Morgunblaðið - 11.11.2003, Síða 2

2 B ÞRIÐJUDAGUR 11. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
athygli og var best selda bókin í
flokki handbóka í október. Hildur
segir að hún hafi fyrirfram verið
sannfærð um að sú bók ætti er-
indi. „Það hefur líka farið eftir.“
Hildur kveðst þess fullviss að
Salka sé búin að slíta barnskónum
og festa sig í sessi. „Við gefum út
20 titla í haust og þar er eitthvað
við allra hæfi. Á þessum lista eru
skáldævisaga, þýddar skáldsögur,
ljóðabækur, barnabækur og hand-
bækur af ýmsu tagi.“
Hún segir til skýringar á þess-
um áherslum að útgáfa íslenskra
skáldsagna sé svo bundin við jóla-
vertíðina að áhættan geti gengið
of nærri litlu forlagi. „Skáldsaga
sem ekki nær athygli fyrir jólin
nær yfirleitt ekki athygli síðar.
Það er sorgleg staðreynd. Við höf-
um frekar valið til útgáfu bækur
sem líklegar eru til sölu árið um
kring.“
Hildur segir að bókamarkaður-
inn síðustu vikurnar fyrir jólin sé
öðrum þræði „hálfgerður villi-
mannamarkaður, þar sem útgef-
endur berjast við að koma bókum
inn á metsölulistana. Þar hafa
stórmarkaðirnir mikil áhrif.
Fyrir litlu forlögin er erfitt að
taka þátt í stórmarkaðasölunni,
upplög bóka sem fara þangað
verða að vera mjög stór því versl-
anirnar eru margar og stórar, en
það er í sjálfu sér engin trygging
fyrir sölu. Við getum því setið
uppi með stórt óselt upplag eftir
jólin. Annar ókostur við stórmark-
aðasöluna er að þar þekkir starfs-
fólkið ekki nógu vel til bókanna og
getur litlar upplýsingar gefið um
þær. Á hinn bóginn má segja að
verðstríðið sem fylgir óhjákvæmi-
lega í kjölfar stórmarkaðasölunnar
verði til þess að ákveðnar bækur
seljist í stærri upplögum en áður
þekktist og rati til fólks sem hugs-
anlega hefði annars ekki keypt
bækur.“
Hún segist ekki sjá nein merki
þess að bóksala muni dreifast
jafnar á árið en þegar er orðið,
enda er jólabókaflóðið í sjálfu sér
mikil menningarhátíð, þar sem
bókin er í aðalhlutverki í margar
vikur.
„Bóksalan í stórmörkuðunum er
hluti af þessu og hefst með slag
útgefanda um að komast inn á
metsölulistana þegar jóla-
bókasalan fer af stað í bókabúð-
unum í október. Útgefendur
leggja æ meiri áherslu á að koma
bókum sínum að snemma því um
miðjan nóvember taka stórmark-
aðirnir inn bækur til sölu útfrá
þeim metsölulistum sem þá liggja
fyrir samkvæmt sölunni í bóka-
búðunum. Ég myndi vissulega
kjósa að bækur væru fyrst og
fremst seldar í bókabúðum þar
sem þekkingin á vörunni er fyrir
hendi en það er hrein og klár ósk-
hyggja.“
Jafnvægi á
bókamarkaði
Hildur kveðst bjartsýn á fram-
tíð bókaútgáfunnar og gefur lítið
fyrir þær vangaveltur að eitt for-
lag, Edda, gnæfi yfir markaðinn
og geti skapað sér einokunar-
aðstöðu með stærð sinni. „Edda
hefur einfaldlega ekki orðið sá risi
sem óttast var og þar á bæ hafa
seglin verið dregin saman um leið
og önnur forlög, til dæmis Salka,
JPV og Bjartur, hafa aukið hlut-
deild sína á markaðnum og gefa út
fleiri titla nú en áður. Mér sýnist
því vera meira jafnvægi að skap-
ast.
Annað einkenni á bókaútgáfunni
núna er hversu margir titlar eru
að koma út á vegum enn smærri
forlaga, jafnvel einyrkja sem gefa
út eina bók. Gróskan er mikil á
því sviði og hugmyndir um alls
kyns möguleika í útgáfu eru stöð-
ugt að berast okkur og greinilegt
að áhuginn er gríðarlegur. Það er
mjög mikið skrifað og ungt fólk
hefur áhuga á þessum tjáning-
armáta. Ég hef því enga ástæðu
til að ætla annað en bókaútgáfa
muni dafna hér eftir sem hingað
til.“
havar@mbl.is
Á HAUSTDÖGUM hélt Lista-
safn Íslands yfirlitssýningu á
verkum Júlíönu Sveinsdóttur
(1889–1966) og notaði tækifærið til
að gefa út veglega bók með ít-
arlegri umfjöllun um feril listakon-
unnar og eftirprentunum af helstu
verkum hennar. Listasafnið hefur
um nokkurt skeið haft þann hátt-
inn á að taka fyrir, einn af öðrum,
þá sem helst hafa staðið upp úr í
íslenskri myndlist á síðustu öld, og
gefa út rit sem eiga bæði að vera
eigulegir gripir en einnig vandaðar
heimildir um líf og list listamann-
anna.
Í bókinni „Vefur lands og lita“,
undir ritstjórn Ólafs Kvarans, for-
stöðumanns Listasafns Íslands, er
að finna þrjár ritgerðir um list
Júlíönu. Hrafnhildur Schram gefur
almennt yfirlit yfir lífshlaup og
listferil hennar, Dagný Heiðdal
fjallar um feril hennar í Danmörku
og Harpa Þórsdóttir tekur list-
vefnað Júlíönu sérstaklega fyrir.
Bernard Scudder þýðir allan texta
bókarinnar á ensku af öryggi.
Ritgerðirnar bera með sér að ít-
arlega hefur verið farið í saumana
á öllum heimildum og leitað til
kunnugra til að fylla upp í glopp-
ur. Ritgerðirnar vísa í heimildir
með útskýringum við hvert fótmál,
enda hafa listaverkabækur Lista-
safnsins verið helsti vettvangur
fyrir vandaða list-
fræðilega umfjöllun.
Það má samt ekki
ganga svo langt í
vandvirkninni að það
fari að hamla hug-
myndafluginu. Í sum-
um atriðum er eins og
höfundarnir hafi
veigrað sér við að
draga ályktanir, koma
fram með tilgátur eða
geta í eyðurnar, en
fræðistarf þrífst illa
nema að það séu tekn-
ar ákveðnar áhættur
og slegið fram fullyrð-
ingum. Sem dæmi
mættu bæði Hrafnhildur og Dagný
hafa varpað skýrara ljósi á hvar
Júlíana stendur sem málari innan
danskrar listasögu, hverjar helstu
fyrirmyndir og áhrifavaldar henn-
ar hafi verið, meðal annars með
tilliti til Vestmannaeyjamyndanna
eftir stríð. Það eru ákveðnar vís-
bendingar gefnar án þess að þeim
sé fylgt eftir með greiningu og
samanburði við verk hennar.
Styrkleiki ritgerðanna er að það
hefur verið unnin mikil vinna í að
kortleggja hennar feril og vinna úr
frumheimildum þannig að það er
kominn traustur efniviður til að
byggja frekari túlkun á.
Stóru tíðindin bæði á sýningunni
og bókinni er þáttur listvefnaðar í
listsköpun Júlíönu. Harpa Þórs-
dóttir rekur vel feril hennar að
þessu leyti, setur hann í samhengi
við þróun listvefnaðar í Danmörku
og hvar Júlíana stendur í þeirri
sögu. Það er líka athyglisvert að
kynnast því hversu tvíbent afstaða
hennar sjálfrar virtist
hafa verið til þessa
þáttar í listsköpun
sinni og hvernig hún
virðist hafa haldið
þessu tvennu, málara-
listinni og listvefnað-
inum aðskildum. Það
er athyglisvert að
Hrafnhildur og Harpa
virðast leggja ólíkt
mat á hversu mikið
samband sé á milli
málverkanna og list-
vefnaðarins. Það er
líka athyglisvert að í
ljósi þess hversu frá-
bitin Júlíana var ab-
straktlistinni þá er listvefnaður
hennar alfarið byggður á óhlut-
bundnum formum. Ýmsum spurn-
ingum er reyndar enn ósvarað
varðandi myndmál hennar og
formskyn í vefnaðinum.
Það sem ég saknaði svolítið í
umfjölluninni um Júlíönu var að
gefa gleggri mynd af persónu
hennar og hvernig hún hugsaði.
Persónuleiki listamannsins á
kannski ekki að vera veigamesti
þátturinn í listfræðilegri úttekt, en
það er ekki hægt að ganga
framhjá því að hinum almenna les-
anda leikur forvitni á að kynnast
manneskjunni að baki listinni.
Kannski er ekki á miklu að byggja
og það er helst í umfjöllun Hrafn-
hildar um sjálfsmyndir Júlíönu að
glufur virðast opnast, en eftir lest-
urinn er lesandinn litlu nær um
hvers konar persónuleiki hún hafi
verið, að öðru leyti en því að það
má lesa milli línanna að hún hafi
verið dul og persónulegt líf hennar
utan listarinnar frekar lokað.
Aðalatriðið í listaverkabókum
Listasafnsins eru að sjálfsögðu
eftirprentanir af verkum lista-
mannsins. Í bókinni er að finna 24
heilsíðumyndir af verkum Júlíönu,
15 minni litmyndir og 7 svart/
hvítar ljósmyndir. Eftirprentun
málverka er sérlega vandasamt
verk og kemur aldrei til með að
skila þeirri breidd og dýpt í lit
sem er að finna í upprunalega
verkinu, það er einfaldlega útilok-
að. Prentun verður alltaf nálgun
og málamiðlun við fyrirmyndina,
og í því flókna ferli, frá ljósmynd-
un til endanlegrar prentunar, er
óhjákvæmilegt að einhver frávik
komi fram. Það má þó almennt
segja um þær bækur sem Lista-
safnið hefur gefið út á seinni árum
að það má treysta því að prentunin
sé vönduð og að eftirprentanirnar
nái býsna vel litbrigðum uppruna-
legu verkanna. Prentsmiðjan Oddi
sér um prentun og kemur í heild-
ina vel frá því verki. Skerpan er
mjög góð og smáatriði skila sér
vel. Það er einna helst í tveimur
verkum frá 1932, Olíuviðartré á
Ítalíu, og Hekla, frá 1936, að lita-
tónarnir eru óeðlilega dökkir. Mál-
verkin eru í frekar dökkum lita-
tónum og ljósu tónarnir minna
áberandi, en reynt hefur verið að
ná fram litbrigðum í dökku tón-
unum, sem líklega hefur verið þess
valdandi að heildaryfirbragð
prentunarinnar er heldur drunga-
leg. Í sumum myndum, t.d. frá
Vestmannaeyjatímabilinu, er eins
og rauða litnum hafi verið gefið of
mikið vægi, sem kemur fram í því
að myndirnar eru helst til bleikar,
þ.e. gulu litirnir hallast í átt að
appelsínugulu, bláu litirnir verða
heldur fjólubláir, eins og í mynd-
unum „Frá Snæfellsnesi“, frá 1951
og „Hjörleifshöfða“ frá 1954. Vel
hefur tekist til við að ná fram
þeirri tilfinningu fyrir rökkurbliki
og kvöldsólarglampa sem er að
finna í sumum af eftirminnilegustu
myndum Júlíönu, eins og sólar-
glampanum í „Heimaklettur í sól-
skini“ frá 1954, og hálfrökkrinu í
„Elliðaey“ frá 1946.
Hvað myndavalið sjálft varðar
er ljóst að mest vægi er gefið mál-
verkum sem Júlíana málaði eftir
seinna stríð. Þetta er ekki óeðli-
legt þar sem myndirnar sem hún
málar af heimaslóðum sínum í
Vestmannaeyjum á árunum 1946
til 56 hafa haldið nafni hennar
helst á lofti meðal okkar Íslend-
inga, og hún sjálf áleit að hún
hefði fyrst með þessum myndum
náð fullum þroska sem málari, þá
komin á sextugsaldur. En eins og
kemur fram í ritgerð Hörpu er
ferill hennar sem listvefari síst
ómerkilegri. Þótt Júlíana hafi
lengst af litið á sjálfa sig sem mál-
ara og þótt Íslendingar hafi ekki
gefið þessum þætti í listsköpun
hennar eins mikinn gaum, hallaðist
hún að því á seinni árum að líta á
sig jöfnum höndum sem málara og
vefara, og eins og Harpa bendir á
var Júlíana virk meðal fremstu
listakvenna á þessu sviði á Norð-
urlöndum sem sköpuðu listvefnaði
nafn á millistríðsárunum. Jafnvel
þótt það séu tvær heilsíðueftir-
prentanir af tuttugu og fjórum og
7 minni litmyndir af fimmtán af
textílverkum hennar sem er fléttað
inn í textabálkinn, hefði það verið
ákveðin yfirlýsing og hefði end-
urspeglað visst endurmat á ferli
hennar sem listamanns að gefa
myndvefnaði hennar enn meira
vægi með eftirprentunum í meg-
inmyndabálki bókarinnar innan
um önnur málverk. Einnig hefði
portrettmynd hennar af Eric Ris-
bye frá 1939 sómt sér vel á heil-
síðu.
Vefur lands og lita er vandað rit
með ítarlegum ritgerðum um feril
Júlíönu Sveinsdóttur og fínum
endurprentunum sem fellur vel inn
í bókaflokk Listasafns Íslands um
helstu listamenn þjóðarinnar á
tuttugustu öld.
Tvenns konar listsköpun
MYNDLIST
Vefur lands og lita
JÚLÍANA SVEINSDÓTTIR
Ritstjóri Ólafur Kvaran
Listasafn Íslands, 2003
Gunnar J. Árnason
Júlíana Sveinsdóttir
Don Kíkóti, eftir
Cervantes í þýð-
ingu Guðbergs
Bergssonar, síð-
ara bindi er kom-
ið út. Verkið kom
upphaflega út fyr-
ir fjöldamörgum
árum í átta bind-
um. Hún kemur
nú út í endurskoðaðri gerð og með
formála þýðanda.
Aðalpersónan, don Kíkóti, er bú-
inn að lesa riddarasögur sér til
óbóta og hefur tapað vitglórunni.
Hann ákveður að ferðast út í heim-
inn til að koma góðu til leiðar, geta
sér eilífan orðstír og vinna hjarta
konunnar sem hann elskar. Hann
heldur af stað ásamt hinum jarð-
bundna aðstoðarmanni sínum,
Sansjó Pansa, en í huga riddarans
breytast vindmyllur í risa, kindahóp-
ar í óvinaheri og bændastúlkur í
fagrar prinsessur.
Hann gefst aldrei upp, en er rek-
inn áfram af óstöðvandi gæsku og
heilagri vitfirringu og ríkt ímyndunar-
afl hans fegrar umheiminn sem við
honum blasir og breytir honum í ver-
öld sögubókanna sem hann hefur
lesið.
Don Kíkóti hefur verið kölluð
fyrsta nútímaskáldsagan og hún hef-
ur veitt lesendum og rithöfundum
óþrjótandi innblástur á þeim 400 ár-
um sem liðin eru frá því hún var
skrifuð.
Útgefandi er JPV útgáfa. Bókin er
500 bls., prýdd fjölda mynda eftir
Gustave Doré. Bókin er prentuð í
Odda. Verð: 4.480 kr.
Skáldsaga
Ég vildi að ég
væri … er eftir
Önnu Cynthiu
Leplar
Ég vildi að ég
væri fugl, hugsar
fallegi hundurinn.
En hann er allt of
þungur til að fljúga. Hvað getur
hann þá verið? Hundurinn kemst að
þeirri niðurstöðu að best sé að
vera sá sem maður er. Bókin er fyr-
ir yngstu börnin og prýdd myndum.
Höfundurinn, Anna Cynthia Lepl-
ar, er teiknari og vinnur jöfnum
höndum fyrir íslensk og erlend
bókaforlög.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 26 bls., prentuð í Dan-
mörku. Verð: 1.990 kr.
Börn
Með leyfi forseta er eftir Leif Hauks-
son. Leifur hefur nú plægt í gegnum
það sem sagt hefur verið í ræðustól
þingsins frá stofnun lýðveldisins árið
1944 til loka 20. aldarinnar. Úr því
margbrotna safni dregur hann fram
ræðukafla og tilsvör þingmanna af
ýmsu tagi sem bera vitni um fljúg-
andi mælsku, skarpa greind og hár-
fínt skopskyn, en veita um leið
glögga innsýn í tíðarandann og það
sem var efst á baugi á hverjum
tíma.
Tekist er á um stórmál á borð við
sambandsslitin við Dani, aðildina að
NATO, útfærslu landhelginnar, EES-
samninginn, virkjanamál og umhverf-
isvernd. Einnig er umræðu um fjöl-
mörg minni mál gefinn gaumur; m.a.
íþróttir, kynlíf, áfengismál og staf-
setningu.
Útgefandi er Almenna bókafélagið.
Bókin er 526 síður og prentuð hjá
Prentsmiðjunni Odda hf. Kápu hann-
aði Ragnar Helgi Ólafsson. Verð:
5.990 kr.
Þjóðarspegill
Leifur Hauksson afhendir Halldóri Blöndal,
forseta Alþingis, fyrsta eintak bókarinnar.
M
Á
T
T
U
R
IN
N
&
D
Ý
R
Ð
IN
1
1
0
3