Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.2001, Blaðsíða 15

Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.2001, Blaðsíða 15
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. MARS 2001 15 punkta og settu niður prik, sem svo borgin skyldi vaxa eftir. Það var gert án nokkurs tillits til sérstöðu landsins; sögu, veðurfars, náttúru, jarðvarma eða sérstakrar fegurðar á hinu mögulega borgarstæði. Í þessa grunnmynd Dananna setja svo ís- lenskir arkitektar menntaðir erlendis – að sjálf- sögðu í fræðum funksjónalismanns – niður sín- ar funksjónalísku blokkir, raðhús og einbýlishús, sem eru hvorki betri né verri en gengur gerist á sama tíma á meginlandi Evr- ópu. En afleiðingin var að höfuðborg Íslands varð að borg funksjónalismanns, með sínum af- leiðingum: 1. Dreifing byggðar, með þeim vist- fræðilegu og hagrænu afleiðingum, sem því fylgir og rof félagslegrar tengingar og þar með rof þeirrar örvunar og þéttunar sem hefur verið snar þáttur í menningu hinnar evrópsku borg- ar. 2. Hún þurrkar út stræti og torg, aldagamla félagslega stofnun borgarinnar og hugsar borg- ina einungis út frá bílnum. Fótgangendur kom- ast hér ekki á blað. 3. Fegurð er ekki markmið í skipulaginu, sem tekur ekki tillit til sérstöðu og mögulegrar fegurðar bæjarstæðisins, í fjörum þess, hæðum og dældum, með það í huga að virkja það í mynd borgarinnar. Ekki heldur að endurspegla sérstöðu íslenskra skilyrða og að virkja þær í þágu borgarinnar. Niðurstaðan er byggð sem engan veginn get- ur kallast borg í hefðbundnum skilningi, byggð, sem á sér sorglegar hliðstæður í flestum lönd- um, þar sem byggt hefur verið í anda funksjón- alismans. Í grein sem ég lét birta í Lesbók Morgun- blaðsins árið 1986 var skrifað: „Borgin er minnisvarði um þá menningu, sem stendur að henni. Í henni steinrenna óskir okkar, draumar og vonir. Hún er umhverfi mannsins gert af manna höndum. Í mynd borg- arinnar endurspeglast viðhorf okkar til lífsins. Hún er mót sem mótar líf okkar og menningu. Gerð hennar á snaran þátt í velferð okkar, and- legri sem efnalegri. Borgin sjálf, borgarkrist- allinn sem umhverfi er því örlagaríkt framlag menningarinnar til sjálfrar sín. Hún er opin bók um hugvit, þroska og menntun þess samfélags sem stendur að henni. Í vissum skilningi er hún ytri mynd athafna okkar og felur því í sér vissan hluta af tilgangi starfs okkar. Í borginni verða markmið og viðhorf einnar kynslóðar rammi og mót lífs og menningar næstu kynslóðar. Draumar og viðhorf liðinna kynslóða umljúka ungt líf samtímans, en því miður einnig mistök. Borgin getur verið lýðræðisleg, en hún getur einnig gert lítið úr borgaranum, lagt óviljandi eða viljandi steina í götu hans. Hún getur verið myndlaus og óhentug til félagslegs lífs, en einn- ig margbreytilegt fagurt umhverfi og með gerð sinni auðveldað manninum að vera til.“ Hvað er dýpra samhengi? Lífið er sköpun, inntak þessarar sköpunar er fegurð lífsins. Allar persónur bærast og berast á öldu þessa afls. Einn af frumþáttum menning- arinnar liggur í því að læra að skilja þau lögmál, sem hið innra með manninum, liggja gleði og fegurð til grundvallar og jafnframt þá virkni sem stendur þeim í vegi. Á sama hátt, að skilja lögmál hinna ytri aðstæðna, sem eiga að bera þetta inntak. Maðurinn er með líkama sínum bundinn inn í lögmál efnisheimsins og þá virkni sem þar ríkir. Umgangur við þessi lögmál, er hluti af inntaki menningar hans. Honum ber – ef hann vill ekki lenda í þversögn við frum- inntak lífs síns – að umgangast þessi lög af virð- ingu. Þessi virðing kemur fram í því hvernig hann umgengst yfirborð jarðar. Borgin, sem meiriháttar inngrip í þessi lög, á að spegla til- vist þeirra og taka inntak þeirra upp í mynd sína og munstur. En ofan á þetta hagræna og vistfræðilega munstur koma aðrir þættir, sem tengjast inntaki alls lífs, gleði og fegurð. Borgin er sjálf sköpun, sem slík verður hún jarðvegur og mót þess margbreytilega lífs, sem hún held- ur utan um með gerð sinni. Hún getur örvað, tengt, opnað, en hún getur líka slitið í sundur, deyft og lagt steina í veg borgarans. Sem sköp- un á hún að gefa fullnægju með fegurð, hún á að vera falleg, það er framlag hennar til þess fruminntaks, sem bærist í brjósti alls lífs: Feg- urð. Að breyta yfirborði jarðar án og utan þess inntaks, er synd gegn fruminntaki lífsins. Spurningin er bara sú, hvernig Íslendingar geti komið þeirri tilfinningu, – sem þeir anda að sér í ljósi náttúrunnar – yfir í þann heimspeki- lega reit sem borgin á að vera, samkvæmt fruminntaki allrar borgarmenningar. Borg er ekki bara húsaröð eða þyrping af byggingum. Borgarmenning er sérstök menn- ingaraðferð. Við uppruna hennar fyrir sjöþús- und árum var hún ekki til sem einföld stækkun þorpsins, heldur liggur frjó hennar á heilögum stað við grafreit, tímabundinn samfundarstað- ur, þar sem maðurinn hugleiddi tilvist sína, staður sem varð staður samskipta, verslunar og örvunar, sem einkennir menningaraðferð borg- arinnar. Spurning tilvistar, inntaks lífs og menningar var frá upphafi frumþáttur í menn- ingu borgarinnar, musteri og grafhýsi mynd- uðu upprunalegan kjarna hennar. Í þróun hinn- ar evrópsku borgar, frá upphafi hennar í grískri klassík, er maðurinn að fjalla um inntak lífs og menningar. Með aðferð borgarmenning- arinnar breytir hann yfirborði jarðarinnar, borgin sjálf er umbrot náttúrunnar yfir í nýja efnislega mynd á yfirborði jarðarinnar, náttúru sprottna af mannlegum huga, sem verður um- hverfi mannsins. En hvert er hið eiginlega inn- tak þessa umbrots? Hvað felst þar að baki, í hvers þágu tekur borgin á sig mynd og hvað á sú mynd að innihalda? Íslendingar hafa ekki lagt þessa spurningu fyrir sig opinberlega. Né hvað gæti falist að baki hugtaksins „Íslensk borg“. Íslendingar mega vita, að innan vissra marka er hægt að byggja hvaða borg sem er, hvernig sem er. Til þess þurfa þeir aðeins að mynda sér skoðun á því sem þeir vilja. Til þess þurfa þeir að hafa að- gang að upplýsingum, að þeim sjóndeildar- hringum, sem ný borg getur opnað. Borgin, líkami menningarinnar Með þessari grein vil ég vekja umræðu um það hvaða þýðingu efnisleg mynd borgarinnar hefur fyrir menningu yfirleitt og út frá því hvað það þýðir, sérstaklega fyrir íslenska menningu. Spurningin um það hvaða möguleika Íslending- ar hafa um þróun borgar og höfuðborgar, sem uppfyllir háar kröfur um fegurð, sem er félags- lega hagræn og virki sérstæð fríðindi landsins eins og jarðhitann, endurspegli íslensk skilyrði og kringumstæður. Borg, sem væri svar ís- lenskrar menningar við íslenskum skilyrðum. Býr íslensk menning yfir þeim hæfileikum að taka slíkt mál fyrir og leysa það af einhverri kunnáttu? Eða sitjum við áfram við þá – þið fyr- irgefið mér – daufu stefnu- og myndleysu sem funksjónalisminn færði okkur, og ýtti okkur á aftasta bekk meðal borga? Verðum við áfram dauft endurskin kraftlausra erlendra strauma? Ef svo er þá grætur sálin með líkamanum. Höfundur er myndlistarmaður. „Íslendingar mega vita, að innan vissra marka er hægt að byggja hvaða borg sem er, hvernig sem er. Til þess þurfa þeir aðeins að mynda sér skoðun á því sem þeir vilja“. „Í þessa grunnmynd Dananna setja svo ís- lenskir arkitektar menntaðir erlendis – að sjálfsögðu í fræðum funksjónalismans – niður sínar funksjónalísku blokkir, raðhús og ein- býlishús, sem eru hvorki betri né verri en gengur og gerist á sama tíma á meginlandi Evrópu. En afleiðingin var að höfuðborg Ís- lands varð að borg funksjónalismans, með sínum afleiðingum.“ Morgunblaðið/Árni Sæberg

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.