Morgunblaðið - 28.02.2003, Blaðsíða 7

menningu, götumenningunni. „Já,
ég vil þó ekki meina að það þurfi
endilega að tengjast hjá okkur sjálf-
um. Ég get til dæmis hlustað á alls
konar tónlist,“ segir Guðni glað-
beittur.
„Stundum er líka sagt að körfu-
bolti sé hluti af þessu,“ bendir Ingi á
og vísar í götubolta á ameríska vísu.
„En teiknimyndasögur eru hobbí
fyrir nörda.“ Hinir dást að hugrekk-
inu og svo springa þeir allir úr
hlátri.
En aftur að fangamarkinu sem
þeir úðuðu á herbergisvegginn hjá
Melkorku. Hvernig kom það til?
„Það var Halla í Ekkó sem redd-
aði þessu,“ segir Guðni og á við
Höllu Frímannsdóttur sem vinnur í
félagsmiðstöðinni Ekkó í Kópavogi.
„Hún talaði við hann og hann við
okkur,“ segir hann og bendir á Inga,
sem sé þeirra flinkastur.
„Ég er nú bara svona meðalkrói,“
muldrar Ingi og kveðst hvergi hafa
lært til verka. „Maður bara fiktar
sig áfram.“
„Svo er líka hægt að finna flottar
myndir og fá hugmyndir á Netinu,
eða bara með því að labba um bæ-
inn …,“ bætir Guðni við.
„… þangað til Harpa Sjöfn kemur
við og málar yfir allt saman,“ botna
hinir og hengja hneykslaðir haus.
Morgunblaðið/Jim Smart
Melkorka þekkti strákana ekkert fyrir, en þeir skreyttu vegginn hennar eftir pöntun. Frá vinstri: Grétar (Pic),
Guðni (Power), Melkorka og Ingi (Jewz).
tímamarkmið fyrirtækja eða bara
skammtímaverkefni, sem þarf að
klára fyrir hádegi í dag. Einnig má
benda á að það er ekki endilega fylgni
á milli þess að vera áberandi og
snöggur og vinnuframlags eða gæða
vinnunnar. Mér finnst umhugsunar-
vert varðandi íslenskt þjóðfélag
hversu mikill hraði er á öllum sviðum,
væntingar eru miklar og sömuleiðis
kröfur. Einstaklingar virðast gleyma
því að setjast niður og spyrja sig
hvert þeir sjálfir vilja stefna í lífinu og
hvort þeir séu á réttri leið til að ná
þeim markmiðum. Margir eru upp-
teknir af því hvað öðrum finnst og því
sem þeir halda að aðrir vilji sjá þá
gera. Mikil áhersla er lögð á vel-
gengni og árangur. En í hverju felst
það? Er það velgengni að hafa komist
á þennan svokallaða topp en sitja uppi
með magasár og svefnlausar nætur?
Eða er velgengni að skoða sín mark-
mið og ná þeim á sínum eigin forsend-
um, og að sjálfsögðu um leið að taka
tillit til krafna umhverfisins. Um-
hverfið gerir vissulega kröfur til okk-
ar og við þurfum að vera móttækileg
fyrir þeim, en við megum ekki láta
kröfurnar stjórna okkur.“
Streitustjórnunarstefna
Varðandi fyrirbyggjandi aðgerðir
sagði Steinunn að ýmsar aðferðir
væru tiltækar, mismunandi eftir eðli
vandamálsins og ennfremur eftir ein-
staklingum og starfsaðstæðum. „Mik-
ilvægast er að fólk fái hjálp við að
greina hvað það er sem veldur streitu
í þeirra lífi og það er meðal annars sú
þjónusta sem ég býð upp á. Þegar sú
greining er fengin er hægt að vega að
rótum vandamálsins. Í fyrsta lagi svg@mbl.is
verið af ýmsum
toga, svo sem
verkkvíði, þar sem fólk miklar fyr-
ir sér verkefni sem því er falið að fást
við. Eins geta menn farið að kvíða því
að fást við algengar daglegar og
venjulegar athafnir. Í sumum tilvik-
um gengur þetta svo langt að viðkom-
andi fær svokallað „ofsakvíðakast“.
Þetta getur svo leitt til þunglyndis en
skilin milli kvíða og þunglyndis eru
oft óljós. Langvarandi starfsþreyta,
sem á síðasta stigi er kallað „kulnun“,
leiðir af sér að viðkomandi er gjör-
samlega orðinn óvinnufær, andlega
og líkamlega. Af neikvæðum afleið-
ingum streitu fyrir fyrirtæki má
nefna einbeitingarskort, nýsköpunar-
getan hverfur, menn eiga erfitt með
að taka ákvarðanir, annaðhvort fresta
því eða að taka ákvarðanir sem eru
fljótfærnislegar, áhættusamar eða
beinlínis rangar.
Langvarandi streita getur valdið
breytingum á atferlismynstri, til
dæmis aukinnar áfengis-, tóbaks- og
koffínnotkunar og stundum leita
menn í sætan og fituríkan mat sem
gefur þeim tímabundna skyndiorku
eða í neyslu á ávanabindandi verkja-
lyfjum eða vímuefnaneyslu.“
Steinunn sagði ennfremur að and-
leg vanlíðan á vinnustað leiddi oft til
skamskiptakrísu og ýmissa fjöl-
skylduvandamála, sem vitaskuld væri
ekki til að bæta aðstæður viðkomandi.
Um einkenni sálrænna vandamála
á byrjunarstigi sagði Steinunn að
ýmsar „viðvörunabjöllur“ hringdu
oftast áður en komið væri í óefni:
„Af líkamlegum einkennum má
nefna, auk líkamlegrar spennutilfinn-
ingar, vöðvabólgu, tilfinningu um
kökk í hálsi, aukna svitamyndun,
meltingartruflanir og höfuðverki svo
fátt eitt sé nefnt. Andleg einkenni
geta verið svefnleysi og verkkvíði.
Auðvitað er fólk misjafnlega í stakk
búið til að takast á við aðsteðjandi
vandamál, en ég tel að afar mikilvægt
sé að menn átti sig á því í tæka tíð
hvert stefnir og leiti sér þá aðstoðar
áður en í óefni er komið. Reyndar er
mín skoðun sú að allir, hvort sem þeir
telja sig finna fyrir streitu eða ekki,
eigi að vera undir stöðugu eftirliti og
ráðgjöf til að sinna forvörnum hvað
þetta varðar.“
Steinunn sagði að í nýlegri könnun,
sem gerð var hér á landi, hefði komið í
ljós að tæplega einn af hverjum þrem-
ur aðspurðra kváðust finna fyrir
streitu vegna vinnu sinnar.
A-týpan í áhættuhópi
Nú er stundum talað um svokallaða
vinnufíkla, það er fólk sem unir sér
hvergi betur en í vinnunni. Eru ein-
hver tengsl þarna á milli og eru þeir,
eða einhverjar ákveðnar manngerðir,
í meiri hættu hvað þetta varðar?
„Í nútímaþjóðfélagi, þar sem eru
miklar sveiflur í atvinnulífinu með til-
heyrandi niðurskurði og uppsögnum,
getur svokölluð „vinnufíkn“ verið lið-
ur í sjálfsbjargarviðleitni. Fólki finnst
að það verði að sanna sig og sýna
vinnuveitendum að það sé ómissandi,
einfaldlega til að halda vinnunni. Hins
vegar kemur þetta líka fram í per-
sónuleikagerðinni.
Í sálfræðinni er stundum talað um
svokallaðar A-týpur annars vegar og
B-týpur hins vegar. Ákveðin persónu-
leikaeinkenni eru sameiginleg fólki
sem hefur mikinn metnað gagnvart
vinnunni og gerir miklar kröfur til
sjálfs sín í starfi. Er með öðrum orð-
um ofboðslega duglegt í öllu sem það
tekur sér fyrir hendur. Þetta er
A-týpan. Hún vinnur hratt, borðar
hratt og talar hratt. Hún virðist þríf-
ast best í samfélagi þar sem ríkir mik-
il áskorun og hraði. Rannsóknir
benda til að þessum vinnu- og hraða-
fíklum er mun hættara við ýmsum lík-
amlegum afleiðingum streitu, meðal
annars aukinni tíðni hjarta- og æða-
sjúkdóma, sérstaklega ef viðkomandi
hefur líka tilhneigingu til andúðar eða
pirrings í samskiptum á vinnustað.
Rannsóknir hafa ennfremur sýnt að
A-týpan er líklegri til að lenda í vinnu-
tengdum slysum.
B-týpan er aftur á móti þessi ró-
lega manngerð sem fer sér hægar í
öllu, en getur þó engu að síður náð
sínum markmiðum. Hún er andstæð-
an við A-týpuna og laus við þessi per-
sónuleikaeinkenni sem einkenna
A-týpuna. En augu fólks eru að opn-
ast fyrir því að þessar A-týpur eru
líka það sem kallað er „stress carr-
ier“, þeir eru streitu-berar. Ekki bara
að þeir séu að valda sjálfum sér
streitu og aukinni tíðni hjartaáfalla
heldur valda þeir einnig þeim sem
umgangast þá á vinnustað, ákveðnum
erfiðleikum og streitu með fram-
göngu sinni. A-týpan er ef til vill gríð-
arlega öflugur starfsmaður þar sem
hún gerir miklar kröfur til sjálfrar
sín, en þar með er því ekki lokið því
henni hættir til að gera sambærilegar
kröfur til samstarfsfólks eða undir-
manna, ef um stjórnanda er að ræða.
Með ýtni sinni og væntingum eru þeir
því í rauninni að valda streitu meðal
vinnufélaganna. Auðvitað getur verið
akkur fyrir fyrirtæki að hafa svona
duglegt fólk í vinnu, að minnsta kosti
til skamms tíma. En menn verða þá
líka að gera sér grein fyrir afleiðing-
unum sem það getur haft til lang-
frama þar sem það er oft erfitt fyrir
aðra að vinna með þessu fólki. Í þessu
samhengi má vissulega leiða rök að
því að B-týpan sé betur sett, bæði
gagnvart sjálfri sér og öðrum, ef til
lengri tíma er litið.“
En má ekki líka segja um B-týpuna
að þar fari fólk sem hefur ekki nægi-
legan metnað í starfi?
„Nei, alls ekki. Það fer eftir því
hvernig það er skilgreint og hvort þú
ert að hugsa um heilsu fólks og lang-
með því að fjarlægja þá streituvalda
sem hægt er að fjarlægja, breyta því
sem hægt er að breyta og milda áhrif-
in eins og hægt er. Síðan geta menn
fengið aðstoð við hagnýtar aðferðir
til að ráða við þau streituein-
kenni og álag sem ekki er hægt
að komast hjá.
Steinunn sagði ennfremur að fyr-
irtæki þyrftu að innleiða markvissa
streitustjórnunarstefnu og í því felast
meðal annars, eins og mælt er með til
dæmis af Vinnueftirliti ríkisins og
Evrópsku vinnuverndarstofnuninni,
að greina og meta það í vinnuum-
hverfinu sem veldur álagi og streitu,
fjarlægja, breyta eða milda það álag
sem unnt er að hafa stjórn á, búa fólki
viðunandi starfsaðstæður og styrkja
það til að ráða við þá streituvalda sem
ekki er unnt að fjarlægja, til dæmis
með því að bjóða upp á hópfræðslu
eða styrkja viðkomandi til að leita sér
einkaráðgjafar.
„Mikilvægi greiningarþáttarins á
vinnuumhverfi er afar mikið en er því
miður oft vanmetið en það er mjög
mikilvægt fyrir stjórnendur að gera
sér grein fyrir að ýmsu er unnt að
breyta í starfsumhverfinu,“ sagði
Steinunn jafnframt um þessa þætti
streitustjórnunarstefnu fyrirtækja.
„Það þarf að greina hvað veldur
streitunni um leið og starfsfólk er
sent á streitustjórnunarnámskeið og
fyrirlestra til þess að vera betur í
stakk búið til að mæta álaginu. Rann-
sóknir benda til þess að ef streitu-
stjórnun í fyrirtækjum miðar aðeins
að því að gera starfsfólk hæfara til að
mæta álaginu, í fyrsta lagi, er aukin
vellíðan starfsfólks að loknum nám-
skeiðum tímabundin og fólk líklegt til
að lenda í sama neikvæða vítahringn-
um ef álag og aðstæður á vinnustað
helst það sama. Í öðru lagi má velta
fyrir sér siðferðinu sem felst í skila-
boðunum til starfsmannsins, það er
að segja: „Farðu á námskeið eða leit-
aðu þér hjálpar til þess að ráða betur
við álagið sem er hér, en við ætlum
engu að breyta hjá okkur.“ Það sem
skiptir þó allra mestu máli er að
leggja í langtímafjárfestingu og fyr-
irbyggja streitu frekar en að bíða eft-
ir því að bregðast þurfi við eftir að
vandamálin eru komin upp.“
Steinunn kvaðst ennfremur bjóða
upp á fyrirlestra fyrir stofnanir, fyr-
irtæki og hópa, en á því sviði hefur
hún meðal annars flutt fyrirlestur
undir yfirskriftinni Samskipti á
vinnustöðum: gulur, rauður, grænn
og blár, og egg og appelsína líka!“,
sem er sambland af kenningum um
persónuleikamun og samningatækni.
Einnig má nefna fyrirlestur þar sem
bent er á ýmis ráð til að mæta álagi og
draga úr streitu og fyrirlestur um að-
ferðir til að leysa eða koma í veg fyrir
ágreining við viðskiptavini.
Óáþreifanlegar og
áþreifanlegar ógnir
Viðbrögðin sem hentuðu frum-
manninum svo vel henta sjaldnast í
nútíma þjóðfélagi, þar sem streitu-
valdar eru fyrst og fremst sál-
fræðilegs eða félagslegs eðlis, en
ekki endilega áþreifanlegar ógnir.
DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. FEBRÚAR 2003 B 7
Acidophilus
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
A
ll
ta
f
ó
d
ýr
ir
Fyrir meltingu
og maga
FRÁ
Apótek og
lyfjaverslanir
www.nowfoods.com