Morgunblaðið - 01.04.2004, Blaðsíða 6

6 C FIMMTUDAGUR 1. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ



















































































NVIÐSKIPTI ÁLFRAMLEIÐSLA ÁKVÖRÐUN framkvæmdastjórnar Evr-
ópusambandsins í síðustu viku um að sekta
tölvufyrirtækið Microsoft kveikti á ný deilur,
sem lengi hafa staðið yfir milli sérfræðinga í
samkeppnismálum um eðli samkeppninnar á
tæknivæddum mörkuðum eins og einstak-
lingstölvumarkaðnum. Deilan stendur um
netáhrifin svokölluðu (e. network effect) og
afleiðingar þeirra. Henni voru gerð skil í
grein í Financial Times í síðustu viku. Sam-
kvæmt kenningum um netáhrifin verður vara
eða tækni þeim mun verðmætari fyrir hvern
nýjan notanda sem fleiri nota hana. Bæði
neytendur og framleiðendur hagnast á því að
nota einn staðal, t.d. í myndbandstækjum. Á
tilteknum punkti verður einn staðall svo ráð-
andi að það verður flestum í hag að hann sé
notaður nánast eingöngu. Það á t.d. við um
Windows-stýrikerfi Microsoft.
Þannig hefur Microsoft gert fleirum kleift
að njóta kosta tölvubyltingarinnar, en gagn-
rýnendur fyrirtækisins segja að þessi mikli
kostur Windows-væðingar heimsins sé jafn-
framt risavaxinn ókostur vegna þess að
Microsoft ráði eitt yfir tækninni. Fyrirtækið
sé komið í þá stöðu að geta hamlað frekari
framgangi tölvubyltingarinnar með því að
kæfa í fæðingu tækninýjungar, sem ekki
verða til innan veggja Microsoft. Vegna þess
hversu allsráðandi fyrirtækið er á markaðn-
um fyrir stýrikerfi geti það með því að selja
önnur forrit í knippi með Windows (t.d. marg-
miðlunarspilara og netvafra) útilokað sam-
bærilegar vörur keppinautanna. Þannig geti
netáhrifin ýtt undir einokunartilburði fyrir-
tækja.
Andstæða sjónarmiðið er að netáhrifin geti
unnið gegn einokun á markaði, þar sem
tækniþróunin er jafnhröð og í tölvugeiranum.
Þannig geti einn daginn komið fram t.d. nýtt
stýrikerfi, sem sé einfaldlega svo miklu betra
en Windows að það geti lagt veldi Microsoft í
rúst nánast á einni nóttu. Nicholas Econom-
ides, prófessor í hagfræði við Stern School of
Business við New York-háskóla, er einn af
þeim, sem eru á þessari skoðun, og er gjarnan
vitnað í hann þegar fjallað er um Microsoft-
málið í alþjóðlegum fjölmiðlum. Economides
hefur þannig bent á að allir séu búnir að skilja
að netáhrifin geti leitt til einokunar, en færri
hafi áttað sig á því að þau geti virkað í hina
áttina og leitt til „skapandi eyðileggingar“ í
anda Josephs Schumpeters, sem hélt því
fram að kapítalisminn endurnýjaði sig stöð-
ugt með þeim hætti.
Keppinautar Microsoft á stýrikerfamark-
aðnum virðast þó ekkert sérstaklega ógn-
andi. Linux-stýrikerfið virðist vera helzti val-
kosturinn. Í því sambandi er athyglisvert að
Nýherji tilkynnti í fyrradag aukna áherzlu á
Linux, þar sem því er hafnað að stýrikerfið sé
bara „leikfang háskólastúdenta“ og bent á að
það búi yfir þeim áreiðanleika og öryggi, sem
fyrirtæki vilji hafa í rekstrinum.
En hvað eiga samkeppnisyfirvöld að ráða
af þessum umræðum? Eiga þau að sitja með
hendur í skauti og bíða eftir schumpeterískri
bylgju skapandi eyðileggingar, sem ryðji
Microsoft úr vegi? Niðurstaða Marios Monti,
samkeppnisstjóra ESB, var að taka ekki þá
áhættu. Krafa ESB um að Microsoft veiti
keppinautum sínum meiri upplýsingar um
grunnkóða Windows gæti hins vegar stuðlað
að því að fleiri trúverðugir keppinautar hasli
sér völl.
ll SAMKEPPNISMÁL Ólafur Þ. Stephensen
Microsoft
og netáhrifin
Átti ESB að grípa til aðgerða gegn Microsoft
eða bíða eftir að ný tækni ryddi Windows úr vegi?
olafur@mbl.is
STÆRSTU endurskoðunarskrifstofur
heims reyna nú allt hvað þær geta til að koma
í veg fyrir að þær dragist inn í enn eitt bók-
haldshneykslið. Miklum fjármunum hefur
verið eytt í að bæta aðferðir við endurskoðun
fyrirtækja. Til að mynda hefur KPMG í
Bandaríkjunum tvöfaldað þann mannafla
sem sér um rannsóknir vegna sakamála og
hefur jafnvel á að skipa fólki frá alríkislög-
reglunni, FBI. Og endurskoðendur hjá Price-
WaterhouseCoopers í sama landi hafa sótt
námskeið hjá fyrrum starfsmönnum leyni-
þjónustunnar CIA þar sem þeim er kennt að
koma auga á svikula stjórnendur fyrirtækja
með því að ráða í líkamstjáningu þeirra og
munnlegar vísbendingar. Að auki er þeim
kennt að standa uppi í hárinu á stjórnendum.
Þörfin fyrir breytingar á endurskoðun fyr-
irtækja virðist sannarlega vera til staðar nú
þegar hvert svikamálið hefur rekið annað, en
deilt er um aðferðirnar. Í Wall Street Journal
var nýlega velt upp þeirri spurningu hvort
ekki væri eðlilegt að gera grundvallarbreyt-
ingar á verkferli endurskoðenda, nefnilega að
leggja af áhættumat endurskoðandans á því
fyrirtæki sem til skoðunar er.
Nú er það svo, bæði hér á landi og annars
staðar, að endurskoðandi leggur mat sitt á
hvert og eitt fyrirtæki sem hann hefur til
skoðunar. Því trausts verðara sem hann álít-
ur fyrirtæki vera, þeim mun minna hlutfall af
gögnum þess endurskoðar hann.
Í ræðu Daniel Goelzer, eins nefndarmanna
í nokkurs konar eftirlitsnefnd með enduskoð-
unargreininni, í september sl. sagði hann
áhættumat sem þetta vera einn af helstu þátt-
unum sem grafið hefðu undan trausti á end-
urskoðun. Meinið ætti sér rætur í aukinni
verðsamkeppni í endurskoðun á níunda og tí-
unda áratugnum sem hefði leitt til þess að
aukin áhersla var lögð á kostnaðarstýringu.
Þetta gat af sér áhættumatið og er það ekki
einungis notað til að leggja mat á fyrirtækið
heldur einnig til að meta hvar í reikningum
þess sé mest hætta á svikum eða mistökum.
Hættan er hins vegar alltaf sú að endur-
skoðandinn leggi ekki rétt mat á hvar áhætt-
an liggi í fyrirtæki, hann treysti um of á upp-
lýsingar frá stjórnendum eða á verkferla
innra eftirlits í fyrirtækinu.
Vart yrði það vinnandi vegur að endur-
skoða margslungin stórfyrirtæki nema með
einhvers konar mati á áhættuþáttum og hlut-
fallslegu úrtaki. Það er í öllu falli vandséð
hvað ætti að koma í stað þess en endurskoð-
endur þurfa og eru að reyna að finna leiðir til
þess að auka trú manna á ný á áreiðanleika
skoðunar þeirra.
ll ENDURSKOÐUN Sof fía Haraldsdóttir
Endurskoða
eigin aðferðir
Endurskoðendur reyna að koma í veg fyrir fleiri hneyksl-
ismál m.a. með því að ráða í líkamstjáningu stjórnenda
soffia@mbl.is
T
ómas Már Sigurðsson verkfræðingur tók
við starfi forstjóra Fjarðaáls, álvers banda-
ríska álfyrirtækisins Alcoa í Reyðarfirði, 1.
mars síðastliðinn. Tómas Már hefur
reynslu af uppbyggingu álvers því frá árinu
1997 og þar til hann tók við hinu nýja starfi
sinnti hann margvíslegum verkefnum við
uppbyggingu og rekstur Norðuráls á Grundartanga sem
framkvæmdastjóri tækni- og umhverfissviðs fyrirtækisins.
Mikil áhersla verður lögð á umhverfis-og öryggismál hjá
Fjarðaáli, að sögn Tómasar Más. Hann segir að umhverf-
ismálin séu reyndar meðal þess sem hafi laðað hann að ál-
iðnaðinum. Það sé svo margt gott hægt að gera í þeim efn-
um í þessum iðnaði og hafi verið gert á umliðnum árum.
Þróunin sé mjög hröð og stöðugt sé verið að bæta meng-
unarvarnir. Skilyrði að því er varðar umhverfismál í starfs-
leyfi Fjarðaáls séu líklega þau ströngustu sem þekkist í
heiminum, til að mynda varðandi flúor- og rykmengun.
„Í sambandi við öryggismálin verður rík áhersla lögð á
það hjá Fjarðaáli að þau verði til fyrirmyndar á öllum svið-
um,“ segir Tómas Már. „Það viðhorf sem sumir hafa til ör-
yggismála, að slys séu eitthvað sem ekki sé hægt að koma í
veg fyrir, á ekki við í dag og mun ekki eiga við hjá Fjarðaáli.
Við trúum að það sé einmitt hægt að koma í veg fyrir öll slys
í áliðnaði með þjálfun starfsfólks og kynningu á þeim hætt-
um sem eru til staðar. Mikilvægt er að starfsmennirnir geri
sér grein fyrir því að til þess sé ætlast að þeir setji öryggið í
forgang í störfum sínum, alltaf. Þá er einnig mjög mikilvægt
að þeir starfsmenn sem verða varir við eitthvað, sem hugs-
anlega gæti valdið skaða, láti vita af því. Slíkt hugarfar er
mikilvægt og með því að tileinka sér þessa hugsun er hægt
að koma í veg fyrir slys á vinnustaðnum. Fólk á að fara
öruggustu leiðina og nota viðeigandi öryggisbúnað. Þannig
verður unnið hjá Fjarðaáli.“
Velta Alcoa tvöföld þjóðarframleiðsla Íslands
Alcoa er stærsti álframleiðandi í heimi og starfar á öllum
sviðum álframleiðslu, frá námavinnslu til framleiðslu á hin-
um ýmsu hlutum úr áli, allt frá dósum og upp í bíla- og flug-
vélahluti. Alcoa-fyrirtækið er reyndar einnig stórt í fram-
leiðslu á pökkunarvörum almennt. Alcoa rekur nú 28 álver
víðs vegar um heiminn, 9 súrálvinnslur og tvær báxítnámur.
Auk þess að byggja upp nýtt álver hér á landi er fyrirtækið
að vinna að því að stækka og/eða byggja ný álver á átta öðr-
um stöðum í heiminum.
Alcoa var stofnað á níunda áratug nítjándu aldar og er því
um 120 ára gamalt fyrirtæki. Velta Alcoa er rúmlega tvöföld
þjóðarframleiðsla Íslands og fjöldi starfsmanna er um 120
þúsund. Um 120 þúsund manns eru á vinnumarkaði hér á
landi. Starfsstöðvar Alcoa eru hátt í 400
Heildarframleiðsla á áli í heiminum
tonna á ári. Þar af framleiðir Alcoa rúm
Í ársskýrslu Alcoa kemur fram að
liður í endurbótum og endurnýjun á álf
isins. Með nýrri tækni í nýrri verksm
fram hagræðingu í rekstrinum og læk
að. Orkukostnaður er verulegur hluti
álvera og ráðandi þáttur þegar kemur
álvera sem og endurbyggingu gamalla.
Í ársskýrslunni kemur fram að Alco
langtíma orkusamningum og hafi sá
segja um það hvers vegna Ísland va
byggingu nýs álvers Alcoa. Stöðugt st
haft mikið að segja.
„Alcoa hefur stækkað mikið á uml
hefur það fyrst og fremst verið með ka
fyrirtækjum,“ segir Tómas Már. „Fjar
verið sem Alcoa byggir í heila tvo árat
meiri þýðingu fyrir Alcoa en flestir g
fyrir. Bygging Fjarðaáls er liður í e
kostnaði hjá Alcoa, til að gera fyrirtæ
ishæfara á álmarkaði en það er, og einn
notkun endurnýtanlegra orkugjafa v
sem fyrirtækið leggur mjög mikla áher
Ísland er að sögn Tómasar Más á m
staður fyrir álver með tilliti til legu land
ópu og Ameríku. Hann segir að álma
legur markaður og því verði að vera sv
framleiðslan er seld. Nú sé reiknað m
framleiðslu Fjarðaáls fari til Evrópu e
Álframleiðsla
Tómas Már Sigurðsson er nýr for-
stjóri Fjarðaáls í Reyðarfirði. Grét-
ar Júníus Guðmundsson ræddi við
Tómas Má um þann umfangsmikla
atvinnuveg sem álframleiðsla er
orðin hér á landi, þýðingu hans og
þær áherslur sem verða í starfsemi
Fjarðaáls.
Eftirsóknarvert Tómas Már Sigurðs
Frumvarp samþykkt
Frumvarp um heimild til samn-
inga um álverksmiðju í Reyð-
arfirði var samþykkt sem lög frá
Alþingi fyrir rétt rúmu ári, 5.
mars 2003. Í frumvarpinu var
iðnaðarráðherra heimilað að
gera samninga fyrir hönd rík-
isstjórnarinnar við Alcoa Incorp-
orated, Fjarðaál sf. og stofn-
endur þess, Alcoa á Íslandi ehf.
og Reyðarál ehf. um að reisa og
reka álverksmiðju og tengd
mannvirki á Íslandi og til að
framleiða allt að 322.000 tonn af
áli árlega í verksmiðju við Reyð-
arfjörð.
Áætlanir gera ráð fyrir að út-
flutningstekjur þjóðarinnar
muni aukast um 12% þegar
Fjarðaál verður komið í fulla
framleiðslu.
Samningar um álver
Samningar um byggingu álvers í
Reyðarfirði voru undirritaðir 15.
mars 2003. Samningana und-
irrituðu Valgerður Sverrisdóttir
iðnaðarráðherra og Geir H.
Haarde fjármálaráðherra, Alain
J.P. Belda, stjórnarformaður og
forstjóri Alcoa, Michael Baltzell,
Hópurinn samanstendur
tektastofunum TARK-te
unni, Batteríinu og Land
Forstjóri ráðinn
Staða forstjóra Fjarðaál
auglýst í október 2003 o
formaður samninganefndar Al-
coa, Jóhannes Geir Sig-
urgeirsson, stjórnarformaður
Landsvirkjunar, Friðrik Soph-
usson forstjóri og Guðmundur
Bjarnason, bæjarstjóri Fjarða-
byggðar.
Samningar um framkvæmd
5. september 2003 undirrituðu
fulltrúar Fjarðaáls og banda-
ríska fyrirtækisins Bechtel Gro-
up Inc. samning um sjálfar fram-
kvæmdirnar að byggingu álvers
í Reyðarfirði. Bechtel mun reisa
hið 322 þúsund tonna álver og
skila verkinu árið 2007. Íslensk-
ur samstarfsaðili Bechtel við
framkvæmdina er verkfræði-
samsteypan HRV, en það eru
Hönnun, Rafhönnun og Verk-
fræðistofa Sigurðar Thorodd-
sen.
Hönnuðir valdir
Í janúar síðastliðnum voru kunn-
gerð úrslit í samkeppni um hönn-
un Fjarðaáls. Samstarfshópur
þriggja íslenskra arkitektastofa,
sem starfar undir nafninu TBL,
bar sigur úr býtum og hefur ver-
ið valinn til að hanna útlit, um-
hverfi og innra rými álversins.
Frá samningum til fram