-
stæðum eða mat á eigin styrk og getu
og hins vegar ytri bjargir svo sem
tími, stuðningur yfirmanns eða fjöl-
skyldu, aðgangur að upplýsingum eða
umboð til athafna. Streita er því til-
komin vegna ójafnvægis milli um-
hverfisins og þeirra bjarga sem við
höfum eða teljum okkur hafa til þess
að mæta þessum kröfum. Huglægt
mat á umhverfi okkar og aðstæðum
hefur sem sagt töluvert það að segja
hvort við verðum fangar streitu.
Verkefni sem veldur einum starfs-
manni eða einstaklingi streitu getur
virkað sem skemmtileg áskorun fyrir
annan.
Það má samt alls ekki skilja það svo
að streita sé aðeins tilkomin vegna
veikleika eða rangs mats einstaklings
á aðstæðum sínum. Maðurinn lifir
ekki einangraður frá umhverfi sínu.
Samspil einstaklings og umhverfis
veldur streitu. Staðreyndin er að við
lifum á tímum gífurlegra breytinga
og kröfurnar um afköst og getu eru
einfaldlega stundum ómanneskjuleg-
ar.“
En hvaða tilgangi þjóna þá þessi
streituviðbrögð?
„Fólk hefur jú alltaf mætt álagi eða
ógn í umhverfi sínu. Forfeður okkar
þurftu ósjaldan að berjast eða flýja til
þess að komast af. Líkamleg og and-
leg baráttu- eða flóttaviðbrögð við
tímabundnu álagi voru mjög hentug á
tímum daglegra ógna í formi ljóna eða
annarra rándýra á eyðimörkinni. Líf-
fræðileg ferli sem spenntu upp líkam-
ann til að gera hann tilbúinn til átaka
gátu gert gæfumuninn hvað varðar
hvort sá sem mætti ógn, í formi rán-
dýrs eða óvinar, komst lífs af. Þessi
líffræðilegu ferli eru undir stjórn
tauga-, kirtla- og ónæmiskerfisins
sem bregðast við álagi með því til
dæmis að auka flæði streituhormóns-
ins cortisols og einnig adrenalins og
noradrenalíns og gera líkamann tilbú-
inn til átaka. Í því felst að orka lík-
amans fer meira og minna í að mæta
líkamlegu skammtímaálagi, vöðvar
spennast upp, hjartsláttur eykst, and-
ardráttur verður grunnur og ör og
það hægir á meltingu og annarri við-
haldsstarfsemi líkamans.
Andleg og líkamleg svörun gengur
sem sagt út á að bjarga sér og það
strax. Ef það tekst þá leitar starfsemi
líkama og hugar aftur í jafnvægi.
Þetta er ástæða þess að stundum er
talað um að svolítið stress sé gott.
Mér finnst miklu eðlilegra að tala um
að mikilvægt sé að hafa hæfilegt álag í
umhverfinu til þess að ná fram því
besta í okkur með metnaði og hæfi-
legri vinnu sem heldur okkur áhuga-
sömum. Streita er bara alls ekkert
góð, en álag er í lagi ef við ráðum við
það!
Vandamálið er að eins og aðstæður
eru í dag er æði algengt að álagið sé
allt of mikið, það er þetta misræmi
milli krafna umhverfisins og bjarg-
anna sem við höfum eða teljum okkur
hafa til að mæta kröfunum. Viðbrögð-
in sem hentuðu frummanninum svo
vel henta sjaldnast í nútímaþjóðfélagi
þar sem streituvaldar eru fyrst og
fremst sálfræðilegs eða félagslegs
eðlis en ekki endilega áþreifanlegar
ógnir. Það eru almennt ekki verkin
sjálf sem valda okkur streitu, eða eðl-
isfræðilegar vinnuaðstæður, til dæm-
is hvort stóllinn sé þægilegur og skrif-
stofan stór, heldur er samskipta-
streita mesta vandamálið. Ef fólk
lítur í eigin barm mun það finna að
það hefur oftar komið heim úr vinnu
útkeyrt af neikvæðum samskiptum
við fólk, væntingum og kröfum við-
skiptavinnanna eða stjórnunarstíl á
sínum vinnustað fremur en verkefn-
inu eða hlutlægum aðstæðum.
Hin ósjálfráðu viðbrögð líkamans
sem líklegast fylgja þróun mannsins
og búa okkur undir að bretta upp
ermarnar og sýna hnúana eða iljarnar
eru ekki líkleg til þess að hjálpa okkur
að komast af í nútíma starfsumhverfi.
Að upplifa illviðráðanlegar aðstæður
til langs tíma þýðir að líkami og sál
eru á stöðugum suðupunkti. Því hefur
verið líkt við að standa bensíngjöf bíls
í botni með hinn fótinn á bremsunni.
Eitthvað mun láta undan að lokum og
þá koma í ljós margvíslegar neikvæð-
ar afleiðingar streitu, bæði fyrir ein-
staklinginn og fyrirtækið.“
Viðvörunarbjöllur
Talið beinist að afleiðingum lang-
varandi streitu, verkkvíða og starfs-
þreytu gagnvart vinnunni, en um
þetta sagði Steinunn meðal annars:
„Langvarandi streita getur leitt af
sér kvíða og þunglyndi. Kvíði getur
Streituvaldar
og vinnusálfræði
Í nýlegri könnun um
starfsstreitu kom í ljós
að einn af hverjum
þremur hefur fundið
fyrir streitu vegna at-
vinnu sinnar. Steinunn
Inga Stefánsdóttir hef-
ur sérhæft sig í vinnu-
sálfræði og streitu-
stjórnun og í samtali við
Svein Guðjónsson
fjallar hún um streitu-
valda, hvernig greina
má vandann og vega að
rótum hans. Morgunblaðið/Golli
Steinunn Inga Stefánsdóttir