Morgunblaðið - 30.03.2003, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. MARS 2003 B 13
bíó
H
VERGI í Afríku er byggð á
sjálfsævisögulegri skáld-
sögu Stefanie Zweig, sem
nú er sjötug að aldri. En
þegar hún var sex ára varð hún að
flýja með foreldrum sínum frá
Þýskalandi til Kenýa undan ofsókn-
um gegn gyðingum. Þetta var árið
1938. Faðir hennar var lögfræðingur
og embættismaður sem í nýju og
ókunnu landi varð að vinna fyrir fjöl-
skyldunni sem ráðsmaður á af-
skekktum búgarði á miðbaug í 3.000
metra hæð yfir sjávarmáli. Með
vinnu sinni gat hann með naumind-
um staðið straum af skólagöngu
dóttur sinnar, en árið 1944 gekk
hann í breska herinn sem gerði hon-
um og fjölskyldunni kleift að snúa
aftur til Þýskalands árið 1947. Þar
blasti við þeim viðurstyggð eyðilegg-
ingarinnar, rústir, hungursneyð, fá-
tækt og örvænting. Stefanie, sem
barn að aldri hafði tileinkað sér
tungu og lífshætti í Afríku, gat nú
hvorki lesið né skrifað móðurmál sitt
og átti í miklum erfiðleikum við að
aðlaga sig að nýju. En henni tókst
það smám saman og eftir að hafa lok-
ið skólagöngu gerðist hún blaðamað-
ur við málgagn gyðinga og gegndi
síðan ýmsum ábyrgðarstörfum við
önnur blöð. Þekktust er hún þó fyrir
sjálfsævisögulegar skáldsögur sínar,
Hvergi í Afríku og Einhvers staðar í
Þýskalandi sem báðar urðu metsölu-
bækur.
Caroline Link, leikstjóri Hvergi í
Afríku, leggur í handriti sínu mesta
áherslu á samband foreldranna og
ást þeirra við erfiðar aðstæður. Í
sögunni og myndinni heita foreldrar
Zweigs Walter og Jettel Redrich og
sjálf heitir hún Regina. Í hinum nýju
og framandi heimkynnum, þar sem
þægilegt millistéttarlíf þeirra í föð-
urlandinu er víðsfjarri, brýnir Walt-
er eiginkonu og dóttur til að sætta
sig við hlutskiptið því allt sé í raun-
inni skárra en ofsóknirnar sem
steyptu þeim á flótta. Jettel saknar
hins vegar þýskrar siðmenningar og
lífshátta. Regina er eini fjölskyldu-
meðlimurinn sem fellur strax inn í
nýja umhverfið og eignast fljótt vini í
kokkinum Owour og börnum í
grannþorpinu. En níu árum seinna
þegar Walter vill fara aftur heim og
hefja að nýju störf sem lögmaður
hefur blaðið snúist við; nú er það
Jettel sem ekki vill yfirgefa Afríku.
„Ást þeirra villist af leið og þau þurfa
að finna hana að nýju,“ segir Link.
Hún segir að þótt Zweig segi sög-
una frá sjónarhóli Reginu, þ.e. í raun
eigin sjónarhóli, þyki sér persóna
móðurinnar áhugaverðust. „Ekki
síst þróun hennar til sjálfstæðrar og
þroskaðrar konu, sem ekki aðeins
verður að endurmeta eigin stöðu og
forgangsröð í lífinu heldur einnig
samband sitt við fjölskyldu sína.“
Í hlutverkum foreldranna eru
reyndir og margverðlaunaðir leikar-
ar, Juliane Köhler og Merab Nin-
idze. Myndin er tekin á sömu slóðum
og sagan gerist á í Kenýa. Link og
framleiðendur hennar tóku ákvörð-
un um að styðjast við rétt umhverfi í
stað þess að nýta auðveldari kosti
eins og að taka myndina í Suður-Afr-
íku þar sem skilyrði, reynsla og
þekking á kvikmyndagerð eru mun
meiri. „Erfið skilyrði eru ekki gild
ástæða fyrir því að fórna trúverðug-
leika. Það hefði t.d. ekki verið gott að
láta Zulumann leika Masaia eða öf-
ugt. Þessi atriði verða að vera sönn
vegna þess að fólkið tjáir uppruna
sinn og ljær myndinni sérstakt and-
rúm og tilfinningu fyrir umhverfinu.
Við lögðum mikla áherslu á að allt
væri sem réttast í umhverfis- og
mannlífslýsingum, t.d. varðandi
klæðnað, trúarathafnir og hefðir.“
Link kveðst hafa orðið fyrir mikl-
um áhrifum af Kenýa. „Sérstaklega
landslaginu. Víðáttunum, fjölbreyti-
leika náttúrunnar. Tökustaðirnir
voru næstum allir norður af Nairobi,
fjarri ferðamannastöðum. Landslag-
ið breytist gífurlega, allt frá frjósöm-
um grænum kaffi- og teræktarlend-
um og skógum til hrjóstrugra
steppa, vatnasvæða, hæða og stór-
fenglegra dala. Og svo eru ótrúlega
ljótar borgir, niðurnídd þorp, ólýs-
anleg fátækt. Þegar við komum fyrst
til landsins höfðu þurrkar staðið í
þrjú ár með skelfilegum afleiðingum.
En þrátt fyrir allt var fólkið svo vin-
gjarnlegt, hláturmilt og lífsglatt. Það
hafði mikil áhrif á mig.“
Hún segist hafa reynt að gæta sín
á að láta ekki tilkomumikið lands-
lagið yfirgnæfa söguna. „Þegar allt
kemur til alls fjallar hún ekki um
stórfenglega ævintýraferð til para-
dísar. Ég vildi að áhorfandinn yrði
smátt og smátt ástfanginn af þessum
framandi heimi, rétt eins og sögu-
hetjurnar. Og í upphafi er þessi
heimur rykugur, óaðlaðandi og erf-
iður.“
Hvergi í Afríku er önnur bíómynd
Caroline Link sem tilnefnd er til
Óskarsverðlauna og það telst góður
árangur 38 ára gamals leikstjóra
sem aðeins hefur gert þrjár bíó-
myndir í fullri lengd og hóf feril sinn
sem lærlingur í Bavariakvikmynda-
verinu. Í raun hafa Þjóðverjar átt
fjórar Óskarstilnefndar myndir frá
sameiningunni 1990 og af þeim á
Caroline Link tvær. Sú fyrri var
frumraunin Handan þagnarinnar
eða Jenseits der Stille, sem Link hóf
tökur á 1995 eftir að hafa kynnt sér
viðfangsefnið, samband heyrnar-
lausra hjóna og tónlistargáfaðs
barns þeirra, í þrjú ár. Handan
þagnarinnar hreppti Óskarstilnefn-
ingu 1998 og fékk fjölda annarra
verðlauna og sama gilti um næstu
mynd, Annalouise og Anton (1999),
barnamynd sem byggð var á sögu
eftir Erich Käster. Og ekki hefur
Hvergi í Afríku látið sitt eftir liggja.
Myndin sópaði m.a. til sín þýsku
kvikmyndaverðlaununum 2002 og
hefur nú bætt þeirri rós í hnappagat-
ið sem Óskarsverðlaunin eru.
Alls staðar og
hvergi er Óskarinn
„Ég vildi að áhorfandinn yrði smátt og smátt ástfanginn af þessum framandi heimi, rétt eins og söguhetjurnar,“ segir Caroline Link, leikstjóri Hvergi í Afríku
eða Nirgendwo in Afrika, sem notið hefur meiri viðurkenningar og vinsælda en flestar þýskar myndir undanfarin ár og hreppti Óskarsverðlaunin á sunnudag
sem besta erlenda myndin. Árni Þórarinsson fjallar um sanna sögu af dramatískum átökum fólks og umhverfis, en myndin er frumsýnd hérlendis um helgina.
Regina aðlagast fljótt: Lea Kurka leikur hana unga, en Karoline Eckertz eldri.
Togstreita hjóna í nýju
umhverfi: Merab Nin-
idze og Juliane Köhler
í hlutverkum sínum í
Hvergi í Afríku.