Tíminn - 28.11.1969, Blaðsíða 8

8
FÖTUDAGUR 28. nóvember 1969.
TIMINN
BÆKUR OG BÓKMENNTIR
Dr. Richard Beck, prófessor:
trúarlhneigð höfundanna, og eru
sum þessara trúarljóða mjög vel
ort, svo sem hinn fagri sálmur
séra Sigurjóns Guðjónssonar, „Þú
Guð ert stór“.
Allmargt er hér einnig tæfeiíær-
iskivæða, eíns og vænta mátti í
sliku safni, hitta þau ósjaldan vel
í mark, og verður það eigi sízt
sagt um loikakvæði bókarinnar,
orðhaga afmiæliskveðju (til Auð-
Rangæingar kveða vel og af
fölskvalausri ást til átthaga
Ljóðasöfn þau úr ýmsum sveit-1 að enginn feer lesið þetta kvœða-
um landsins, sem út hafa komið á og visnasafn, svo að hann gefi
undanförnum árum, hafa borið þvl eigi gaum, hve átthagaljóðin
því vitni, ihve skáldhneigðin á sér j skipa þar mikið rúm, og eru eigi
djúpar rætur hjá íslenzku alþýðu- allfá þeirra meðal beztu kvæðanna
fólki, og hve víða hún finnur sér í safninu. Kvæði þessi era yljuð
fanveg í vel ortum kvæðum og' hjartgróinni ást höfundanna til
vísum. Ljóðasöfn þessi hafa því átthaganna, og sýna það um leið
verið merkilegt framlag til bók- ljóslega, hve djúpum rótum skáld-
mennta- og menningarsögu þjóð-
arinnar.
Nú hafa Rangæingar kvatt sér
hljóðs á því skáldaþingi með út-
gáfu kvæðasafnsins Ljóð Rangæ-
inga (Goðasteinsútgáfan, Skógum,
1968), en það er ,Sýnisbók rang-
æskrar ljóðagerðar á 20. öld“.
Eiga 68 ihöfundar ljóð í bókinni,
svo að þar er um harla fjölbreytt
og yfirgripsmikið úrval að ræða.
Þeir Jón R. Hjálmarsson og
Þórður Tómasson, sem báðir eru
löngu kunnir fyrir áhuga sinn á
rangæskum fræðum og þjóðnýt
störf sín á 'því sviði, og þá ekki
sízt fyrir útgáfu hins merka tíma-
rits Goðasteins, hafa safnað efni
til ljóðasafnsins og búið það und-
ir prentun, og leyst það verk af
hendi með mikilii smekkvísi og
vandvirkni. í formálsorðum sín-
um að bókinni komast þeir með-
al annars þannig að orðj:
„Við val ljóðanna höfðum við
helzt í huga að sýna fieiri en eina
hlið á skáldskap hvers og eins.
Væri um eitthvað sérkenni á ljóð-
um þessum að ræða, er það helzt,
að mörg kvæðanna eru tengd
heimabyggð höfunda og héraðinu
í heild.“
Þetta er laukrétt athugað, þvi
in standa í menningarlegum jarð-
vegi sveitar sinnar. En jafnframt
er í þessu Ijóðasafni slegið á fleiri
strengi, eins og nánar mun rakið.
Þjóðskáldin Þorsteinn Erlings-
son og Guðmundur Guðmunds-
son (skólaskáld) skipa að verð-
leikum öndvegi í bókinni, annars
er höfundunum skipað i stafrófs-
röð. Auk þjóðskáldanna tveggja
eiga ljóð i bókinni önnur þjóð-
kunn skáld og rithöfundar, séra
Sigurður Einarsson, Guðmundur
Daníelsson og Grétar Fells. Mun
óhætt a® segja, að vel hafi tekizt
um valið á fcvæðum framannefndra
skálda, en þörf gerist eigi að
vitna til þeirra kvæða hér, svo
kunnir eru höfuhdarnir þjóðinii
af ritstörfum sínum.
Vifcið var að því, hve átthaga-
Ijóðin ber hátt í safninu, og tek-
ur það einnig til hinna hrein-
ræktuðu ættjarðarkvæða, enda
eru átthagaljóðin, beint og óbeint,
jafnframt ljóðalof Um ættjörðina,
svo að þannig . falla þessi kvæði
í sama farveg.
Eðlilega er eigi óvíða í ljóðum
þessum brugðið upp' myndum úr
sveitalífinu. En hvergi er því eins
og það var í gamla daga, bað-
stofumenningunni, sem réttilega safni þessu, er bera vitni djúpri
hefir verið avo nefnd, lýst betur
í þessu ljóðaformi heldur en í
kvæði Steins Sigurðssonar, „Bær-
inn minn“, sem er prýðilega ort,
hreimmikið og myndauðugt.
Skáldið er einn af fulltrúum hinn
ar eldri kynslóðar, sem mæta á
þessu Skáldaþingi, og þekkti sveita
lífið því vel af eigin reynd, og
kann uppeldislegt gildi þess ágæt-
lega að meta, eins og fram kem-
ur í þessu lokaerindi kvæðis hans:
Það sem bezt í brjósti mínu
bærast kunni,
drakk ég allt úr einum brunni,
iðjuríku baðstofunni.
Náttúruljóða gætir mikið í safn
inu, enda eru átthaga- og ættjarð-
arkvæðin þess eðlis að öðrum
þræði. Léttstígt og hugþekkt er
þetta „Kvöldljóð" eftir Axel Odds
son:
Óðum líður að, aftni,
eygló við hafflöt skín,
þeyrinn ljúflega þýtur
og þvær út sporin mín.
í sandinum geng ég glaður
geislandi aftanstund,
• í blænum ljúfa og blíða
blikar á hafsins sund.
Kvöldskinið geislum grætur,
er gengur í djúpið sól.
Blærinn ljúflega líður,
leikur um dal og hól.
Margt er andlegra ljóða í kvæða
Mislitir þættir
úr mörgum stað
MINNINGAR ÚR GODDÖLUM
Bókaforlag
Odds Bjömssonar
í fyrra kom út fyrra bindið af
minningum Þormóðs Sveinssonar
á Akureyri, þar sem hann sagði
nokkuð ítarlega frá bernsku sinni
og uppvexti og ýmsiu fleiru úr
aldamótalífinu í Skagafjarðardöl-
um. Sú bók var vel rituð og að því
er virtist. mjög trúverðug og sönn
í lýsingum af lífi og kjörum fólks,
ekki sizt barna og unglinga í fá-
tækt og harðræði þessara ára og
hafði að geyma marga lífssögu sem
verð var allrar athygli. Einnig bar
bókin höfundi vitni um gott nátt-
úruskyn, næma eftirtekt og
glögga frásagnargáfu.
Nú hefur Þormóður bætt við
öðru bindi. Við fljótlegan yfirlest-
ur virðist mér það heldur síðra og
rýrara að efnisföngum, enda virð-
lst höfundur hafa gerzt helzti
pýtinn.
í fyrra bindinu voru miimingar
samfelldar allt til brottfarar úr
Skagafirði 1916, en þessi bók er
}') ekki framhald æviminninganna,
og má vera að það sé rétt ráðið,
því að þá gerist frásagnarefnið ná-
lægara hverjum manni. =; <
HÖfundur segist hafa gengiö 1
fram hjá nokkrum sérstæðum og ■ '
sögulegum atburðum í fyrra bind-
inu til þess að rjúfa ekki tengsl
frásagnarinnar, en þættir um
þessa atburði hafi þó áður verið
skrifaðir og birtir á víð og dreif.
Nú koma þessir þættir í síðari
bókinni, sem skiptist í tvennt,
fyrri hluta, sem nefnist Af
bernskuslóðum og er það hinn
hetri hluti bókar, og frásagnirnar
ágætar þjóðlífs- og aldarfarslýs-
ingar.
Seinni hlutinn nefnist Mislitir
þættir, og hæfír nafnið. Þeir eru
aðeins aið því leyti samlitir, að ferðalögum eru raunar eins og
þeir eru ekki tengdir við bernsku-, venjulegar blaðafrásagnir og eiga
slóðir, en efni þeirra sundurleitt! tæpast erindi í bók svo skjótt að
og af ýmsum toga og flestir frá minnsta kosti.
SÍðari árum. Þar er sagt frá Þegar á allt er litið er þessi bók
Skriðuföllum í Norðurárdal 1954 Þormóðs notaleg aflestrar og eng-
uns Ingvaissonar) eiftir Þórð
Tómasson.
Einungis eitt vestur-íslenðkt
skáld kemur hér við sögu, en það
er Bjarni Sigurðsson Lyngholt
frá Bjálmholti í Holtum, er flutt-
ist vestur um haf 1903 og andað-
ist þar 1942. Hér eru tekin upp
kvæðið „ísland hverfur“, hjart-
næm kveðja til ættjarðarinnar, og
brot úr öðru fslandskvæði hans,
en hann var mikill ættjarðarvin-
ur, er kunni ágætlega að meta
sinn íslenzka menningararf, eins
og lýsir sér í eftirfarandi erind-
um úr síðarnefndu fcvæði hans,
og eru þau töluð_ beint út úr hjört
um fjölmargra íslandinga í Vest-
urheitmi:
Gott er að kalia til arfs úr
þekn ótæmda sjóði,
íslenzkum drengskap og nor-
rænu víkingablóði,
mest er þó sæmdin að sýna
í orði og vérkiy-
sonur hvers lands, sem þú
ert, að þú berir þess meriri.
Og vittu það barn, sem hef-
ur á landinu lifað
og lesið þær rúnir, sem tim-
arnir hafa þar skrifað,
að föðurlandsást er þar letr-
uð í sérhverri línu,
hún lifir þó fegurst í ókveðna
ljóðinu þínu.
Hér hefur verið dregin athygli
að nokkrum kvæðum karlmann-
anna í bókinni, enda eru þeir þar
í miklum meirihluta. En þótt
færri séu, leggja konurnar sinn
góða og athyglisverða skerf til
þessa Ijóðasafns. Prýðisvel ort og
samfellt er kvæðið „Mosinn“ eftir
Björgu Jónsdóttur:
Ég er frjóið, sem festi rætur
undir fönnum á öræfasióð.
Ég er rnýktin við mannsins
fœtur,
er mæðir hann gangan hljóð.
Ég er grænkan, sem geislan- "
um móti
glitrar í himinsins veig.
Eg er mosinn, sem grær á grjóti
gullið í aldanna sveig.
Ljóðrænar og innilegar eru vis-
urnar hennar Höllu Loftsdóttur,
„Unga rósin“:
Er að hníga höfuð þitt,
hivað er við því að segja?
Unga sumaryndið mitt,
áttu nú a 'l deyja?
Bliknar flest, er bjartast skín,
blöð og rósir falla.
Þetta eru örlög þín og mín,
þau eru jöfn við alla.
Kvæði Ingunnar E. Tboraren-
sen, „Minning“, er ágætlega ort,
um efnismeðferð, málfar og ljóð-
form. En þar sem fcvæðið er all-
langt, verður eigi til þess vitnað
hér, enda nýtur það sín því að-
eins til fúils, að það sé lesið í
heild sinni
Þótt mest gæti kvæðanna, og
þeirra sumra næsta langra í
þessu ljóðasafni, er þar einnig
hreint ekki fátt vel kvéðinna lausa
vísna, og æði oft dýrt kveðinna.
„Kveðja“ nefnist eftiriarandi vísa
eftir Guðlaug E. Einarsson, Og
hún missir ekki marksins:
Ævi hallar ört ég finn,
út ég lít um skjáinn.
Hérna bak við bæinn múm
brýnir einhver ljáinn.
Falleg er hringhendan hans
Björgvins Filippussonar, „Tíl vin
ar“, og myndi margur kjósa sér
slíkan vitnishurð:
Mér þú sýnir manndóm þinn,
mjög hann skín, þá ikynnist.
AHtaf hlýnar hugúr minn,
hvar sem þín ég minnist.
Framhald á bis. 14.
Strandapósturinn
Þormóður Sveinsson
og ýmsum ferðalögum höfundar,
svo sem út i Fjörðu, í fjárréttir
o. fl. Aðrir þættir eru upprifjun
úr annálum og sögu, svo sem
an veginn laus við efni. sem áhuga
Strandamenn eru margir brott-
fluttir, einkum hinir eiginlegu
Strandamenn eða Hornstrendingar,
vilji menn nota það orð. Hins veg-
ar halda þeir vel hópinn hér fyrir
sunnan og hafa með sér sterkan
félagsskap, sjálfum sér og öðrum
til upplyftingar. Félagið heitir að
sjálfsögðu Átthagafélag Stranda-
manna- og hefur gefið út myndar-
legt ársrit í þrjú ár. Þriðji ár-
gangurinn er nýkominn út, hálft
annað hundrað blaðsíðna að stærð j smálegt.
og er vandað til pappírs, prentun- í 2. árgangi
ar og mynda.
Á kápusíðu er litmynd af fjall-
vörðu sérkennilegri með rekavið-
arkræklu í toppi, og er líklegt að
hún eigi sér einhvers staðar trúa
fyrirmynd á Ströndum norður.
Að sjálfsögðu setja þjóðlegir
minninga- og fróðleiksþættir mest-
an svip á efni, en það er þó tölu-
vert fjölþætt. Nokkuð er af Ijóð-
um og stökum svo sem vera ber,
enda mun löngum hafa verið kveð-
ið á Ströndum. Heftið hefst á stór-
vel gerðu kvæði eftir Guðmund
Böðvarsson, og nefnist það Tíu
stökur af Ströndum, en kveðskap-
ur er auk þess eftir Jörund Gests-
Árnespresta eftir Sámon Jóhann
Ágústsson, Borðeyrarverzlun eftir
Jóhannes Jónsson, Á haustnóttum
eftir Jóhann Hjaltason, aldarminn-
ingu Sigvalda Guðmundssonar
bónda á Sandnesi, eftir Þorstein
Matthíasson, grein um Loft ríka
eftir Jón Kjartansson, minninga-
brot um Tryggva Þórhallsson eftir
Skúla Guðjónsson, minningagrein-
ar um horfna samtíðarmenn eftir
Guðbrand í Broddanesi, og fleira
Galdraskv yfir Skagafiéði og Ver-; nafnaskrá fyrir bæði bindin.
ferðir. Nútíðarirásagnirnar af1 __ ak.
vekur, og gildir það einkum um ; son. Ingimund Jörundsson, Benja-
fyrri hlutann. Þar eru ýmsir þætt- j mín Ólafsson og Ólöfu Jónsdóttur.
ir hinir læsilegustu. í bókarlok er l Af Ö5ru efni Strandapósts má
nefna StK-indaannál 1968 eftir
Brynjólf Sæmundsson, Arnes og
Strandapóstsins,
sem út kom í fyrra er ýmislegt
girnilegt efni, svo sem frásögn
Símonar Jóh. Ágústssonar af
Þórðarhelli á Ströndum, grein um
byggðasafn Húnvetninga og
Strandamanna á Reykjum eftir
Ólaf Kristjánsson, skólastjóra og
ýmislegt fleira.
Strandapósturinn er myndarlegt
framlag fámenns félags manna,
sem vilja leggja nokkuð á sig til
þess að varðveita svip og sögu
byggðar, sem að nokkru er komin
í auðn — byggðar, þar sem áður
var lifað sterku lifi við óbiíð skil-
stórgjöfullar náttúm. Stranda-
pósturinn varðveitir að sjálfsögðu
margt, sem annars mundi falla i
glatkistu þjóðarinnar en nú er
hver síðastur að bjarga. Þess
vegna ber að meta þetta björgun-
arstarf vel.