Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.2001, Blaðsíða 17

L
ATNESKA nafnið Laterna magika
var heiti fyrstu opinberu sýningar
hóps, sem kom saman árið 1950 og
starfaði undir stjórn leikstjórans
Alfreds Radoks og leikmyndagerð-
armannsins Josefs Svoboda.
Segja má að frumhugmyndin
hafi orðið til úr þeim möguleika,
sem við könnumst öll við, að gera kattarhaus
með skuggum fingra sinna á hvítt tjald. Frá
þeirri hugmynd hefur mikil þróun orðið á
þessu listformi.
Næsta sýning félaganna var í kynningar-
skála Tékkóslóvakíu á heimssýningunni í
Brussel árið 1958. Þar settu þeir Radok og
Svoboda á svið tékkneskan harmleik eftir
Samberts, sem nefndist Ellefta boðorðið og
var hörð ádeila á ríkjandi þjóðskipulag upp úr
aldamótunum 1900 og kom Franz Josef keis-
ari þar mikið við sögu. Leiklistina önnuðust
valinkunnir tékkneskir leikarar. Félagarnir
settu sér það markmið við gerð sýningarinnar
í Brussel að sýna samspil sviðs- og kvik-
myndaleiks án þess að hlutur annars yrði
skertur, en kvikmyndin skyldi annast teng-
ingu beggja listgreina.
Auðvitað gekk þetta ekki eins og í sögu,
þeir ráku sig sí og æ á agnúa sem þörf var á
að slípa og jafnvel breyta. Allt þetta kostaði
feiknavinnu, en eins og alltaf lærðu menn af
reynslunni.
Ekkert talað
Í sýningunum er ekkert talað en aðeins
leikin tónlist meðan leikararnir, í samskonar
búningum og eru í myndinni, sýna atburða-
rásina á sviðinu með kvikmyndina í litum að
baki sér. Á sviðinu eru engir aðrir leikmunir
en sjást á tjaldinu.
„Á árum kommúnismans hrifsaði ríkið
starfsemina í sínar hendur og greiddi starfs-
fólkinu laun og hafði þá auðvitað fulla stjórn á
því sem mátti sýna. Árið 1992 varð leikfélagið
aftur sjálfseignarfyrirtæki og síðan þá hefur
Laterna magika haft húsakynni Þjóðleikhúss-
ins í Prag á leigu fyrir starfsemi sína,“ segir
frú Milena Honsíkova sem starfað hefur við
fyrirtækið frá upphafi og nú síðustu ár sem
talsmaður þess.
„Það eru alltaf 5 leikverk í gangi í einu og á
þeim skipt til sýninga á viku fresti. Sýning-
argestir eru hvaðanæva að úr heiminum, því
það sem hér fer fram án talaðs orðs, er öllum
auðskilið.“
Í endaðan nóvember sl. sá undirritaður
leikgerð af ævisögu Casanova, afar ljúfa og
skrautlega sýningu, sem hafði á sér ævin-
týrablæ, og nú fyrir stuttu uppfærslu á verki
sem kallast Sirkustöfrar; hún var mikið frá-
brugðin hinni, ærslafengin, efnislega spenn-
andi og tilþrifamikil.
Það fer ekki framhjá neinum áhorfenda að
bak við hverja sýningu hjá Laterna magika
liggur feikn mikil vinna og oft ekki síst ná-
kvæmnisvinna, því hér má engu muna.
Ónefndur mikilvægur þáttur í sýningunum
er tónlistin sem sett er á kvikmyndafilmurn-
ar, henni er safnað saman úr ýmsum áttum og
stillt að efninu af hugkvæmni og natni. Allt
verður að tengjast á líkan hátt og tónar
margra mismunandi hljóðfæra í hljómsveit-
arverki.
Stjórnendur Laterna magika hafa reynt
uppsetningar á óperum og óperettum og urðu
Ævintýri Hoffmanns fyrst fyrir valinu; sú
sýning vakti athygli og var feiknavel sótt.
Uppfærslan varð dýrari en búist var við því
nú þurfti að kalla til atvinnusöngvara, en þó
var ráðist í uppsetningu á Töfraflautu Moz-
arts nokkrum árum síðar, sem óefað hlýtur að
vera eins og sniðin fyrir listflutning af þessari
gerð.
Óskertar sýningar í Prag
Á fyrstu starfsárunum naut „leikhúsið“
starfskrafta tékkneska þjóðleikhússins en nú-
orðið hefur stofnunin sinn eigin starfsmanna-
hóp á föstum launum. Þó þarf í sumum til-
fellum að kalla til listamenn af öðrum
vettvangi, svo sem atvinnuleikara, söngvara
og einnig dansara.
Þessi starfsmannafjöldi gerir stofnuninni
kleift að halda uppi óskertum sýningum í
Prag þótt staðið sé að sýningum í öðrum lönd-
um á sama tíma.
Gestaleikir hafa t.d. verið 6 vikur samfleytt
á Broadway í New York, einnig sama viku-
fjölda í Barraults-leikhúsinu í París. Að auki
hafa þeir sýnt í Hollandi, Belgíu, á Spáni, í
fyrrum Ráðstjórnarríkjunum og oft í Þýska-
landi, Ítalíu og Sviss.
Alls starfa 80 manns við húsið, þar af 30
faglærðir dansarar með sérþjálfun í lát-
bragðsleik. Það nýtur engra styrkja, hvorki
frá ríkinu né borginni, heldur ekki frá áskrift-
um.
Sýningar eru alla daga nema sunnudaga og
frí taka allir sér þrjár vikur í febrúar og aftur
3 vikur í júlí.
Þetta leikhúsform Laterna magika er
hvergi að finna nema í Prag og mun verða
haldið upp á fimmþúsundustu sýningu þess
frá upphafi í september næstkomandi.
SAMSPIL SVIÐS-
OG KVIKMYNDALEIKS
Án myndar ekkert svið og án sviðs engin mynd. Þetta eru kjörorð
stofnunar í Prag sem menn hafa sæst á að nefna leikhús, þó af
óvenjulegri gerð sé, því auk sviðsleiks fer kvikmyndasýning fram
samtímis. HARALDUR JÓHANNSSON fjallar um Laterna magika.
Casanóva: Ljúf og skrautleg sýning og hafði yfir sér ævintýrablæ.
Sirkustöfrar:
Ærslafengin,
efnislega
spennandi og
tilþrifamikil
sýning.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. MARS 2001 17