Morgunblaðið - 27.09.2003, Blaðsíða 8

eldil i
skalsótt
út hreinsa
T
VÆR villtar kanínur
vappa um á hlaðinu fyrir
framan húsið. Innan-
dyra er önnur, sem hús-
ráðendur, þeir Nonni og
Heiðar, hafa tekið í fóstur. Hún heit-
ir Fína-kanína og hleypur í felur
þegar menn nálgast enda segja
fóstrar hennar að kanínur séu tákn
hræðslunnar.
Heiðar fer út til að undirbúa upp-
hitun á steinunum, sem nota á við at-
höfina, og hann notar tækifærið til
að gefa hröfnunum, sem eru flögr-
andi þarna álengdar, í leiðinni. „Það
er eins gott að hafa þá góða, þeir eru
tákn töfranna,“ segir hann. Á meðan
skoðar greinarhöfundur listaverk
eftir Nonna, sem hanga á veggjum
og eru í hillum um allt hús. Húsið er
litskrúðugt, bæði að utan og innan,
og ekki laust við að gömul fortíð-
arþrá geri vart við sig í brjóstinu.
Þetta er notaleg tilfinning og engu
líkara en að einhvers konar dulmagn
hvíli yfir staðnum. Það lofar vissu-
lega góðu.
Að endurnýja lífskraftinn
Fólkið, sem ætlar að taka þátt í
athöfninni, er komið á staðinn. Þetta
er fólk úr ýmsum áttum og á mis-
jöfnum aldri, konur í miklum meiri-
hluta. Allir eru þó komnir með sama
markmið í huga, að endurfæðast í
einskonar skála, sem gerður er úr
svörtum dúk, sem strengdur er yfir
trégrind. Nonni og Heiðar, sem leiða
athöfnina, kalla það svettið og líkja
því við móðurkvið. Þar eiga menn að
endurfæðast og koma svo út eftir
stundar hreinsun, nýir og endur-
nærðir menn. Raunar tekur athöfnin
öll lengri tíma, hátt í sex klukku-
stundir, ef sameiginleg afslöppun á
eftir svettið er talin með.
Í byrjun safnast allir saman í
kringum eldinn þar sem steinarnir
eru hitaðir. Þátttakendur gefa upp
nafn og númer og út frá því er fundið
út hvaða lit hver og einn tilheyrir og
útdeilt gleraugum í samsvarandi lit.
Menn fá tóbakssalla í vinstri hönd
og byrja á því að „tengja sig höf-
uðáttunum og móður jörð og föður
himni“, og kalla á blessun vættanna,
sem fylgja höfuðáttunum fjórum,
ásamt himni og jörð og kasta síðan
tóbakinu á eldinn. Tóbakið þjónar
þeim tilgangi að hreinsa hugann og
er fæða fyrir andana. Allt er þetta
samkvæmt sérstöku ritúali, sem þeir
Nonni og Heiðar lærðu af indíána,
Somp Noh Noh, sem kom hingað til
lands fyrir nokkrum árum til að út-
breiða þessa fornu athöfn, sem indí-
ánar hafa varðveitt í gegnum ald-
irnar. „Nafn hans merkir „Skýja-
maðurinn“ og hann hafði fengið leyfi
ættbálks síns til að miðla þekking-
unni,“ segja þeir.
„Þetta er ævaforn athöfn, sem
tíðkaðist í flestum samfélögum fyrir
tæpum 4000 árum, en gleymdist svo
nema hjá ættbálkum indíána,“ segir
Nonni. Heiðar fer með textann sem
hafinn er yfir við tengingu áttanna
og himins og jarðar og minnir þetta
um margt á trúarathöfn, enda segja
þeir að þetta sé „helg
athöfn“, þótt hún
tengist ekki neinum
sérstökum trúar-
brögðum.
Í fornum heilræð-
um segir að „með
eldi skal sótt út
hreinsa“ og sá er ein-
mitt tilgangurinn
með svettinu. „Ís-
lendingar stunduðu
þetta til forna og
þegar talað var um
að menn legðust
undir feld þá hefur það líklega verið
einskonar svett. Menn notuðu bara
dýraskinn í þá daga,“ segja Heiðar
og Nonni og bæta svo við að vitna
megi í Hávamál til að útskýra út á
kvað svettið gengur:
...hvar er þú öl drekkir,
kjós þú þér jarðar megin,
því jörðin tekur við öldri,
en eldur við sóttum,
eik við abbindi,
ax við fjölkynngi,
höll við hýrógi,
– heiftum skal mána kveðja, –
beiti við vitsóttum,
en við bölvi rúnar,
fold skal við flóði taka.
„En tilgangurinn með athöfninni
er að endurnýja lífskraftinn og
hreinsa hug og líkama, losa sig við
ryðið í líkamanum og huganum. Við
erum líka að fara í svettið til að ná
sambandi við forfeður okkar, því án
verndar forfeðranna getum við ekki
verið.“
Dansað með trukki og dýfu
Að lokinni tengingunni við áttirn-
ar og jörð og himin er safnast saman
inni í húsinu, í stóru herbergi með
blikkandi ljósum, sem minnir einna
helst á lítið diskótek, sem greinar-
höfundur kom stundum á í Lund-
únum á ofanverðum sjöunda ára-
tugnum.
Samlíkingin er heldur ekki út í
hött því nú á að fara að dansa. Það er
gert til að losa um hömlur og í fyrstu
er maður
óneitanlega
dálítið heftur
í dansinum,
enda segir
gamall lat-
neskur máls-
háttur, og
hafður er eft-
ir sjálfum
Júlíusi Sesar:
Nemo saltat
sobrius nisi
forte insanit,
sem þýðir:
Enginn dansar ófullur. Á þriðja lag-
inu er þó aðeins farið að losna um
hömlurnar og þegar maður sér hvað
allir hinir eru óheftir og frjálslegir
er ekki um annað að ræða en að
hella sér úr í dansinn með trukki og
dýfu, og áður en yfir lýkur er manni
bara farið að þykja þetta fjári gam-
an. Þetta er líka góður og samstilltur
hópur og engin ástæða til að vera
feiminn.
Fólki er reyndar frjálst að taka
þátt í dansinum eða ekki, en þeir fé-
lagar leggja áherslu á að dansinn sé
mikilvægur til að losa sig við höml-
urnar og verða um leið móttækilegri
fyrir því sem koma skal inni í sjálfu
svettinu.
Í samband við móður jörð
Nú er komið að hápunkti athafn-
arinnar, sjálfu svettinu. Liðið heldur
í halarófu niður brekkuna og að
svitaskálanum, sem getur rúmað allt
að tuttugu manns. Í miðju skálans
hefur glóandi steinunum verið kom-
ið fyrir og orðið býsna heitt þar inni.
Menn ganga sólarsinnis, eða rétt-
sælis, inn í svettið og aftur út úr því
að lokinni athöfninni og þá einnig
sólarsinnis í kringum „altari“ þar
fyrir framan, sem gert er úr torfi.
Svettið sjálft, það er athöfnin, er í
fjórum þáttum og opnað út á milli,
en ekki er æskilegt að menn fari út á
milli. Það getur truflað ferlið og
dregið úr áhrifamætti endurfæðing-
arinnar.
Þeir Heiðar og Nonni útskýra fyr-
ir þátttakendum að nú séu menn að
fara „inn í móðurkvið jarðar til að
endurfæðast“, eins og þeir orða það.
„Það sem heillar fólk mest er þetta
yndislega samband sem það fær við
móður jörð í athöfninni,“ segir
Nonni
„Ef menn finna til innilokunar-
kenndar eiga þeir að beita þolin-
mæði og halda áfram til að ná henni
úr sér,“ segir Heiðar. „Ekki að rjúka
út heldur reyna að yfirstíga innilok-
unarkenndina, sé hún fyrir hendi.
Maður verður að leyfa þessu gamla
að deyja og losa sig við þá orku sem
ekki vinnur með manni, “ segir hann
ennfremur. „Maður er hérna inni til
að finna, ekki leita, og maður á ekki
að pæla í því hvort manni líði vel eða
illa heldur nota þrjóskuna til góðs og
losa sig við allt það óæskilega sem
maður vill losna við, bæði úr líkam-
anum og sálinni,“ bætir Nonni við.
Þegar farið er inn í svettið beygja
menn sig í hnjánum til að sýna auð-
mýkt og að allir séu jafnir þar inni.
Þar inni er kolniðamyrkur, eins og
gefur að skilja, nema að steinarnir
glóa í miðjum skálanum. Heiðar og
Nonni segja reynar að það sé ekki
myrkur hérna inni heldur „skortur á
ljósi“ og þeir bæta því við að fólk
hafi stundum séð liti inni í svettinu
og ýmsar sýnir, en það er önnur
saga.
„Við erum ekki komin hingað inn
til að dæma, heldur til að finna. Við
segjum ekki að eitthvað sé gott eða
vont. Við bara finnum það sem við
upplifum og það bara kemur upp það
sem á að gerast. Fólk er ekki látið
fara í gegnum meira en það getur,“
segja þeir Heiðar og Nonni við upp-
haf athafnarinnar.
Fyrsta athöfnin er að hreinsa
hugann og losa sig við gamlar hugs-
anir sem ef til vill hafa verið að
bögglast eitthvað fyrir brjóstinu. Í
annarri lotu er líkaminn hreinsaður
og ef menn eiga við líkamlega kvilla
að stríða getur sú umferð verið erfið.
Í þriðju umferð er lögð áhersla á
bænina, að tengjast forfeðrum og
formæðrum og biðja fyrir ástvinum.
Í fjórðu umferð er farið í gegnum
allt aftur og með því er athöfnin
bundin saman. Á meðan á þessu öllu
stendur eru kyrjaðir söngvar á tor-
kennilegu tungumáli, sem er víst úr
mállýsku indíána. Þótt maður hafi
aldrei heyrt söngvana og skilji ekki
textana er maður tiltölulega fljótur
að læra þá, og allir viðstaddir kyrja
hástöfum með. Þetta er vissulega af-
slappandi og gefur athöfninni aukið
gildi.
Það er viss þolraun að sitja svona
lengi í hita og svita og stundum
þurfti greinarhöfundur að leggjast í
jörðina til að ná andanum. Þetta er
víst algengt hjá nýliðum, en hinir
sem lengra eru komnir láta hitann
leika um sig og líður greinilega vel.
Sá ég ljósið?
Þegar athöfninni er lokið gengur
mannskapurinn sólarsinnis út úr
svettinu og framhjá altarinu. Tvö
plastker, annað með köldu vatni og
hitt með heitu, bíða komu þáttak-
enda og fyrst skellir maður sér í
kalda baðið, með hausinn og allan
líkamann á kaf. Þetta er afskaplega
hressandi eftir allt svitabaðið og sér-
stök vellíðan sem fylgir því að fara í
heita pottinn á eftir ísköldu baðinu.
Svo er farið aftur upp í hús og
slappað af yfir kertaljósi í þægilegu
andrúmslofti, með góðum tebolla.
Svo fara menn inn í setustofu og
Nonni spáir fyrir mannskapnum
með teningum.
Þá gerist undrið: Greinarhöfund-
ur, sem hafði starað í kertaljósið um
hríð, um leið og hann var að jafna sig
eftir átökin í svettinu, fer að „sjá
ljósið í öðru ljósi“, ef svo má að orði
komast. Í kringum kveikinn á kert-
inu myndast stór ljóshjúpur og utan
um hann rauður hringur og því næst
blár hringur. Þetta er í raun stórt og
litskrúðugt ljós, miklu stærra en
venjulegt kertaljós. Er það þetta
sem fólk á við þegar það telur sig
hafa „séð ljósið“, og þá í nýju ljósi,
og frelsast með einum eða öðrum
hætti?
Þeir Nonni og Heiðar segja að
þessi sjón sé ekki óalgeng hjá nýlið-
um. Í svettinu hefur maður losnað
við óhreinindi úr augunum og sjónin
skerpist. „Auk þess má kannski
segja að þú hafi öðlast nýja sýn á líf-
ið og tilveruna,“ bæta þeir við.
Þegar heim er komið steinsofnar
maður og sefur vært, en þungt, og
vill helst ekki vakna aftur morgun-
inn eftir. Maður þarf að beita sig
hörðu til að hafa sig í vinnuna. En
þessum þyngslum fylgir ákveðin vel-
líðunartilfinning, þótt maður sé ekki
til mikilla átaka þann daginn. Smám
saman jafnar maður sig og nær end-
urnýjuðum styrk. Tíminn á svo eftir
að leiða í ljós hvort hér var um þá
andlegu og líkamlegu endurfæðingu
að ræða sem að var stefnt með þessu
tilstandi. Hitt er víst að svettið, og
allt sem því fylgir, er afskaplega
skemmtilegt uppátæki og vel þess
virði að eyða í það heilli kvöldstund.
Morgunblaðið/Jim Smart
Svitaskálinn: Svokallað svett lætur ekki mikið yfir sér að utan, en þarna geta rúmast hátt í tuttugu manns. Ýmsir siðir eru í heiðri hafðir, til dæmis byrja menn á að tengja sig höfuðáttunum og
móður jörð, steinar eru hitaðir og þátttakendur bera gleraugu í tilheyrandi lit. Eftir svitabaðið er farið í kalt og heitt bað og síðan slappað af við kertaljós.
Morgunblaðið/Sveinn Guðjóns Morgunblaðið/Sveinn Guðjóns
Með
Á fallegum stað á höf-
uðborgarsvæðinu fer
reglulega fram athöfn
sem miðar að endurfæð-
ingu í móðurkviði jarð-
ar. Sveinn Guðjónsson
lagðist undir svartan
dúk og fékk þá Nonna
og Heiðar til að útskýra
fyrir sér í hverju „svett-
ið“ svokallaða er fólgið.
Morgunblaðið/Jim Smart
Nonni og Heiðar undir merki friðarins á húsveggnum.
Morgunblaðið/Jim Smart
Fína-kanína er hrædd við menn
enda eru kanínur tákn óttans.
svg@mbl.is
Endurfæðing í móðurkviði jarðar
DAGLEGT LÍF
8 B LAUGARDAGUR 27. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ