Vísir - 17.09.1981, Qupperneq 14

14
r-
VlSIR
Fimmtudagur 17. september 1981 Fimmtudagur 1.7. september 1981 T JOd MMi. ^
vtsm
A Litla-Hrauni 09 Eyrarbakka
Litla-Hraun. Þangab liggur leiö ótrúlega margra. Sumir dvelja
þar einu sinni, aörir koma aftur og aftur. En er þaö ekki ömurlegt
hlutskipti aö hirast bak viö lás og slá, hvort heldur er um mánaöar-
skeiö eöa 17 ár? Og skyldu menn yfir höfuö biöa þess nokkurn tima
bætur, aö vera lokaöir inni I klefa og komast ekki út og geta aidrei
gengiö út eöa inn um nokkrar dyr, nema harölæst só meö lyklum,
mörgum lyklum, á eftir? Þeim er nær, segja sjálfsagt einhverjir, en
skyldi þetta fólk hafa fariö út I afbrot, ef þaö vissi, hvaö biöi þess?
Frá þvi vinnuhæliö var byggt hefur tvisvar veriö bætt viö áimum,
en hins vegar ekki hirt um aö stækka athafnasvæöiö utan húss
sama mæii. Er svo komiö nú, aö fangarnir þurfa aö sækja ýmislegt
utan giröingar, til dæmis er hluti vinnuaöstööu þeirra þar, svo og
iþróttavöliur þeirra sem reyndar er alveg viö þjóöveginn. Þar fyrir
utan er giröingin utan um vinnuhæiiö mjög léleg. Hefur þetta valdiö
töiuveröri óánægju meöal starfsmanna Litla-Hrauns og Ibúa Eyrar-
bakka og jafnvel fanganna sjálfra, en þessi lélega giröing skeröir I j
raun athafnasvæöi þeirra og gefur utanaökomandi greiöan aögang ,
aö svæöinu, og föngunum leiö út.
Til aö reyna aö leita svara viö þessum spurningum og kanna aö- j
stæöur allar á Litla-Hrauni og á Eyrarbakka fóru Vlsismenn austur
á dögunum.
Sjúkrahús
fangelsi.
veröu r
Þaö var áriö 1921, sem hafist
var handa um byggingu hUss-
ins, þar sem nú er Litla-
Hraun. Upphaflega átti þetta aö
vera Sjúkrahús Suöurlands og
var svo Itvö ár. Var byggt fyrir
söfnunarfé. Ariö 1923 var húsiö
oröiö fokhelt, en þeir sem aö
byggingunni stóöu gátu svo ekki
meir. Jónas frá Hriflu, sem þá
var dómsmálaráöherra tók þá
húsiö eignanáiúi og geröi aö
fangelsi.
náöist ekki fyrr en fimm dögum
síöar. Viö spuröum þvi Helga,
hvort auövelt væri aö strjúka og
hvort þaö væri mikiö um þaö.
„Þaö er furöulitiö. Þessi til
dæmis, er annar fanginn, sem
strýkur á þessu ári. Annars er
þaö ekki máliö, hvort þaö sé
auövelt fyrir þá aö strjúka eöa
ekki heldur hitt aö halda þeim
frá sem ekkert erindi eiga hing-
aö. Eins og þú sérö vantar al-
mennilega giröingu I kringum
vinnuhæliö, þvi til þess aö hæli
eins og þetta sé rekiö af ein-
hverju viti, þarf aö vera ákveö-
inn standard, en þar hafa ráöa-
99
ISLEHDIN
1 upphafi var fangelsiö svo-
kallaö landbúnaöarfangelsi aö
beinni fyrirmynd frá Noregi og
fyrsti fangelsisstjórinn var Sig-
uröur Heiödal. Fyrir 10-15 árum
var þvl svo breytt I vinnuhæli,
eins og þaö er I dag og núver-
andi forstjóri er Helgi Gunnars-
son.
A þessum tima hefur tvisvar
veriö byggt viö fangelsiö, 1972
var ný álma tekin I notkun og
önnur, sem er svokallaö án-
angrunarfangelsi, i fyrrahaust.
,/Annar fanginn, sem
strýkur á árinu."
1 sama mund og viötaliö var
aö hefjast viö Helga, rann i
hlaöiö lögreglubill. Otúr honum
komu tveir óeinkennisklæddir
lögreglumenn ásamt þriöja
manni, sem reyndist vera fang-
inn sem strauk I siöustu viku, og
menn engan skilning á og fólk
almennt ekki heldur. Þaö eru
haldnir fundir, margir fundir,
en hvorki rekur né gengur.”
„Sementsverk smiðjan
með mannhelda
girðingu, en við...?"
Helgi heldur áfram: „Sjáöu
til dæmis Sementsverksmiöju
rikisins. Þeir eru búnir aö giröa
ikring hjá sér uppá Artúnshöföa
og sú giröing er algerlega
mannheld! Hvaöa þörf er á þvi
á meöan viö höfum svolélega?
Reyndin er sú, aö hluti af
okkar starfsemi er utan
giröingarinnar, Viö þurfum þvi
nauösynlega giröingu.Meö þvi
fengju fangarnir meira svigrúm
ogþeim, sem ekkert erindi eiga
hingaö yröi haldiö utan viö.”
— En hvaö er gert viö þá
fanga, sem strjúka?
Ekki er girðingin mjög traust og varla mikil hindrun, séu menn á annaö borö aö hugsa um aö komast yfir hana. tþróttavöllur fanganna er fyrir utan giröinguna, en hann er alveg viö þjóöveg-
inn, á horni hans og afleggjarans aö Eyrarbakka.
„Þeir eru settir I klefa i
einangrunardeildinni, sem er i
nýjustuálmunni.Þangaöfá þeir
blööin og annaö lesefni er þeir
óska, og fá aö fara út tvisvar á
dag. A meöan á einangrun Lnni
stendurfá þeir ekkert samneyti
aö hafa viö aöra fanga og þarna
eru þeir aö jafnaöi t mánuö,
sumir lengur. Þaö fer allt eftir
brotinu, þaö er aö segja, hvort
þeirhafi ætlaö sér aö hverfa eöa
hvort þetta er einhver skyndi-
hugdetta, þegar tækifæri gefst,
en viö skulum bara koma og sjá
þessa klefa.”
Og viö förum af staö. Allar
huröir opnaöar meö lyklum og
lokaö enn kyrfilegar á eftir.
Okkur ersýnt inn I eirm klefann.
Hann er mjög lítill Iviö minni en
venjulegur klefi en hreinlegur
og snyrtilegur. Þar er lltiö
salerni og enn minni vaskur,
rúm, litiö skrifborö og stóll.
Hvltir veggir og loft og þrjú
ljósastæöi, eitt yfir rúminu,
annaöyfir spegli viö vaskinn og
þaö þriöja I loftinu. Þá er lítill
fataskápur I einu horninu.
Gólfiö erdúklagt. Einn gluggier
á klefanum, fremur lltill, og
rimlar fyrir.
Venjulegur fangaklefi hreinn og snyrtilegur.Ekki eru þeir nú stórir, rúm kemst rétt fyrir á breiddinni.
Fyrir glugganum eru rimlar. Huröin fyrir klefanum er þykk og þung járnhurö, til vinstri sést aðeins I
hana. Fangarnir eiga yfirleitt sjálfir þaö sem þeir eru meöinni hjá sér.
„Betrunarhæli — Ég veit ekki
hvar I andsk.. þaö orö hefur
veriö grafiö upp”. Helgi
Gunnarsson, forstjóri vinnu-
hælisins aö Litla-Hrauni.
„Lítið ferðafrelsi enda
ekki til þess ætlast."
— Hafa fangarnir eitthvert
feröafrelsi?
„Þeir fá aö fara hérna út á
lóöina, en ekkert lengra, enda
ekki til þess ætlast. Viö höfum
þó gert prófanir á þessu, I fyrra
var hér drengur, sem var i iön-
námi, þegar hann kom hingaö.
Þetta var hans fyrsta brot. Viö
leyföum honum aö sækja skóla á
Selfossi og hann stóö sig meö
prýöi I hvivetna.
„Beinustu leið f sukkið
aftur"
— Hvaö er rúm fyrir marga
fanga hér?
„Hér er rúm fyrir 56 menn
lánu og aö meöaltalieru hér um
50 fangar, þannig aö segja má,
aö þaö sé alltaf fullt.
— Hvernig er búiö aö
fóngunum?
„Ég held, aö þaö sé alveg
þokkalega aö þeim búiö. Ég
læiöi þessi fræöi á slnum tima i
Danmörku og Sviþjóö og aö-
búnaöurinn hér er ösköp
svipaöur og þar. Viö erum
ekkert á eftir, nema þá helst i
þviaö vera ekkimeö nemaeina
tegund fangelsa.
Mér finnst nefnilega vanta
fangelsi, til dæmis nálgæt
Reykjavik, Gunnarshólmi væri
æskilegur staöur, láta fangana
taka þar út slöasta hálfa áriö
eöa svo af afplánuninni. Þessir
menn gætu þá stundaö vinnu
eöa námlReykjavik undireftir-
liti auövitaö, fengju jafnvel frl
um helgar og svo framvegis,
allt gert til aö koma þeim i lifiö
aftur meö hægö. Nú er þaö svo
aö þegar strákarnir eru búnir aö
afplána sinn dóm, skellum viö
þeim beint út I hringiöuna og
þeir fara beinustu leiö I sukkiö
aftur.
Sjáöu þessa stráka, sem fara
snemma út i afbrot. Þeir
■ eignast enga aöra félaga en
aöra afbrotamenn, þeir ein-
hvern veginn eiga ekki annarra
kosta völ. Þeir þurfa aö komast
út úr þessum vitahring, en þaö
þrep, sem þar vantar, er ekki aö
finna I kerfinu okkar.”
„Vinna fyrir kaupi."
„En burtséð frá þessu, þá er
ýmislegt gert hér til aö hafa
ofan af fyrir föngunum. Þeir
mega fá heimsóknir á sunnu-
dögum, hér er deild frá fjöl-
brautarskólanum á Selfossi, þá
vinna þeir frá tveimur og uppi
fjóra, fimm tima á dag og fá
fyrir það timakaup, sem er
venjulegur verkamannataxti og
borga sína skatta af þeim
tekjum. Hér búum við til gang-
stéttarhellur, erum með um-
slagagerð, búum til pappa-
öskjur og fiskilinur. Viö erum
meö gróöurhús og sjáum sjálfir
um allt viðhald. Fyrir þetta
borgum viö kaup og fyrir það
geta þeir keypt sér fatnaö og
aðrar nauðsynjar, en um allt
slikt verða þeir aö sjá sjálfir.”
„óánægjuraddir meðal
Eyrbekkinga."
— Hvernighentar þessi staöur
hér fyrir fangelsi?
„Bæöi vel og illa. Vel aö þvi
leytiað viðerum nokkuö útúr og
— Er föngumi hér refsaö, geri
þeir eitthvaö af sér hér innan
dyra?
„Þar kemur aöeins til ein-
angrunin. Viö erum ekki
refsiglaöir menn og reynum aö
meðhöndla þá eins mannlega og
hægt er.”
— Er föngunum mismunaö
eftir afbrotum?
„Nei, hér eru allir jafnir.
Helst vil ég ekki sjá neinar
skýrslur um fangana.”
— Finnst þér viðhorf til af-
brotamanna hafa breyst eitt-
hvaö á þeim tima, sem þú hefur
starfaö hér?
„Ég veit það ekki. Ég er oft
alveg standandi hlessa á
ýmsum greinum, sem birtast i
blöðum um þessi mál. tslend-
ingar eru grimmir, þeim finnst
afbrotamanni aldrei refsað nóg
og mér finnst, að fólk, sem
stendur álengdar og hugsar
svona, bara alls ekki af þvi
góða.”
„ Betrunarhæli — Ég veit
ekki hvar það orð hefur
verið grafið upp."
— Haft er eftir stroku-
fanganum, að vist á Litla-
Hrauni, geri hvern mann verri.
Hvaö finnst þér um það?
Bókasafn fangelsisins er mjög klént og aö sögn Helga gengur erfiö-
lega aö fá fjárveitingu til aö efla þaö.
verðum ekki fyrir miklum
truflunum.en illa aöþvíleytiaö
fjarlægðin við Reykjavik er
nokkuð mikil, þvi til dæmis
þurfum við aö sækja flesta
lækna-og lögfræöiaðstoö þangaö
og þvi fylgir óneitanlega tölu-
verður kostnaöur.”
— Nú hafa heyrst töluveröar
óánægjuraddir meöal Eyr-
bekkinga. Þeim finnst fangelsiö
oröiö of nálægt sér og eiginlega
komiö alveg inni þorpið og þar
fyrir utan finnst þeim það langt
frá þvl að vera nógu rammgirt.
Verðið þiö varir viö það?
„Já, aöeins,enda ekki óeöli-
legt, aö þeir séu óánægöir og þar
komum viö aftur aö
giröingunni, en þaö er allra
hagur, að hún komi.”
„Dómarnir hafa þyngst."
— Nú hefur þú verið forstjóri
hér siöan ’ 74. Finnst þér eitt-
hvaö hafa breyst á þeim tima?
,,Já, dómarnir hafa þyngst og
kemur þar einkum til aö fikni-
efnaafbrotum hefur fjölgað
stórkostlega og dómarnir i þeim
málum þyngst mjög.”
— Hvernig er andinn meðal
fanganna?
„Agætur. Þeir hafa sitt
trúnaöarráö og þaö veröa engir
stórir árekstrar.”
„Þaö getur vel veriö hans
skoöun og ég er alveg klár á þvi,
ab viö gerum engan betri, þótt
viö reynum hvað við getum,til
dæmis er skólinn mjög já-
kvæöur. Annars hef ég aldrei
skiliö, hvers vegna fangelsi hafa
veriö kölluö betrunarhús og ég
veit ekki hvar I andsk... þeir
hafa grafiö það orö upp, aftur á
móti höfum viö fengiö hingaö
pilta, alveg snarvitlausa og þeir
hafa róast eftir dvöl hér. Sumir
þeirra hafa mannast og fariö aö
vinna, séb að ekki borgar sig að
vera uppá kant við allt og alla.
En meginregla okkar er aö
reyna aö skemma ekki þessa
stráka, þótt við betrumbætum
þá vafalaust ekki,” sagöi Helgi
Gunnarsson.
Lítil ábending.
Hér kemur svo litil ábending i
lokin. Væri ekki heillaráö aö
fara aö fara meö unglinga i
heimsókn á Litla-Hraun?
Areiöanlega yröu áhrifin slik,
aö þeir myndu hugsa sig um
tvisvar aöur en þeir færu aö
fremja einhver heimskupör, og
þar meö draga úr afbrotum.
—KÞ
Einangrunarklefi. Hingaö fara þeir, sem brjóta eitthvaö af sér innan veggja
fangelsins, eöa þeir, sem ekki er hægt aö hafa meö öörum. Þaö eru tiu svona
klefar á Litla-Hrauni og i dag eru sex þeirra I notkun. Fimm fyrir fanga er
eiga viö geörænar truflanir aö striöa og einn fyrir strokufangann.
Hvað segja bau
um Litia-Hraun?
j Hvaö segja Eyrbekkingar um _
| Litla-Hraun? Nokkurrar I
| óánægju hefur gætt aö undan- ■
I förnu meöal fbúa Eyrarbakka
■ vegna Litla-Hrauns. Finnst I
j þeim sem fangelsiö sé of nálægt |
J þorpinu, enda má segja, aö 1
■ fangelsiö sé viö húsvegg grunn- |
I skólans. Þá hafa heyrst þær ■
I raddir, aö mikiö vanti á, aö ■
I giröingin sé nógu góö. Viörædd- |
I um viö nokkra Eyrbekkinga
| Lilja Bjarnadóttir, húsmóöir: I
j Fólk hér er mjög óhresst meö |
j staösetningu Hraunsins og þá
j einkum fyrir þaö, hversu léleg
| giröingin er. En ég fyrir mitt
| leyti hef aldrei oröiö vör viö |
• nokkuö ónæöi frá vistmönnum
I ^ ■
i ■
iJIÍHBKIé |
Guölaug Kristin Jónsdóttir, ■
. húsmóöir: Ég hef ekkert ónæöi ”
J af Hrauninu. En mér finnst |
I ákaflega slæmt til þess aö ■
I hugsa, að giröingin skuli vera ■
I svona léleg þannig aö fólk virö- |
j ist geta vaöiö þarna inn og út ■
j eftir þörfum. Einnig finnst mér i
j óeölilegt, aö hluti vinnuaöstöö- |
j unnar sé utan giröingar, svo og .
| iþróttavöllurinn, sem er alveg I
| vib þjóöveginn og nánast ógirt- I
| ur.
Gfsli Nielsen, vinnur i f rystihús
inu: Þaö er alls ekkert ónæöi af
þessu, en þetta er engin giröing,
sem er I kringum fangelsiö og
svo er fótboltavöllurinn utan
giröingar.alveg viö þjóöveginn.
Þetta hlýtur aö vera óþægilegt,
fyrir þá, sem eru fyrir innan, þó
ekki sé nema til aö halda for-
vitnu fólki frá.
Þetta er fangelsisgarðurinn, sem þeir fangar, er i einangrun eru, fara út I tvisvar á dag.
Óskar Magnússon, skólastjóri
grunnskólans: Ég hef aldei orö-
iö fyrir neinum óþægindum
vegna þessa og þar af leiöandi
finnst mér allt i lagi aö hafa
fangelsiö þarna. Ég hef veriö
hér I 30 ár og.ég man bara einu
sinni eftir þvl, aö fangi hafi
komið hingaö og þá var þaö til
þess aö standa af sér rigningar-
skúr.
Annars er athafnasvæöi
vinnuhælisins komið út fyrir all-
argiröingar,þeir vinna aö hluta
utan girðingar og Iþróttavölhir-
inn er þaö einnig,fyrir utan hvaö
giröingin er léleg. Þarna geta
Pétur og Páll komist inná svæö-
iö og ég er alveg hissa, aö
starfsmennimir skuli sætta sig
viö þetta.
f