Morgunblaðið - 27.07.2003, Blaðsíða 12

12 C SUNNUDAGUR 27. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
AÐ varðveita sögu okkar er
merkilegt og þýðingarmikið
verkefni. Meðal þess sem vaxið
hefur og dafnað vel er söfnun sú
sem minja- og byggðasöfn hafa
staðið fyrir. Það sem ekki þótti
merkilegur hlutur eða gripur um
miðja síðustu öld er nú forvitni-
legt börnum nútímans. Söfn fyrirtækja og stofn-
ana eru oftast tengd þeim, starfsemi þeirra og
framleiðslu. Slík söfn eiga m.a. Landssími Ís-
lands, Orkuveita Reykjavíkur og Vegagerðin.
Sérstök söfn eru t.d. safn Slysavarnafélags Ís-
lands, Íþróttasafnið á Akranesi, Bátasafnið í
Keflavík, Stríðsminjasafnið á Reyðarfirði og
Vesturfarasafnið á Hofsósi. Byggðasöfnin eru
mörg og fremst þeirra safnið í Skógum.
Hin margvíslegu og nær óteljandi söfn sem
sprottið hafa upp síðustu áratugi sýna sterkan
vilja nútíma Íslendinga til þess varðveita sögu
og lifnaðarhætti genginna kynslóða til fróðleiks í
framtíðinni. Vel sýnilegur hluti þessa eru bílar,
vélar, brýr og vegir. Hér verður þessa getið að
nokkru í máli og myndum.
Söfnun bíla og saga þeirra
Bjarni Einarsson frá Túni á Eyrarbakka er
einn sá fyrsti sem í hug kemur þegar söfnun bíla
og sögu þeirra ber á góma. Bjarni hélt ásamt
sonum sínum fyrstu fornbílasýningu á Íslandi.
Upp úr því varð síðan Fornbílaklúbbur Íslands
til árið 1977. Félagar þar hafa síðan safnað og
gert upp ótölulegan fjölda bíla. Félög og stofn-
anir hafa lagt sitt til með ýmsum hætti. Póstur
og sími lét smíða upp bíl sem sinn fyrsta póstbíl,
Reykjavíkurhöfn er að gera upp þann grjót-
flutningabíl sem kalla má fyrsta risabílinn í
landinu. Vífilfell á nú Coke-bíl af sömu árgerð og
fyrsti Fordinn í landinu var. Mjólkurbú Flóa-
manna á uppgerðan mjólkurbíl með tveimur fé-
lögum í Fornbílaklúbbnum. Sæmundur Sig-
mundsson í Borgarnesi á góða Ford-rútu árgerð
1946 og Vestfjarðaleið mun hafa átt rútu líkrar
árgerðar og leigubílastöðin Hreyfill styrkir eign
Hudson-drossíu árgerð 1947. Bifreiðaumboð
eiga gömul eintök sinna gerða t.d. Bifreiðar og
landbúnaðarvélar og Toyota umboðið P. Sam-
úelsson. Svona mætti lengi telja. Það fyrirtæki
sem einna myndarlegast hefur stutt Fornbíla-
klúbbinn við að útbreiða verndaráhugann og
hefur afar myndarlega byggt upp eigin fornbíla
er Olíufélagið h/f. Stuðningur þess við klúbbinn
hefur verið fjárframlög nýtt til ferðalaga og sýn-
inga um landið. Sá styrkur hefur orðið til þess að
klúbburinn hefur síðan 1987, þegar samstarfið
hófst, náð að heimsækja með sýningu fornbíla
hvert einasta pláss í landinu sem í vegasam-
bandi er utan þó Hauganess við Eyjafjörð. Vest-
mannaeyjar hafa verið heimsóttar með sýningu
en Grímsey, Hrísey og Flatey eru utan svæðis
sem kalla má. Í fyrstu hringferð klúbbsins um
landið var afar glæsilegur GMC-trukkur Olíufé-
lagsins í fararbroddi og var hinn elsti í þeim hóp
Ford árgerð 1929. Sýningar þessar hafa ávallt
verið auglýstar vel og haldnar við bækistöðvar
ESSO þar sem því er viðkomið. Á þessar sýn-
ingar kemur ávallt fjöldi manns og algengt er að
við þjóðveginn sitji áhugasamir fyrir flokknum
og þá gjarnan með gamla bíla eða traktora.
Hugsanlega hefur ekkert félag tengt menn-
ingarstarfsemi kynnt sig með sýningarhaldi
jafnvíða og Fornbílaklúbbur Íslands. Þetta ber
að þakka Olíufélaginu h/f sem auk þessa hefur
styrkt og staðið að uppgerð nokkurra bíla. Fyrst
skal geta GMC 10 hjóla tankbílsins árgerð 1942,
þá Chevrolet tankbíls árgerð 1946 og þjónustu-
bíls International árgerð 1953 og er nú með
þjónustubíl Ford árgerð 1946 í vinnslu. Þeir
tveir síðastnefndu af Keflavíkurflugvelli. Í porti
bækistöðvar ESSO að Gelgjutanga sést Bed-
ford-tankbíll sem ánægjulegt væri að sjá upp-
gerðan. Hugsanlega á félagið fleiri gripi sem
væru fróðlegir sögugripir í framtíðinni. Sögu fé-
lagsins voru gerð góð skil í bókinni Svartagull
eftir Jón Þ. Þór og hefur Olíufélagið h/f þannig í
rituðu máli og með varðveislu bíla og muna sýnt
virðingarvert fordæmi öðrum fyrirtækjum og
verið í því efni í fararbroddi. Olíuverslun Íslands
hefur fylgt fordæminu og gert sögu sinni góð
skil í þessa veru.
Gamlar og áhugaverðar vélar
Gott og fjölbreytt vélasafn á Sjómannaskól-
inn í Reykjavík með margar gamlar og áhuga-
verðar vélar, en auk þess á skólinn mikið og
fróðlegt safn muna og minja. Þá er merkilegt
safn véla í hinni frægu vélsmiðju Guðm. J. Sig-
urðssonar og Co. á Þingeyri. Véla- og tækjasafn
Vegagerðarinnar er stórkostlega gott og margt
þar að sjá. Smiðju og sjóminjasafn Jósafats Hin-
rikssonar sem senn verður enduropnað, nú í
Neskaupstað er mjög gott. Traktora- og tækja-
safnið á Hvanneyri er afar merkilegt og geta má
safnsins á Seljanesi í Reykhólasveit með bíla,
vélar og tæki, Bíla- og vélasafnið í Ystafelli í
Köldukinn, Flugsögusafnið á Hnjóti og Sam-
gönguminjasafnið í Skógum. Ótalin eru fjöl-
mörg einka-, véla-, traktora- og bílasöfn víða um
land og væntanleg söfn svo sem véla, tækni og
bílasafn að Egilsstöðum.
Gömul og merkileg samgöngumannvirki
Brýr eru þegar orðnar safngripir og má þar
til nefna hina fögru bogabrú yfir Fnjóská sem á
sínum tíma var lengsta bogabrú á Norðurlönd-
um, byggð árið 1908 og er nú friðuð. Hvítárbrú í
Borgarfirði er afar fögur og hengibrúin yfir
Hvítá hjá Iðu í Biskupstungum þykir mjög fal-
leg. Eldri brýr munu á dagskrá hjá Vegagerð-
inni sem hugsanleg verndarmannvirki og má
víst nefna brúna yfir Bláskeggsá innan við Þyril
í Hvalfirði sem er fyrsta steinsteypta og járn-
benta brúin á Íslandi, byggð árið 1907. Ein afar
söguleg brú er ofarlega í Norðurárdal í Borg-
arfirði, brúin við Kattarhrygg. Þar hefur verið
komið fyrir fróðleiksskilti við þjóðveginn, hand-
an Norðurár en þaðan blasir brúin og hinn ill-
ræmdi Kattarhryggur vel við, en hann var lengi
ásamt Giljareitunum í Öxnadalsheiði glæfraleg-
asti kafli vegarins norður til Akureyrar.
Nokkra vegarkafla mætti líka geyma og
vernda ókomnum kynslóðum til fróðleiks og
ánægju. Má í þessu sambandi nefna veginn yfir
Siglufjarðarskarð en hann er einstaklega vel og
fagurlega gerður, eru hleðslur kantanna þar
sem farið er í sneiðing eða fyllt upp í smálægðir
verulega snyrtilega hlaðnar úr grjóti. Siglfirð-
ingar munu hreinsa veginn reglulega fyrir sitt
stórgóða síldarævintýr sem haldið er við miklar
vinsældir á hverju sumri. Á svipuðum slóðum er
hinn frábærlega skemmtilegi vegarkafli niður af
Lágheiði Ólafsfjarðarmegin, meðfram gilinu.
Þann kafla verður að varðveita. Skorað er hér
með á áhugafólk í Ólafsfirði að huga að þessu.
Enn einn fjallvegur sem er þess virði að halda
sumarfærum er Breiðadalsheiði á Vestfjörðum.
Vilji til þess virðist þó næsta takmarkaður fyrir
vestan því vandlega var veginum ýtt í sundur að
sunnanverðu þegar göngin opnuðust og ekki er
hirt um að stinga í gegnum skaflinn í Kinninni,
dapurt mjög. Gamli vegurinn frá Kerlingar-
skarði hjá Grákúlu og um Hraunsfjörð á Snæ-
fellsnesi er sérlega skemmtilegur og fær öllum
bílum. Áhugafólk á svæðinu mun hafa snyrt
hann og jafnvel hlaðið upp vörður.
Þennan kafla verður að varðveita og heimila
gegnumakstur yfir Hraunsfjarðarbrúna þótt
laxeldi sé stundað þarna. Loks vil ég benda á
vegarkafla í Eldhrauni sem æskilegt væri að
varðveita. Þar liggur gamli vegurinn þráðbeinn
meðfram nýja veginum en í smáhæðum og
stundum gegnum smáhraunhóla. Hér hefur rétt
verið stiklað á stóru um verndun þess sem fellur
undir bíla, vélar, brýr og vegi en lengi lengi enn
mætti nefna eitt og annað sem vel hefur verið
gert og margt sem enn er ógert en brýnt að
huga að. Sú vakning sem orðin er um verndun
þeirrar sögu sem skráð er í verkum okkar, vél-
um, áhöldum og farartækjum verður án efa til
þess að bjarga mörgu því sem ella hefði týnst og
glatast.
Á Héraði og Austfjörðum er mikil sérþekking
um herbíla og fjölskrúðug eign þeirra, margra af-
ar vel uppgerðra. Hér eru tveir Dodge Weapon
og tveir GMC-herbílar frá því um 1942 sem
Austfirðingar sýndu á mikilli forngripasýningu
fyrir nokkrum árum.
Vélskóflur frá því um miðja síðustu öld segja líka sína sögu
um vélasögu Íslands.
Fjölbreytt úrval fornbíla. Volga, Villys og dráttarvélar eru hluti
safngripanna að Seljanesi.
Gamall brunninn Trabant gæti líka verið for-
vitnilegur safngripur.
Slökkvilið landsins eiga marga kjörgripi. Hér er Chevrolet frá um
1940 í eigu slökkviliðsins á Fáskrúðsfirði.
Rúta Sæmundar Sigmundssonar, Ford árgerð 1946. Rútur voru
hópferðabílar fyrri tíma kallaðir og eru reyndar enn. Gjarnan er
talað um Borgarnesrútuna, Norðurleiðarútuna o.s.frv.
Bifreiða- og vélasöfn má nú finna víða um land. Þessi mynd er frá
safninu að Hnjóti og sýnir rússneska flugvél í eigu safnsins, auk
rússajeppa sem var í heimsókn.
Greinarhöfundur til vinstri og Hjálmar Axelsson, eigandi nokk-
urra fornbíla, til hægri. Brúin við Kattarhrygg handan Norðurár
í baksýn.
Tveir góðir gripir í einkaeigu á Húsavík, Ford-
traktor og Chevrolet-vörubíll árgerð 1947.
Uppgerður GMC, árgerð 1942, tankbíll Olíufé-
lagsins h/f.
Chevrolet-tankbíll Olíufélagsins h/f, árgerð
1946, fagurlega uppgerður.
Bílar, vélar, brýr og vegir fortíðar
Bifreiðasaga landans hefur ekki hvað síst verið varðveitt
fyrir tilstilli Fornbílaklúbbs Íslands, en fjöldi bíla- og véla-
safna hefur litið dagsins ljós undanfarna áratugi. Kristinn
Snæland fjallar hér um nokkur þeirra.
Höfundur er leigubílstjóri.