Morgunblaðið - 07.08.2003, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. ÁGÚST 2003 B 5
























































































NVIÐSKIPTI ATHAFNALÍF
VALUR Oddsteinsson stjórnar-
formaður Kaupfélags Árnesinga seg-
ir að fjárbinding og fjármagnskostn-
aður vegna endurbyggingar Hótels
Selfoss vera meginástæðuna fyrir því
að kaupfélagið skuldar nú langt um-
fram eignir og er í greiðslustöðvun.
Hann segir að til lengri tíma litið séu
ástæður fyrir því að rekstur félagins
hafi oft verið þungur vera að kaup-
félagið hafi oft brugðist of seint við
nýjum aðstæðum í þjóðfélaginu.
Hann segir jafnframt að stjórnir
kaupfélagsins hafi ekki verið nógu
virkar, bæði hvað varðar samskipti
við hinn almenna félagsmann og eft-
irlit með þeim er ráku félagið á hverj-
um tíma.
Valur telur að þó nú sé illa komið
fyrir Kaupfélaginu þýði það ekki
endilega að samvinnufélagsformið
heyri sögunni til. Hann telur að fari
svo að mestöll starfsemi kaupfélags-
ins leggist niður sé hægt að halda fé-
laginu til haga því fólk gæti séð sér
hag í því síðar, ef það verður þreytt á
þeirri auðsöfnun á fárra hendur sem
fylgt hefur hlutafélagaforminu, eins
og hann orðar það.
Valur, sem tók við stjórnarfor-
mennsku í kaupfélaginu sl. vor eftir
að hafa setið í stjórn í 13 ár, er nú
kominn í kunnuglega stöðu. Kaup-
félag Árnesinga leitar nú nauðasamn-
inga við lánadrottna sína og á í
greiðslustöðvun, en eins var komið
fyrir Kaupfélagi Skaftfellinga árið
1990 þegar Valur kom til sögunnar og
hjálpaði til við að leiða þau mál til
lykta. Kaupfélag Skaftfellinga var
síðan í kjölfarið sameinað Kaupfélagi
Árnesinga. „Það má segja að ég hafi
verið í því að leggja niður kaupfélög á
Suðurlandi,“ segir Valur og brosir, en
segir um leið að aðstæður í báðum
þessum tilfellum hafi verið mikið al-
vörumál fyrir alla hlutaðeigandi. „En
ég tel að þetta sé liður í að horfast í
augu við staðreyndir og vinna það
besta úr stöðunni á hverjum tíma.“
Lífæð fólksins
„Fyrst þegar ég fór að starfa í þessu
umhverfi var kaupfélagið gríðarlega
stór þáttur í lífsbaráttu fólksins. Í
kringum 1960 tók kaupfélagið að sér
að flytja mjólkina frá bændum. Sam-
göngum var þá háttað þannig að það
var engin aðstoð að vetri til við sam-
göngur, vegagerðin kom til dæmis
ekkert að því að halda vegum opnum
og þetta var því mikið átak hjá kaup-
félaginu. Tímunum saman að vetri til
voru þetta einu bílarnir sem fóru hér
um þegar snjóþungir vetur komu.
Þetta varð til þess að fólkið hafði gríð-
arlega sterkar taugar til félagsins.
Það var þeirra bjargvættur og lífæð.
Svo breyttist allt mjög hratt með
bættum á samgöngum. Þá fóru menn
að geta sótt bæði þungavöru og versl-
un lengra í burtu. Áður var sveitin
heimur út af fyrir sig sem fólk hrærð-
ist í og átti síðan sín viðskipti við
kaupfélögin. Með bættum sam-
göngum fór fólk að sækja verslun í
stórmarkaði í auknum mæli og síðar
lágvöruverslanir. Þannig að það
þrengdi alltaf smátt og smátt að í
þessum kaupfélagsgeira.“
Valur segir að eftir á að hyggja sé
það staðreynd að hinn almenni félagi
í kaupfélaginu hafi aldrei verið í nógu
góðu sambandi við stjórn félagsins á
hverjum tíma og menn hafi því ekki
gert nógu ríkar kröfur til stjórnar-
manna. Aðhald og eftirlit hafi því
skort. „Ég á alveg von á að það eigi
sinn þátt í því að komið er eins og er.
Svo má segja að inn í stjórn hafi valist
frekar félagsmálamenn en rekstrar-
menn. Krafan á félagið hefur verið að
skila félagsmönnum vöru á góðu
verði, en þá hefur ekki alltaf verið
hugsað um það hvernig á að bera uppi
þann kostnað sem í því felst að bjóða
góða þjónustu og gott verð.“
Kaupfélag Árnesinga hefur í gegn-
um tíðina staðið í margþættri starf-
semi eins og tíundað er hér á síðunni.
Það vildi geta sinnt öllum þörfum fé-
lagsmannsins.
„Þessi margþætta starfsemi var
misábatasöm og yfirleitt var það
þannig að þeir þættir sem voru vel
reknir voru látnir bera uppi tapið á
þeim sem voru verr reknir. Síðan er
þróunin sú að félögin tapa frá sér til
annarra aðila ábatasömustu eining-
unum, en sitja uppi með dýrustu
þjónustuna.“
Ekki spilað rétt úr tækifærum
Hótel Selfoss er helsta ástæðan fyrir
slæmri stöðu kaupfélagsins. Eftir
kostnaðarsamar endurbætur sem
kostuðu nærri einn milljarð króna
eru samanlagt 100 herbergi í hótel-
inu, fundarsalir, veitingasalir, kvik-
myndasalir og heilsulind og fleira
sem prýðir nútímahótel. Alls er hót-
elbyggingin ríflega 10.000 fermetrar
að flatarmáli. Enn á eftir að ljúka
nærri 100 milljóna króna fram-
kvæmdum við hótelið.
Var samstaða um það í stjórninni
að leggja jafn mikið fé í eignarhalds-
félagið Brú og raunin varð?
„Það var mikil breyting hjá kaup-
félaginu þegar verslunarreksturinn
var látinn inn í Kaupás og hluturinn í
Kaupási síðan seldur nokkru síðar.
Það var auðvitað mikið umhugsunar-
efni á sínum tíma að slíta tengsl við
verslunarreksturinn. Þar var stjórnin
að bregðast við aðstæðum sem voru
fyrir hendi. Verslunin var að færast á
færri hendur. Þessu var þjappað
saman til að ná meiri hagræðingu og
lægra verði til neytandans. Þar var
líka kannski að hluta til verið að
bregðast við harðri samkeppni frá
Bónus. Þetta orsakaði gífurlega
breytingu á starfsemi KÁ. Úr þeim
tækifærum sem þá sköpuðust má
kannski segja að ekki hafi verið spilað
rétt. En það var enginn ágreiningur
um þátttöku í eignarhaldsfélaginu
Brú og þótti eðlilegt að taka þátt í því
samstarfi. Stjórnin samþykkti
ákveðna upphæð sem hlutafé í félag-
inu Brú sem síðan var gert ráð fyrir
að sæi um sín mál og yrði fjárhags- og
stjórnunarlega algjörlega óháð kaup-
félaginu. Það kom þó á seinni stigum
langtum meira við fjárhag kaup-
félagsins en reiknað var með og eign-
arhaldsfélagið varð ekki eins sjálf-
stætt og ætlast var til að það yrði. Það
sama á við um fleiri hlutdeildar- og
dótturfélög kaupfélagsins sem ekki
hafa getað staðið á eigin fótum og
blandast meira inn í fjárhag kaup-
félagsins en stjórnin hafði gert ráð
fyrir og verið félaginu þungur baggi.“
Valur segir að fjármagnið sem
fékkst út úr sölu á hlutnum í Kaupási
árið 2000 hafi verið notað til að greiða
niður skuldir, en félagið var mjög
skuldsett á þeim tíma. Afgangurinn
hafi verið minni en margir héldu. „Ég
á alveg von á því að menn innan fé-
lagsins hafi ofmetið fjárhagsstöðu
kaupfélagsins eftir þessa sölu, þó að
það hafi eignalega séð verið mjög
sterkt.“
Um framhaldið vill Valur lítið segja
að svo stöddu. Hann segir þó að félag-
ið gæti í versta falli orðið umgjörð um
þær eignir sem það á, og hætt öllum
venjubundnum rekstri. „Þetta eru
miklir umbrotatímar,“ segir Valur.
Hefði verið hægt að grípa fyrr inn í
til að bjarga kaupfélaginu?
„Jú, það er ekki hægt að neita því,
og ég get ekki firrt mig sem stjórn-
armaður ábyrgð í þeim efnum. Maður
hefur kannski verið of værukær og
það hefur á öllum tímum verið visst
vandamál að stjórnir kaupfélagsins
hafa ekki verið nógu virkar. Stjórnin
hefði mátt hafa meira samband við
framkvæmdastjóra og fylgjast með
því sem gerist á því sviði.“
Leggur niður félög
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Valur Oddsteinsson, stjórnarformaður Kaupfélags Árnesinga.
þáverandi kaupfélagsstjóri reksturinn frá grunni. Byggð
voru meðal annars ný verkstæði og nýtt verslunarhús
sem hvort tveggja var megingrunnurinn að starfsemi fé-
lagsins. Auk þess voru óhagkvæmir rekstrarliðir skornir
niður svo um munaði og viðskiptamönnum kaupfélagsins
þótti nóg um, að því er fram kemur í Baráttunni við fjall-
ið.
215 starfsmenn 1950
Árið 1950 nam vörusala kaupfélagsins 19,6 milljónum
króna. Starfsmenn voru 215 í nóvember og félagsmenn
1.500.
Heildarvelta félagsins árið 1960 nam 117 milljónum
króna. Fastráðnir starfsmenn voru 350 og félagsmenn
1.750. Stofnsjóðsinnistæður félagsmanna námu þá 11
milljónum króna og varasjóður félagsins var 4 milljónir
króna.
Á sextugsafmæli félagsins árið 1990 voru eignir og at-
vinnurekstur félagsins í Árnessýslu þessar: brauðgerð
og kjötvinnsla, bifreiða- og trésmiðja, vöruhús á Selfossi
og húsið Sigtún sem enn var bústaður kaupfélagsstjór-
ans. Auk þess rak félagið olíuafgreiðslu, byggingavöru-
deild, þvottahús og lyfjabúð. Á Eyrarbakka átti félagið
verslunarhús og vörugeymslu. Í Hveragerði var versl-
unarhús og iðnaðarhús með íbúð. Á Laugarvatni var
verslunar- og íbúðarhús en á Stokkseyri aðeins versl-
unarhús útibúsins. Í Þorlákshöfn átti félagið tvö versl-
unarhús þar sem annað var ónotað, svo og íbúðarhús.
Auk þess átti félagið enn eignir í Laugardælum og lóðir á
Selfossi. Þá átti félagið eignarhluti í Landflutningum,
Meitlinum, Þróunarfélagi Íslands, Prentsmiðju Suður-
lands, Olíufélaginu, Samkortum, Innkaupasambandi
bóksala, Nýju teiknistofunni, Bifreiðaskoðun Íslands,
Samvinnuferðum, Eimskipafélagi Íslands, Hraðfrysti-
húsi Stokkseyrar og Herjólfi. Þá rak félagið húsgagna-
verslunina 3K í Reykjavík í samvinnu við Kaupfélag
Rangæinga og Kaupfélag Skaftfellinga.
Sókn á matvörumarkaði
Árið 1994 hóf kaupfélagið mikla sókn á matvörumarkaði
og upp frá því fór verslunum þess að fjölga. Velta versl-
unarsviðs félagsins á árinu 1994 var um einn milljarður
króna en hún var komin upp í um 2,7 milljarða á árinu
1998. Með þátttöku Kaupfélags Árnesinga í Kaupási hf.
1. maí árið 1999 hætti kaupfélagið síðan sjálft verslunar-
rekstri. Verslanir KÁ og 11-11 voru lagðar inn í Kaupás
ásamt verslunum Nóatúns.
Árið 2000 keypti Eignarhaldsfélagið Alþýðubankinn
hf. síðan hlut kaupfélagsins í Kaupási. Kaupverðið var
ekki gefið upp en var talið nema um 1.500 milljónum
króna.
Velta félagsins á síðasta ári nam 2,1 milljarði króna og
tap af rekstrinum nam rúmum 255 milljónum króna.
(Heimildir: Baráttan við fjallið eftir Erling Brynjólfsson
og Saga Selfoss eftir Guðmund Kristinsson.)
gra en að kaupfélagið eins
ssi hinn 7. nóvember 1955
50 opnaði kaupfélagið hús-
afi í nýrri fiskimjölsverk-
.
vandi hjá kaupfélaginu og
Eftir 1970 fór að rofa til í
gði Oddur Sigurbergsson
öggum
Morgunblaðið/Árni Sæberg
GUÐMUNDUR Elíasson for-
stöðumaður skálasviðs Kaupfélags
Árnesinga segir að sviðið hafi
gengið þokkalega síðustu ár. Tölu-
verð breyting hafi orðið á rekstr-
inum til batnaðar eftir hagræðing-
araðgerðir þar sem miðað var að
því að lækka rekstrarkostnað yfir
veturinn. Miklar sveiflur eru í
rekstri skálanna milli veturs og
sumars að hans sögn, að Fossnesti
á Selfossi undanskildu en þar er
meira jafnvægi í rekstrinum allt
árið.
Aðspurður segir Guðmundur að
ekki hafi enn verið rætt um að
hann eða félag í hans eigu yfirtaki
reksturinn 1. október. „Það hefur
ekki verið rætt.
Það er ekki kom-
ið að þeim tíma-
punkti að ræða
slíka hluti. Ef
þetta yrði boðið
út þá vona ég að
ég hefði ekki
minni möguleika
en aðrir. En ég
undirstrika að
ég er starfsmaður kaupfélagsins
og það er ekki komið að vangavelt-
um um annað.“
Sérstök tilfinning
Guðmundur stundaði búskap áður
en hann gekk til liðs við kaup-
félagið árið 1988 og er því fé-
lagsmaður og fyrrverandi við-
skiptamaður kaupfélagsins til
margra ára. Guðmundur segir að
það sé óneitanlega sérstök tilfinn-
ing eftir öll þessi ár að útlit sé fyr-
ir að kaupfélagið geti lagst af í nú-
verandi mynd. Spurður hvort
kaupfélagsformið tilheyri fortíð-
inni segir Guðmundur að svo virð-
ist sem hlutafélagaformið sé núna
vaxandi. „Það er nokkuð ljóst að
kaupfélögin voru börn síns tíma.
Þau gegndu ákveðnu hlutverki,
sérstaklega úti á landsbyggðinni.
Hlutafélagaformið er vaxandi frek-
ar en hitt en auðvitað á þetta sam-
vinnufélagsform að geta gengið.“
Þokkalegt gengi
Guðmundur Elíasson
nesinga eftir Erling
við fjallið, segir að
950 þegar félagið opn-
þá mátti segja að hjá
ær vörur sem félags-
því ættu félagar að at-
akaup sín ekki annars
ð fornkveðna sem eitt
m bónda: Ef varan er
ginu þá vantar mig
ni.
árið 1950 hafi Kaup-
hátindi sínum. Á tutt-
tekst að vaxa og eflast
t það séð fólki fyrir
kið bjó í húsum sem það
upfélaginu og þau
góða kaupfélagsvatni.
inu og fiskurinn kom
átti kaupa í hús-
ðjan sá um að hægt var
isleg með eldhús-
pum. Brauðin fengust í
ð og ostarnir komu úr
bílinn og varahlutirnir
élaginu. Ef einhver
öl í kaupfélaginu. Fólk-
fyrir þessu öllu í kaup-
ni í kaupfélaginu. Og ef
élaginu var hægt að
agið gerði allt sem það
(Baráttan við fjallið,
n er
vantar
a ekki
tobj@mbl.is