Morgunblaðið - 26.10.2003, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 2003 B 5
ESPOLIN-NAFNIÐ er velþekkt í Noregi, en það virð-ist vera að hverfa á Íslandi.Ég kom hingað til lands tilað leita uppi ættingja mína
og skoða þá staði sem helst komu við
sögu Jóns Espólíns Jónssonar og
Gísla Espólíns bróður hans, sem var
forfaðir minn. Mér kom mjög á óvart
hve lítt Íslendingar hirða um að halda
nafni Jóns á lofti. Engar skráðar upp-
lýsingar eru um hann á fæðingarstað
hans eða dánarstað, en mér þótti
vænt um að sjá að hann er meðal
þeirra sagnaritara sem nefndir eru á
vegg Þjóðmenningarhússins.“
Norðmaðurinn Gisle Espolin John-
son er alnafni forföður síns, Gísla
Espólíns Jónssonar. Sá var bróðir
sagnaritarans Jóns, eins og áður
sagði. Gísli fæddist 1758 og lærði í
Danmörku, líkt og yngri bróðir hans.
Hann kvæntist Charlotte Marthinu
Barth frá Ryfylki í Noregi og frá
þeim er kominn ættleggurinn Espolin
Johnson í Noregi.
Gisle hinn norski ferðaðist í tíu
daga um Ísland nú í september. Hann
ók fyrst til Búða, þar sem Jón Jak-
obsson, faðir Jóns og Gísla, bjó. „Ég
hélt að þarna væri bær, en fann bara
agnarsmáa, svarta kirkju og stórt
hótel,“ segir hann undrandi.
Þessu næst lá leiðin til Dýrafjarð-
ar, þar sem langafi hans, Lauritz
Berg, rak hvalstöð á árunum 1890 til
1903.
Undir lok ferðarinnar ók Gisle um
Austfirði, þar sem hann starfaði sjálf-
ur sem íþróttakennari árið 1966. En
tilgangur ferðarinnar var fyrst og
fremst að leita uppi heimildir um Es-
pólína fyrr og nú.
„Þeir bræður, Jón Espólín og Gísli
Espólín, voru háir og sterkir menn,
eins og þeir áttu kyn til. Heimildir
segja að þeir hafi, líkt og faðir þeirra,
verið um tveggja metra háir, sem var
afar óvenjulegt á 18. öld.“
Stoltið fylgir ættinni
Jón Jónsson skeytti Espólín við
nafn sitt og sótti það í bæjarheitið
Espihól í Eyjafirði þar sem hann
fæddist. Eldri bróðir hans tók nafnið
líka upp, „líklega til að minnast upp-
runa síns á Íslandi. Hann hefur verið
stoltur af uppruna sínum og það stolt
hefur fylgt ætt hans í Noregi alla tíð.
Við myndum aldrei hætta að nota
nafnið, en því miður virðist það vera
að deyja út hér á landi“.
Gisle segir að í Noregi sé að finna
marga þjóðþekkta einstaklinga af
Espolin Johnson-ætt. „Í ættbókum
okkar er að finna presta og biskupa,
baráttufólk í andspyrnuhreyfingunni
á tímum síðari heimsstyrjaldarinnar,
málara og rithöfund. Hjá norska sjón-
varpinu starfar líka einn Espolin
Johnson. Nafnið er því vel þekkt og
Espolin Johnson-ættin í Noregi hefur
haldið sagnaritun Jóns Espólíns í
heiðri með því að skrá alla afkomend-
ur Gísla bróður hans. Mig hefur lengi
langað að kanna hvað varð um afkom-
endur Jóns Espólíns hér á landi.“
Á Blönduósi fann Gisle íslenska
ættingja sína, þar á meðal Jón Espól-
ín Kristjánsson, sem er áttræður.
„Hann virðist vera sá eini sem ber
nafnið núna. Mér til mikillar ánægju
höfðu þessir ættingjar mínir mikinn
áhuga á að fræðast meira um ættina
og ég bíð spenntur eftir að heyra frá
þeim aftur.“
Espólín-nafnið hefur skotið upp
kollinum víðar við grúsk Gisle. „Árið
1962 lést maður að nafni Jon S.
Espholin í Kaupmannahöfn. Hver var
hann?“
Stórmenna ekki minnst
Gisle segir Íslendinga ekki halda
nafni þekktra fræðimanna og annarra
merkra manna nógu hátt á lofti. „Á
fæðingarstað Jóns, Espihóli í Eyja-
firði, er enginn minnisvarði um þenn-
an mikla sagnaritara. Sama má segja
um Frostastaði í Skagafirði, þar sem
hann bjó þegar hann lést, engar upp-
lýsingar er þar að hafa. Jón var graf-
inn á Flugumýri og þar er legsteinn
hans svo veðraður að hann er ólæsi-
legur. Ég skora á Íslendinga að lag-
færa legsteininn, eða setja nýjan.
Svona á ekki að minnast stórmenna í
íslensku menningarlífi.“
Gisle tekur fram að nafn Jóns sé
letrað á vegg Þjóðmenningarhússins
ásamt nöfnum átta annarra sagnarit-
ara, allt frá Ara fróða. „En betur má
ef duga skal. Reyndar virðist þetta
vera landlægur siður hér. Hver er
þessi víkingur sem stendur uppi á hól
í miðbænum? Hvað afrekaði þessi
maður sem styttan stendur af á Aust-
urvelli? Og hver var þessi nafnlausi
prestur sem er á háum stólpa við
Dómkirkjuna? Kannski vita allir Ís-
lendingar þetta, en þið verðið að
hugsa um yngstu kynslóðina og alla
gestina sem koma til landsins. Ég rak
mig á þetta sama sinnuleysi þegar ég
ætlaði að kynna mér íslenska mynd-
list, hvergi gat ég séð yfirlitssýningu
sem varpaði ljósi á myndlist hér á
landi. Þið eigið Listasafn, en þar er
ekki slík sýning að staðaldri, jafn sér-
kennilegt og það nú er.“
Þótt Gisle hafi engar upplýsingar
fundið við minnisvarða Ingólfs Arn-
arsonar, Jóns Sigurðssonar og séra
Bjarna Jónssonar er hann ánægður
með Íslandsheimsóknina. „Mér
fannst til dæmis mjög gaman að koma
á Espihól. Þegar ég talaði við heim-
ilisfólkið þar kom í ljós að ég var sjö-
undi Norðmaðurinn sem kom þar í
hlað til að leita róta Espolin Johnson-
ættarinnar. Ábúendur eru farnir að
venjast þessum Norðmönnum sem
sniglast í kringum húsið og manna sig
svo upp í að banka. Ég hef lengi ætlað
mér að koma hingað og leita uppi ætt-
ingja mína. Þökk sé Jóni Espólín að
við eigum áreiðanlega lengstu sam-
felldu ættartölu í heimi. Jón rakti ætt-
ir sínar allt aftur til Fornljóts, sem
var fylkishöfðingi í Finnlandi 120 ár-
um fyrir Krist. Vissulega er hægt að
finna ýmsa hnökra á ættartölunni, en
þetta er samt skemmtilegt. Ættar-
taflan er nokkuð áreiðanleg allt aftur
til Ingólfs Arnarsonar, svo ég veit að
ég er 31. ættliður frá honum.“
Hvalfangarar og hestar
Fjölskylda Gisle kom líka við sögu í
Dýrafirði, eins og áður var nefnt.
„Langafi minn var með hvalstöð þar í
þrettán ár og var svo þrjú ár í Mjóa-
firði. Í Dýrafirði stendur enn litla
kirkjan, sem var vígð með brúðkaupi
Soffíu dóttur hans og Jónatans afa
míns. Lífið í Dýrafirði hefur greini-
lega verið hið menningarlegasta, eins
og Mims, systir ömmu, skráði í
bernskuminningum sínum frá Ís-
landi. Hún nefnir meðal annars að
þangað hafi stundum komið rann-
sóknarskip með norskum, dönskum
og frönskum vísindamönnum. Karl
prins, sem síðar varð Hákon konung-
ur VII., kom eitt sumarið og annað
kom vísindamaðurinn og pólfarinn
Fridtjof Nansen. Langafi minn gaf
honum og Evu konu hans tvo íslenska
hesta, sem vöktu mikla athygli þegar
þeir drógu lítinn hestvagn þeirra
hjóna um götur Óslóar.“
Gisle Espolin Johnson hefur starf-
að sem stjórnunarráðgjafi undan-
farna áratugi, en er nú að mestu sest-
ur í helgan stein og hefur því rýmri
tíma en áður til að huga að ættartöl-
um. Hann hefur sent frá sér bók um
stjórnun og er með aðra í smíðum.
Kannski eru bókaskrif í blóðinu.
Jón Espólín Jónsson var einn afkastamesti sagnaritari sem Íslendingar
hafa átt. Hann fæddist árið 1769, sonur Jóns sýslumanns Jakobssonar
sýslumanns að Espihóli og konu hans, Sigríðar Stefánsdóttur. Jón fór tví-
tugur til náms við Kaupmannahafnarháskóla og lauk lögfræðiprófi þremur
árum síðar. Hann varð fyrst sýslumaður í Snæfellsnessýslu, þá Borgarfjarð-
arsýslu og loks Skagafjarðarsýslu. Hann kvæntist Rannveigu Jónsdóttur að
Vatnshorni í Haukadal, Egilssonar. Sonur þeirra var séra Hákon á Kolfreyju-
stað.
Líklega eru þekktustu rit Jóns Espólíns Árbækur Íslands, en eftir hann
liggur fjöldi annarra rita, m.a. Ættartölubók, auk þýðinga. Hann ritaði sjálfur
Sögu Jóns Espólíns hins fróða á dönsku, en hún kom út í Kaupmannahöfn
rúmum 60 árum eftir dauða hans, í þýðingu Gísla Konráðssonar.
Jón Espólín andaðist snögglega á ferð nálægt Flugumýri í Skagafirði 1.
ágúst 1836.
Jón Espólín
Norskur Espólín í
leit að upprunanum
Norðmaðurinn Gisle Espol-
in Johnson er alnafni for-
föður síns, Gísla Espólíns
Jónssonar, bróður Jóns
Espólíns hins fróða. Hann
sagði Ragnhildi Sverr-
isdóttur frá ferð sinni á
heimaslóðir Espólína.
Morgunblaðið/Jim Smart
Gisle Espolin Johnson er ánægður með Íslandsferð á slóðir Espólína.
rsv@mbl.is