Morgunblaðið - 11.11.2003, Qupperneq 4

4 B ÞRIÐJUDAGUR 11. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
upp við ljóðaupplestur vinkonu sinnar.
„Þetta síðasta ár sem ég drakk var ég farin að
brjóta það prinsipp mitt að drekka ekki þegar
ég las upp og það endaði síðan með þessum
ósköpum í Skálholti. Ef það hefði gerst annars
staðar hefði ég sjálfsagt getað talið mér trú um
að þetta hefði verið einstakt atvik og að þetta
mundi ekki gerast aftur en ég vissi það einhvern
veginn inni við beinið að úr því ég gat hagað mér
svona þarna yrði ekki aftur snúið. Þó að ég teldi
sjálfa mig trúlausa manneskju og hefði sagt mig
úr þjóðkirkjunni leit ég á Skálholt sem heilagan
stað og þess vegna risti þetta mun dýpra en
ómögulegur upplestur í einhverjum sal í
Reykjavík hefði gert.“
Lygasögu lýkur svo með því að sögumaður
fer í Skálholt að nýju og veltir fyrir sér hvað
hefur gerst.
„Svo kom ég aftur í kirkjuna ári síðar og
fannst merkilegast hvað ég hafði búið mér til
falska mynd af aðstæðum. Mig minnti að kirkj-
an væri miklu minni og dimmri og drungalegri
en hún er. Svona er heilinn. Blekkir mann stöð-
ugt.“
Í sögunni fer aðalpersónan yfir líf sitt frá
barnæsku til dagsins í dag, ríflega 40 ár. Frá-
sögnin fer fram og aftur í tíma og smám saman
byggist upp heildstæð mynd af lífi þeirrar konu
sem sagt er frá.
LINDA Vilhjálmsdóttir segist hafa vitað lengi
að hún myndi skrifa nýútkomna bók sína, Lyga-
sögu.
„Þessi hugmynd hefur blundað lengi í mér og
ég hef séð hluta af þessu fyrir mér í smásögur
og áður en ég skrifaði þessa bók var ég komin
vel á veg í handriti af sömu sögu en hafði þá
annan útgangspunkt. Það tók mig langan tíma
að finna rétta tóninn og réttu frásagn-
araðferðina og eftir á að hyggja held ég að ég
hefði aldrei getað sagt þessa sögu meðan ég
drakk. Þótt atburðarásin hefði að hluta til verið
sú sama hefði það verið allt önnur saga enda
hefði sögumaðurinn í þeirri frásögn sett sjálfan
sig í stöðu fórnarlambsins.“
Tilbúin þjáning
Með orðum sínum hér á undan vísar Linda til
þeirrar breytingar sem varð á lífi hennar þegar
hún hætti að drekka fyrir þremur árum.Varstu
ekki hrædd við að hætta að þjást?
„Nei, hreint ekki. Ég er miklu færari um að
skrifa nú en áður. Ég hafði ekkert að segja. Bjó
til þjáninguna úr engu. Píndi hana upp úr mér.
Nú hef ég miklu meira að segja og það hefur
komið mér á óvart. Ég hélt að þegar ég væri
hætt að drekka yrði lífið litlaust og hversdags-
legt. Ég fór meira að segja í föndurverslun og
keypti prjóna og garn. Ég er ekki enn farin að
prjóna, hef hreinlega ekki komist í það.“
En þetta er samt ekki ævisaga? Ekki
reynslusaga?
„Ég hef reyndar aldrei skrifað um annað en
það sem ég þekki úr mínum reynsluheimi en
mér dettur samt ekki í hug að kalla það reynslu-
sögur, reynsluljóð eða reynsluleikrit. Ég tel mig
líka að því leyti heppna að ég hef kannski komið
við á öðrum sviðum mannlífsins en margir aðrir
rithöfundar og get þess vegna sagt frá mönnum
og málefnum í mínum skáldskap sem aðrir eru
ekki endilega að fjalla um. Sögumaðurinn minn
í lygasögunni er í þremur hlutverkum í bókinni
og reynir að segja söguna á þremur mismun-
andi plönum. Í fyrsta lagi er það röddin sem
segir söguna eftir á, í öðru lagi er það rödd
barnsins og þá reyni ég að lýsa fólkinu og at-
burðarásinni eins og hún kemur barninu fyrir
sjónir og í þriðja lagi reyni ég að lýsa því öf-
ugsnúna lífi sem verður hlutskipti sídrukkinnar
manneskju með drafandi rödd.“
Hvar kemur ímyndunaraflið til sögunnar?
„Ímyndunarafl okkar alkóhólista er mjög líf-
legt og það sakar okkur enginn um skort á
ímyndunarafli. Við eigum þvert á móti fullt í
fangi með að halda okkur við jörðina og raun-
veruleikann.“
Er þetta sönn saga?
„Frá mínum bæjardyrum séð er ekki til
neinn endanlegur sannleikur. Ég hef komist að
raun um það á síðustu þremur árum að líf mitt
fram að þeim tíma var einn blekkingarvefur og
hver veit nema ég komist að sömu niðurstöðu
aftur eftir þrjú ár. Þess vegna heitir bókin
Lygasaga.“
Frásögnin er römmuð inn af því þegar sögu-
maður er staddur í Skálholtskirkju og vaknar
„Ég drakk í 30 ár og tókst að blekkja sjálfa
mig og umhverfi mitt þannig að ég fékk að
mestu að drekka óáreitt og án þess að margir
áttuðu sig á því hvað ég væri djúpt sokkin. Það
virtist a.m.k. koma flatt upp á ýmsa þegar ég
hætti að drekka. En sumir voru ekkert hissa.
Ég held reyndar að flestir hafi haldið að ég
væri of hrokafull og merkileg með mig til að
áfengismeðferð hefði einhver áhrif á mig. Ég
hélt það meira að segja sjálf.“
Fullkomnunarárátta
Í Lygasögu er dregin upp mynd af konu sem
hefur aldrei gefið sjálfri sér tækifæri til að njóta
sín til fulls. Allt frá barnæsku er hún yfirkomin
af ótta við umhverfið og beitir alls kyns aðferð-
um til að komast af og fela ótta sinn.
„Óttinn og óöryggið fylgdu mér eins og
skugginn þangað til ég hætti að drekka. Síðan
eru þessir skuggar að leysast upp. Ef ég hefði
ekki verið alkóhólisti og haft tækifæri til að
hætta að drekka og hefja nýtt líf þá væri ég
sjálfsagt bara snarvitlaus á taugum. Ég var
haldin fullkomnunaráráttu. Ég gafst upp á öllu
sem ég tók mér fyrir hendur ef ég sá ekki fram
á að ég yrði best. Ég varð aldrei best í neinu
nema að drekka. Ég var aldrei neitt í botn nema
það. Ég var ekki sjúkraliði í botn, ekki skáld,
ekki eiginkona, ekki systir, ekki dóttir. Ég bara
drakk í botn. Ég hafði ekki sjálfstraust í það að
vera skáld nema í hlutastarfi. Ég þorði ekki að
stíga fram og segjast vera rithöfundur. Nú er ég
búin að sinna skriftum eingöngu í þrjú ár og það
er ótrúlegt hverju það hefur skilað. Ég finn
hvað ég hef þroskast. Tölvan er ekki lengur
óvinur minn. Ég sest niður á morgnana og
skrifa. Ég lít á þetta einsog hverja aðra vinnu.
Stundum gerist ekkert dögum saman. En það
er allt í lagi. Ég hef lært að sætta mig við að
þetta eigi allt sinn tíma.“
Linda hefur þrátt fyrir að segjast ekki hafa
þorað að virðurkenna að hún væri rithöfundur
gefið út fjórar ljóðabækur og er hiklaust talin í
hópi fremstu ljóðskálda sinnar kynslóðar. Lyga-
saga er fyrsta prósabókin hennar en hún hefur
einnig fengist við leikritaskrif og segist vera að
vinna drög að handriti fyrir sjónvarpsmynd.
„Ég skrifaði leikrit í fyrra fyrir Þjóðleikhúsið.
Það var svo leiklesið af leikurum með leikstjóra
en meira hefur ekki gerst ennþá. Ég er líka með
fleiri sögur í farteskinu. Ég var á Rhodos í sum-
ar í íbúð fyrir rithöfunda og sá tími nýttist mér
vel. Ég kom heim með hugmynd að nýrri skáld-
sögu. Ég er mjög ánægð með það.“
Reynsla konu
Hún lýsir fólki eins og það kom henni fyrir
sjónir á þeim tíma sem sagt er frá.
„Ég er ekki að lýsa fólkinu eins og það er.
Ekki eins og öðrum finnst það vera og ekki eins
og mér finnst það vera núna. Heldur eins og
mér fannst það vera þegar ég var hrædd og ör-
yggislaus. Það er mjög brengluð mynd sem
þannig fæst af fólki. Það getur verið erfitt og
sárt fyrir fólk að skilja þetta en svona er það og
mér finnst mikilvægt að sýna hversu sjúkur
heilinn getur orðið.“
Það er stundum sagt að erfiðara sé fyrir konu
en karl að koma fram og viðurkenna drykkju-
sýki sína.
„Það er alveg rétt. Það er svo mikil skömm í
konum. Fyrir mig er þetta auðveldara af því að
ég á engin börn. Mæður eiga oft mjög erfitt með
að lýsa þeirri niðurlægingu sem fylgir drykkju-
skap ef þær vita að börnin muni heyra eða lesa
frásögnina. Konur eru allt öðruvísi en karlar
eftir að þær hætta að drekka. Konur hafa mesta
sektarkennd yfir því sem þær hafa ekki gert.
Yfir vanrækslusyndum sínum. Að þær hafi ver-
ið slæmar mæður, dætur, eiginkonur, systur.
Þær hafi ekki sinnt þessum hlutverkum sínum.
Karlarnir hugsa meira um hvað þeir hafa gert,
meitt, sært, skemmt og stolið. Þetta er sláandi
munur, finnst mér.“
Í Lygasögu fer ekki á milli mála að það er
reynsla konu sem mótar frásögnina. Konan
Linda leggur til reynsluna og skáldið Linda
mótar úr því skáldskap sem stendur samt með
báða fætur í veruleikanum.
„Næst langar mig að skrifa sögu um það
hvernig maður ímyndar sér líf bláókunnugs
fólks. Hvernig maður býr sér til persónu á bak-
við óþekkt andlit sem verða á vegi manns.
Raunverulegt fólk með ímyndað líf.“
Lygasaga um sannleikann
LINDA VILHJÁLMSDÓTTIR: Sögumaður í þremur hlutverkum.
Eftir Hávar Sigurjónsson
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
 Forlagið hefur gefið út skáldsöguna Lygasögu
eftir Lindu Vilhjálmsdóttur.
NÚ í vor kom út hjá bókaforlaginu Máli og
menningu eitt af stórvirkjum heimsbók-
menntanna: Kantaraborgarsögur enska
skáldsins Geoffrey Chaucers (ca 1340–1400).
Þetta verk Chaucers er að langmestu leyti í
bundnu máli, en þýðandi kýs að snúa því í
prósa án þess að hafa um það nokkur orð hvers
vegna sú leið var valin.
Vitaskuld ætti það að vera gleðiefni þegar
verk eins og Kantaraborgarsögurnar er gert
aðgengilegt íslenskum lesendum, en í þetta
sinn er sú gleði nokkuð blendin. Þýðandi er
maður orðhagur og þýðingin mjög læsileg, en
þar með eru – því miður – upptaldir helstu
kostirnir sem verkið prýða. Margt í þýðingu
Erlings hefur tekist heldur slysalega, og hún
er að mörgu leyti gölluð.
Fyrir það fyrsta er ýmislegt við efnisyfirlit,
skýringar og efnisval að athuga. Þannig virð-
ast sögurnar mun fleiri en þær eru í raun og
veru. Örstutt innskot í einstakar sögur, svo
sem „Eftirmáli Chaucers við Sögu skóla-
mannsins“, „Hvað bóndi sagði við skjaldsvein-
inn o.s.frv. eru þannig kynnt eins og um sér-
stakar sögur sé að ræða. Í útgáfum af
Kantaraborgarsögunum hefur fyrir löngu
myndast sú hefð að inngangur (þar sem honum
er til að dreifa) og sagan sjálf eru kynnt saman
sem ein heild, t.d. „The Miller’s Prologue and
Tale“, en þeirri eðlilegu efnisskipan er hér ekki
fylgt. Söguheitin eru líka undarleg á köflum.
Eilífðarstúdentinn frá Oxford segir t.a.m.
„Sögu skólamannsins“ sem ég á bágt með að
skilja sem þýðingu á „clerk“ á miðensku, „The
Second Nun’s Tale“ (Saga hinnar nunnunnar,
sem í „Formálanum“ er sögð vera í fylgd með
príorinnunni) verður að „Sögu yfirnunnunn-
ar“, en hvað „yfirnunna“ á yfirleitt að merkja
hef ég ekki hugmynd um. Svona mætti lengi
telja. Skýringar um einstök atriði eru byggðar
á úreltri kennslubók og einu aldargömlu rit-
gerðasafni, og telur þýðandi greinilega að ekki
þurfi meira til. Nýjustu fræðilega útgáfu á
verkum skáldsins (The Riverside Chaucer)
virðist hann ekki þekkja. Tveimur sögum er að
mestu eða öllu sleppt – þar af annarri sem
gegnir lykilhlutverki í sagnabálknum („Sögu
sóknarprestsins“). Þetta er lýti á þýðingunni í
heild, og skýringar Erlings á því hvers vegna
þetta er gert eru harla fáfengilegar.
Um þýðinguna sjálfa er það að segja að
greinilegt er að Erlingur er ekki sérlega sleip-
ur í máli Chaucers (miðensku), og alltof marg-
ar þýðingarvillur hafa slæðst inn í textann. Hér
er aðeins rúm til að nefna eitt dæmi sem tekið
er af handahófi úr „Formála“ sagnabálksins.
Um hinn slynga en þjófótta bryta, er sagt í
þýðingu Erlings að yfirboðarar hans hafi verið
þeim hæfileikum búnir að þeir kunnu „að hag-
ræða svo jarðrentu og landi hvers einasta að-
alsmanns á Englandi að hann gat með leik
(nema hann væri moðhaus) framfleytt sér heið-
arlega án skulda á tekjum sínum, og þurfti ekki
að fara í launkofa með það; og ráðlagt gat hann
þar á ofan heilu héraði um allt er varðaði mála-
ferli sem kynnu hugsanlega að rísa“ (bls. 15).
Í frumtexta segir hins vegar svo: „Worthy to
been stywardes of rente and lond / Of any lord
that is in Engelond, / To make him lyve by his
propre good / In honour dettelees (but if he
were wood), / Or lyve as scarsly as hym list
desire; / And able for to helpen al a shire / In
any caas that myghte falle or happe“. Með öðr-
um orðum, væri aðalsmaðurinn ekki snargal-
inn („wood“) gat hann lifað rausnarlega („in
honour“) skuldlaus á tekjum sínum eða eins
sparlega („scarsly“) og honum sýndist og þá
hjálpað sýslungum sínum ef eitthvert óvænt
áfall („caas“) riði yfir.
Loks má geta þess að þær leikreglur sem
gestgjafinn setur um sagnakeppnina sem nú
fer í hönd eru ekki þýddar af mikilli nákvæmni.
Í þýðingu Erlings (bls. 19) segir að vinning-
urinn skuli falla þeim í skaut sem „spinnur upp
þá sögu sem er mest upplýsandi og skemmti-
legust“. Í texta Chaucers er rætt um sögur
fremur en sögu: „Tales of best sentence and
moost solaas“. „Solaas“ merkir hér réttilega
skemmtun, en „sentence“ á ekkert skylt við
upplýsingu; orðið þýðir „merking“ eða „gildi“.
Þannig gerir gestgjafinn því skóna að píla-
grímarnir geti valið milli þess að segja
skemmtisögur eða sögur sem einkennast af
meiri alvöru, og sú verður líka raunin.
Þega öllu er á botninn hvolft verður því ekki
annað sagt en að sérlega vel hafi tekist til með
þýðingu þessa mikla snilldarverks, og ekki er
hér við þýðandann einan að sakast. Að sjálf-
sögðu hefði Mál og menning átt að fá einhvern
sem er þokkalega kunnugur þessu verki
Chaucers til þess að lesa yfir þýðingu Erlings.
Þannig hefði margt mátt færa til betri vegar,
en þess sér engin merki að forlagið hafi valið
þessa leið. Verði þessi þýðing Erlings einhvern
tíma gefin út aftur – sem því miður er heldur
ólíklegt – er vonandi að hún verði lagfærð
þannig að Chaucer fái að njóta sín í íslenskri
þýðingu eins og hann á skilið.
Gloppóttar Kantaraborgarsögur
SAGNABÁLKUR
Kantaraborgasögur
G. CHAUCER
Íslensk þýðing Erlingur E. Halldórsson. Mál og
menning.
Magnús Fjalldal