Morgunblaðið - 16.10.2003, Blaðsíða 6

6 B FIMMTUDAGUR 16. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
























































































NVIÐSKIPTI ATHAFNALÍF
Sjóðsstjórar vilja ýmist brenna bíóið eða troðast inn í salinn.
Sumir fjárfestar eru hugaðir og aðrir huglausir, en stundum kom-
ast hlutabréfakaup í tísku og bréfin seljast eins og heitar lummur.
Gjálífi stjórnenda
og skortsala á hlutabréfum
ÞAÐ getur liðið langt á milli þess að
tækifæri skapist til fjárfestinga í hluta-
bréfum sem skila miklum hækkunum á
skömmum tíma, og ofaníkaupið hækk-
unum sem halda ef svo má að orði kom-
ast. Það er, ekki skyndilegar og miklar
hækkunaröldur sem geta hnigið jafn-
skjótt og þær rísa, t.d. í undanfara yf-
irtöku eða samruna fyrirtækja, vegna
mikillar fjölmiðlaumfjöllunar um glæstar
vonir í tiltekinni grein, húrrahrópa grein-
ingaraðila sem leiða til (of) sóknar fjár-
festa í hlutabréf tiltekinna fyrirtækja eða
sjálffæðandi ferlis hækkana hlutbréfa-
verðs svo að dæmi séu tekin af handa-
hófi.
Með haldbærum hækkunum er m.a.
verið að vísa til þeirra kosta sem tækir
eru þegar markaðsvindar hafa blásið
með þeim hætti að virði sumra fyrir-
tækja er orðið svo lágt að fá tilefni eru til
annars en að ætla að mönnum reiknist til
að það stefni meira eða minna í átt að
núlli. Oft má reyndar ætla að reikni-
kúnstirnar byggist á einhverjum rökum;
fyrirtæki sjá ekki til sólar vegna mikilla
skulda eða rata í rekstrarerfiðleika sem
virðast óendanlegir, þó að þeir reynist á
endanum tímabundnir, og fyrirtæki geta
farið halloka samkeppni.
Gráu hefur svo verið bætt ofan á svart
á undanförnum misserum með siðferði-
legu gjálífi einstakra stjórnenda og liðs-
sveina meðal sérfræðinga. Einnig má
nefna að þegar verulega gefur á bátinn
hjá fyrirtækjum og gengi hlutabréfa fer
lækkandi og horfur virðast í besta falli
dökkar eflast margir sjóðsstjórar vog-
unarsjóða sem aldrei fyrr og keppast við
að stunda þá iðju sem kemur flestum
vammlausum mönnum spánskt fyrir
sjónir. Það er, að stunda svokallaða
skortsölu þar sem verðbréf sem viðkom-
andi sjóður á ekki eru seld í þeirri trú,
sem reyndar mætti kalla von, að hægt sé
að kaupa þau síðar á lægra verði.
Vinningslíkur þessa spils eru með
þokkalegasta móti þegar fáir geta tekið
til varna fyrir viðkomandi fyrirtæki, þ.e.
lítil spurn er eftir hlutabréfum þess, því
að ekki skortir framboðið. Sumir myndi
kalla athæfið að sparka í liggjandi mann
en fáir sjóðsstjórar tækju undir það sjón-
armið enda er ekki ætlun þeirra að gera
það til eilífðar, heldur þurfa þeir á end-
anum að skipa sér í hóp kaupenda.
Þessi útgáfa er líklega sjóðsstjórum
meiri sáluhjálp heldur en þeim sem ligg-
ur. Kaupáhuginn getur glæðst mjög
skyndilega og oft liggja skýringar, eða
a.m.k. hluti skýringa, á óvenjulega kröft-
ugum hækkunum hlutabréfum tiltölulega
óvinsælla fyrirtækja í því, að sem hendi
sé veifað skipta seljendur um ham og
vilja kaupa hlutabréf viðkomandi fyrir-
tækja. M.ö.o. sjóðsstjórar sem áður vildu
brenna bíóið vilja allt í einu ólmir troðast
inn í salinn.
Þá er ekki sjálfgefið að margir selj-
endur séu eftir, enda má segja að í mörg-
um tilvikum séu flestir búnir að selja
nema gallharðir fjárfestar sem hafa
myndað sér skoðun á rekstri viðkomandi
fyrirtækis yfir lengra tímabil, en ekki
látið þróun hlutabréfaverðsins stjórna
tilfinningum eða aðgerðum sínum, nema
e.t.v. til þess að kaupa meira þegar verð
var lágt.
Sálfræði markaðar getur verið flókið
fyrirbæri en eftirfarandi er a.m.k. ein út-
gáfa. Byrjum þegar verulega hefur gefið
á bátinn í nokkurn tíma og verð hefur
nánast lækkað samfellt. Í lækkunarfas-
anum hafa kjarkminni fjárfestar selt
verulegan hluta af verðbréfaeign sinni.
Aðstæður geta stundum verið með
þeim hætti að menn leggi alveg árar í
bát og selji hver í kapp við annan, m.ö.o.
hrein uppgjöf eins og komist er að orði á
fjármálamörkuðum og oft er höfð til
marks um að þrálátur lækkunarfasi sé
nánast á enda. Það kann að vera að ekki
séu margir kaupendur á þessu tímabili
en þeir finnast skv. eðli máls. Þetta er
gósentímabil hinna staðföstu fjárfesta
sem eru með þá einkennilegu skoðun að
þó að margt eða flest horfi til verri vegar
í efnahags- og atvinnulífi þá birti upp um
síðir. Það gerist sem betur fer yfirleitt
og þá fer hlutabréfaverð að þokast upp á
við og enn eru það þeir staðföstu sem
eru umfangsmiklir kaupendur.
Ef þróun efnahagslegra þátta er já-
kvæð hleypir það auknu lífi í hækkanir,
eftirspurn fer vaxandi og ágóðavonin er
ekki síst í að vonast eftir, eða þykjast
vita, að dugmiklar hækkanir á skömmum
tíma séu framundan. Á þessu tímabili er
það biðlundin sem skilar hinum staðföstu
ágóða, þ.e. að sitja sem fastast á bréfum
sínum og vera þolinmóðir. Ef þróunin í
efnahags- og atvinnulífi verður sífellt
hagstæðari byrjar ballið fyrst fyrir al-
vöru. Hinum kjarkminni fer að bregða
aftur fyrir, en nú í hópi kaupenda. Ef
réttar forsendur eru fyrir hendi getur
fjárfesting í hlutabréfum, sem í eðli sínu
gefur ekki tilefni til neinna magnþrung-
inna frásagna, breyst í tísku. Kauphallir
breytast í Karnabæi. Á þessu tímabili
eru hinir staðföstu stignir á fætur og
farnir að skila þeim bréfum sem þeir
keyptu þegar fáir sáu til sólar heim til
föðurhúsa hinna kjarkminni.
Þetta tímabil getur varað miklu lengur
en má trúa, einkum ef nægt fé er á lausu
til fjárfestinga, þ.m.t. lánsfé. Viðfangs-
efnið er aftur á móti að reyna að átta sig
á hvenær um er að ræða ástand þar sem
ofgnótt fjár leitar í fjárfestingar sem
verða með tímanum lakari og lakari. Því
miður hefur góður áttaviti enn ekki fund-
ist.
ll HLUTABRÉF Loftur Ólafsson
Á báðum
áttum
loftur@ru.is
Sálfræði markaðarins getur verið flókin og fjárfestar eru
misjafnlega kjarkmiklir. Biðlundin getur skilað stað-
föstum fjárfestum ágóða.
F
YRIRHUGAÐAR breytingar
á hinu opinbera húsnæðis-
lánakerfi hér á landi, sem
stjórnvöld stefna að því að
hrinda í framkvæmd, eru í
þveröfuga átt við það sem hefur verið að
gerast í þessum efnum víðast annars stað-
ar. Með því að hækka lánshlutfallið í hús-
bréfakerfinu úr 65–70% upp í 90%, fyrir
alla sem þess óska, þó innan ákveðinna
marka, og hækka jafnframt hámarkslánin,
er ríkið að auka hlut sinn á þessum mark-
aði. Þá mun sérstaðan í þessum málaflokki
hér á landi aukast enn frekar frá því sem nú
er, á sama tíma og sérstaðan á flestum öðr-
um sviðum er að minnka og jafnvel hverfa.
Ýmislegt er öðruvísi í húsnæðismálunum
hér en í nágrannalöndunum. Verðtrygging
lána, hærri vextir og veikur leigumarkaður
eru meðal þess sem greinir þessi mál hér
nokkuð frá því sem annars staðar er. Það
sem þó er mest áberandi frábrugðið í sam-
anburði við nágrannalöndin er í hvaða átt
þróunin varðandi húsnæðislánin hefur ver-
ið.
Á síðastliðnum rúmum tveimur áratug-
um hefur hið opinbera víðast hvar í ná-
grannalöndunum verið að færa sig frá því
að vera beinn þátttakandi í lánveitingum til
íbúðakaupa eða húsbygginga, þar sem slíkt
fyrirkomulag var á annað borð til staðar.
Fjármálafyrirtæki á almennum markaði
hafa að mestu leyti tekið yfir þennan mála-
flokk. Þetta hefur gerst í kjölfar opnunar
fjármálamarkaða í heiminum og með auk-
inni samkeppni, bæði milli landa og innan
þeirra. Þessi þróun hefur hins vegar ekki
átt sér stað hér á landi. Langstærstur hluti
lánveitinga til íbúðarhúsnæðis hér fer í
gegnum ríkið. Ekkert af nágrannalöndun-
um kemst með tærnar þar sem Íslendingar
eru með hælana í þessum efnum.
Hvers vegna ætli við séum með þá sér-
stöðu sem raun ber vitni
Getur verið að aðrar þjó
auga á hvernig best er a
Ólíklegt er að það sé sk
hver sérstök lögmál gild
flokk hér, t.d. vegna fá
væri, ætti það þá ekki ei
eins og t.d. um bílaka
dottið í hug að leggja t
setji á fót bílalánasjóð
kannski verið sú að í sam
ar sé heppilegra að rí
mæli í ríkisrekstri alme
gerist í öðrum löndum
málastofnanir á hinum
hér á landi kannski ekk
um þær lánveitingar sem
ismálum? Húsnæðislán
frábrugðin öðrum lánum
þetta sé skýringin.
Ein skýring á mikilli
húsnæðislánamarkaði g
verið sú að þetta hafi ge
og ekki sé ástæða til að b
ir hins vegar ekki að að
gert þetta vel eða betur
þessu líður er þó líklega
ingin á mikilli þátttöku
markaði sé einfaldlega
flokkarnir vilji ekki s
málaflokknum.
Afskiptin hafa áhrif
Afskipti stjórnmálaflokk
húsnæðislánum hófust
öld, þegar samþykkt vo
ismálastjórn, en þau tók
Pólitískir fulltrúar st
hafa síðan þá úthlutað f
kaupa og húsbygginga,
hafa haft tök á, og t
ákvarðanir er þenna
Frá árinu 1999 h
fulltrúar st
Sérstaða
ismálum
Ríkið stefnir að því að auka þátt sinn í húsnæðislánum og auk
nágrannalöndin. Þar er þáttur ríkisins í útlánum til íbúðakaup
Fyrirkomulag húsnæðislána hér á landi hefur ekki fylgt þeim
ingum sem orðið hafa í þessum málaflokki í nágrannalöndunu
hvar hafa breytingarnar verið miklar. Á sama tíma og hið opin
verið að draga sig út úr þessari starfsemi annars staðar hefur
isins hér á landi verið að aukast. Grétar Júníus Guðmundsson
sér hvað gæti valdið því að húsnæðismálin hafa þessa sérstöðu