Morgunblaðið - 01.04.2004, Blaðsíða 8

8 C FIMMTUDAGUR 1. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ










































































































NVIÐSKIPTI H
vernig má það vera að eftir
sprengingu í umræðu um við-
skiptasiðferði í Bandaríkjunum
á tíunda áratug síðustu aldar
sem m.a. varð til þess að 90%
fyrirtækja þar í landi tóku upp sérstakar siða-
reglur, kom hrina stórfelldra hneykslismála í
fyrirtækjum upp í landinu upp úr síðustu alda-
mótum? spurði Lori Tansey Martens, sérfræð-
ingur í viðskiptasiðferði, í erindi sem hún hélt í
Háskóla Íslands í vikunni.
Hún segir að orsökina sé helst hægt að rekja
til mannlegs eðlis. Á áratugnum hafi hvatakerfi
verið notuð í sífellt ríkari mæli í fyrirtækjum
og menn einblínt á fjárhagslega mælikvarða,
eins og hækkandi gengi fyrirtækisins og hagn-
að, á kostnað ýmissa annarra mælikvarða í
rekstri fyrirtækja eins og ánægju starfs-
manna, ánægju viðskiptavina, umhverfismála
og fleiri þátta. Græðgin hafi tekið völdin.
Martens segir að þannig hafi laun forstjóra
rokið upp úr öllu valdi, ekki endilega vegna
þess að þeir höfðu þörf fyrir alla þá fjármuni
sem þeim voru greiddir persónulega, heldur
hafi þeir í sífellu borið sig saman við forstjór-
ann við hliðina á sér. Martens kennir fjölmiðl-
um einnig um það ástand sem skapaðist á ára-
tugnum. Þeir hafi hafið forstjórana upp til
skýjanna sem ósnertanlegar ofurhetjur.
Martens segir að einnig sé því um að kenna
að skort hafi á eftirlit með fyrirtækjum og sið-
ferði þeirra. Einnig hafi það verið algengt að
eftirlit og endurmenntun á sviði viðskiptasið-
ferðis hafi ekki náð upp í efsta stjórnendalagið,
þar hafi menn ekki talið þörf á naflaskoðun.
Á þessu hefur nú orðið nokkur breyting til
batnaðar að sögn Martens. „Harðari viðurlög
eru í mótun og forstjórar eru hættir að birtast
á forsíðum glanstímaritanna,“ segir Martens
og brosir.
Um það hvort fyrirtæki séu farin að nota
aðra mælikvarða við árangursmælingar í
rekstri en hina fjármálalegu eingöngu, segir
Martens að t.d. sé svokallað Samhæft árang-
ursmat, eða Balanced Scorecard, nú í auknum
mæli tekið upp í fyrirtækjum, en þar eru
mældir fleiri þættir en hinir fjárhagslegu ein-
göngu. Það segir Martens að sé skref í rétta
átt.
Martens nefndi í erindi sínu að eftir að hafa
orðið vitni að stjörnudýrkuninni á forstjórum
og fyrirtækjum í Bandaríkjunum á síðasta ára-
tug, hafi það komið henni mjög á óvart að verða
vitni að viðbrögðum fjölmiðla í Bretlandi við
methagnaði Tesco stórverslanakeðjunnar, fyr-
ir einhverjum misserum. „Í stað þess að hampa
fyrirtækinu fyrir góðan árangur og slá mynd-
um af forstjóranum upp á forsíðum dagblaða
voru fjölmiðlar fullir efasemda og leituðu skýr-
inga. Var verslunin að okra á viðskiptavinun-
um, var starfsfólkið á allt of lágum launum, var
bókhaldið í lagi,“ segir Martens sem dæmi um
viðbrögð fjölmiðla.
Menningin er lausnin
En hvað er til ráða? Hvernig er hægt að koma
því þannig fyrir að siðferðisbrestir verði fyr-
irtækjum ekki að falli og valdi þar með fjölda
fólks sársauka?
Martens segir að ekki séu líkur á því að
mannlegt eðli breytist mikið í næstu framtíð.
Hins vegar megi ýmislegt gera til að beina
hlutum í réttan farveg. Nú þegar sé til dæmis
búið að gera kröfu um óháða stjórnarmenn og
siðferðisfulltrúa hjá skráðum fyrirtækjum í
kauphöllinni í New York. Þá sé hægt að viðhafa
virkt eftirlit, sem hafi skort á síðasta áratug.
Innleiðing sterkrar fyrirtækjamenningar er
hins vegar hin raunverulega lausn að mati
Martens. Gott siðferði og viðskiptahættir
verða að vera inngrónir í menningu hvers fyr-
irtækis, og að því þurfa fyrirtæki að hlúa.
Martens segir að í því felist meðal annars að
umhverfið verði opið til tjáskipta og mögulegt
sé fyrir fólk sem vilji upplýsa um eitthvað sem
sé að í rekstrinum, að koma fram án þess að
eiga fordæmingu á hættu.
Martens segir að það sé hins vegar ekki ein-
falt mál, enda sé almennt talið rangt í flest-
öllum samfélögum að kjafta frá, eins og það er
kallað. Hún segist til dæmis hafa fengið spurn-
ingu í Brasilíu frá manni í salnum um það hvort
hann ætti að kjafta frá og eiga á hættu að vera
skotinn og fjölskylda hans líka, eins og þar
tíðkaðist, eða láta kyrrt liggja.
Slíkri spurningu sé augljóslega afar erfitt að
svara.
Spurð að því hvort ekki sé hægt að láta
markaðinn um að dæma fyrirtækin og refsa
fyrirtækjunum fyrir að vinna ósiðlega, segir
hún að vandamálið sé að fari stórfyrirtæki illa
dragi það svo gífurlegan fjölda fólks niður í
svaðið með sér. „Til dæmis eiga milljónir
manna lífeyri sinn í hlutabréfum stórfyrir-
tækja og við hrun Enron og WorldCom til
dæmis horfðu margir upp á sjóðinn sem átti að
nota við starfslok fuðra upp og verða að engu.“
Þannig hafi hrun fyrirtækjanna ekki bara
fjárhagsleg áhrif á forstjórana að sögn Mart-
ens, heldur á fjölda annarra sem komu ekki ná-
lægt spillingunni. Því sé laga- og reglusetning
óumflýjanleg.
Mannlegt eðli veldur
siðferðisbrestum
Lori Tansey Martens er
sérfræðingur í viðskipta-
siðferði. Þóroddur Bjarnason
ræddi við hana yfir hádeg-
isverði og hlustaði á erindi
sem hún hélt í Háskóla Ís-
lands.
Morgunblaðið/Jim Smart
Segja og deyja! Lori Tansey Martens segir
að gera þurfi fólki innan fyrirtækja auðveld-
ara fyrir að „kjafta frá“.
tobj@mbl.is
ORÐ eins og græðgi, græðgisvæðing og markaðs-
ráðandi voru notuð tvisvar sinnum meira í fjölmiðlum
á árinu 2003 en árið 2002, að sögn Þórs Sigfússon-
ar framkvæmdastjóra Verslunarráðs Íslands, en
Verslunarráðið tekur með reglubundnum hætti sam-
an tíðni orða sem tengjast íslensku viðskiptalífi í
þeim tilgangi að sjá hvernig umræðan þróast í sam-
félaginu. Þór sagði frá þessu á morgunfundi VÍ með
Lori Martens og fleiri frummælendum í gærmorgun.
Þór segir að notkun þessara orða sé fylgifiskur
þess að nú búi íslenskt samfélag við hagnaðar-
umhverfi í stað tapumhverfis áður. Hann segir að
það sjáist best með því að bera saman fjölmiðlaum-
fjöllun á löngum tíma. Til dæmis hafi hugtakið tap
komið fjórum sinnum oftar fyrir árið 1988 en árið
2003. Þór segir að miðað við aukna tíðni orða eins
og græðgi og markaðsráðandi, sé hægt að lesa það
út að neikvæð umræða sé að aukast og við því vilji
Verslunarráð bregðast.
„Græðgi“ tvöfalt
algengari