Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.2001, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 5. MAÍ 2001
T
ÓNLISTARÞÆTTIR eins og Skon-
rok(k) og Poppkorn sem voru gerðir
fyrir sjónvarp á hinum ofurhallær-
islega níunda áratug nutu mikilla
vinsælda. Þar sýndu poppáhuga-
menn valin tónlistarmyndbönd og
átrúnaðargoðin stigu fram á stofu-
gólf í allri sinni dýrð. Oft var efni
lagsins sett í leikrænan búning sem dýpkaði túlk-
un þess verulega. Ekki er ólíklegt að drjúgur hluti
vinsælda Wham og Duran Duran hafi einmitt ver-
ið hinum epísku og íburðarmiklu myndböndum að
þakka.
Þróunin í gerð tónlistarmyndbanda var afar
hröð og nú hefur myndbandið a.m.k. svipað list-
rænt gildi og lagið sjálft. Á sjónvarpsrásinni
Popptíví ganga tónlistarmyndböndin nú tímunum
saman ungu kynslóðinni til ómældrar gleði. Þar
eru „heitustu“ myndböndin valin fyrir áhorfend-
ur/-heyrendur og leikin æ ofan í æ. Vitaskuld er
hér aðeins um lítið brot af framleiðslunni að ræða
og valið háð smekk og gróðahyggju einhverra
markaðsspekúlanta á bak við tjöldin. Myndböndin
í Popptíví eru mikið augnayndi og sum hver hrein
listaverk þar sem heilmikið er lagt í sviðsmynd og
umgjörð alla. En heimsmynd tónlistarmyndbanda
er stöðluð og klisjukennd; ætla mætti að það væri
bara til ungt og fallegt fólk í heiminum – eða
a.m.k. aðeins ungar og fallegar konur. Sjónarhorn
myndavélanna beinist mjög að kvenlíkamanum og
það er langur vegur frá hinu djarfa myndbandi
Duran Duran, Girls on Film, til nútímans. Fyr-
irferð kynferðislegra skilaboða hefur stóraukist
og athyglinni er linnulítið beint að líkamshlutum
eins og andliti, brjóstum, maga og rassi sem eru
klipptir inn í nærmynd. Fegurð og kynþokki eru
undirstrikuð með öllum tiltækum ráðum; filterum,
lýsingu, líkamsstöðu og svipbrigðum. Einu virðist
gilda hvort konur eru flytjendur tónlistarinnar
eða leikendur – eða jafnvel leikmunir eins og í
kynningarmyndbandi íslenska evróvisjónlagins.
Myndband Jennifer Lopez, Love don’t cost a
thing, er nýlegt dæmi um kvenlíkamann í aðal-
hlutverki. Lopez er ýmist sýnd á göngu vaggandi
mjöðmunum eða hálfnakin á sólarströnd með
vindinn í hárinu að velta sér upp úr rökum sand-
inum eða að dansa við fjallmyndarlega vini sína.
Flestöll tónlistarmyndbönd nota granna, sólbrúna
kvenmannskroppa og fögur, vel snyrt andlit til að
markaðssetja lag og flytjanda. Mörkin milli popps
og kláms eru orðin ansi óljós. Sítt flaksandi hár,
sílikonbrjóst, þröngur og fleginn fatnaður,
eggjandi hreyfingar, hálfopinn munnur með
þrýstnum og rökum vörum… Hverju er verið að
lýsa? Klámmyndaleikkonu? Nei, tónlistarmynd-
bandi nútímans.
Stöðluð, kynferðisleg kvenímynd tónlistar-
myndbandanna gengur aftur í klæðnaði og hegð-
un ungra stúlkna. Í Séð og heyrt eru myndir af
þeim á skemmtistöðum borgarinnar, klæddum
eins og þær stundi elstu atvinnugrein í heimi.
Þetta er afleiðing þeirrar líkams- og kynlífsdýrk-
unar sem nú tröllríður öllu (!) og hefur breyst í
áþján sem gefur kvennakúgun fyrra alda ekkert
eftir. Vert er að staldra við og velta fyrir sér hvert
poppklámsiðnaðurinn stefni héðan af. Hvar draga
menn mörkin? Verður brátt boðið upp á tónlistar-
myndbönd fyrir fullorðna? Þá munum við Simon
le Bon horfa á eitthvað annað.
FJÖLMIÐLAR
S T E I N U N N I . Ó T TA R S D Ó T T I R
POPP OG KLÁM
Þetta er afleiðing þeirrar lík-
ams- og kynlífsdýrkunar sem nú
tröllríður öllu (!) og hefur breyst
í áþján sem gefur kvennakúgun
fyrra alda ekkert eftir.
I Útvarpsleikhúsið er stærsta leikhús þjóðarinnar.Þar er að jafnaði ein frumsýning á viku og fjöldi
áheyrenda skiptir þúsundum hverju sinni. Útvarps-
leikhúsið er jafnframt einn helsti vettvangur ís-
lenskra leikritahöfunda og þar eru frumflutt jafn-
mörg eða fleiri ný leikverk árlega en í öllum öðrum
leikhúsum landsins samanlögðum. Þrátt fyrir þetta
er Útvarpsleikhúsið eitt mesta olnbogabarnið í leik-
húslífi þjóðarinnar.
Prósentvíshlustun á útvarpsleikrit er ekki mikil.
Ekki fyrir svo löngu var sagt að hlustunin væri að
jafnaði 1-3%. En hvað eru það mörg eyru? Það eru
hvorki meira né minna en 5.700-17.100 eyru. Ekki
þætti slæmt að hafa svo mörg augu að einni leiksýn-
ingu.
II Fyrir páskana var fluttur einleikurinn AusaSteinberg sem vakti mikla athygli. Svo mikla að
á stuttum tíma var leikritið endurflutt tvisvar og
hafði þá verið flutt þrisvar. Hlustendahópurinn
varð á endanum gríðarstór og fólk ræddi þetta verk
sín á milli í fermingarveislum um páskana. Hversu
langt er ekki síðan útvarpsleikrit hefur notið slíkrar
athygli? Og hve lítið þurfti samt til. Aðeins gott leik-
rit og góðan flutning og verkið náði til fleiri áheyr-
enda en nánast allar leiksýningar vetrarins í leik-
húsunum. Allar raddir þögnuðu um að
Útvarpsleikhúsið hafi runnið sitt skeið á enda og
hafi glatað hlutverki sínu í veröld myndarinnar,
hreyfingarinnar og hraðans og menn rifjuðu þess í
stað upp notalegar stundir við útvarpstækið á
fimmtudagskvöldum hérna í den. En tvær kynslóðir
hafa vaxið úr grasi síðan og þekkja ekki hina nota-
legu stund við fjölskylduhlustun á fimmtudags-
leikritið. Listform sem höfðar til fortíðarþrár ein-
göngu er ekki vel lifandi. Það er í dauðateygjunum.
Útvarpsleikritið er eina listformið sem fjölmiðillinn
útvarp hefur alið af sér en jafnvel það réttlætir ekki
tilveru þess ef ekkert lifir nema notaleg tilfinning
um góðar stundir í gamla daga.
III Á breska ríkisútvarpinu BBC er enn við lýðisápuóperan The Archers sem mun vera
lengsta samfellda útvarpssápan í veröldinni. Þar
hefur hver kynslóðin tekið við af annarri, bæði í út-
varpinu og framan við viðtækin, og þá sjaldan sem
einhverjum dettur í hug að leggja til að hætta þessu
rís þjóðin upp og mótmælir einum rómi. Í hugum
margra eru Archers raunverulegt fólk sem hefur lif-
að sínu lífi samhliða lífi þjóðarinnar og þjóðfélags-
breytingar á undanförnum áratugum hafa ekki síð-
ur haft áhrif á líf og afkomu Archer-fjölskyldunnar
en annarra í Bretlandi.
IV Vandi útvarpsleikhússins íslenska felst ekki íspurningum um hvort tilvist þess sé réttlæt-
anleg heldur stöðugleika í dagskrá, en þar hafa
breytingar á eðli útvarpshlustunar komið hvað
harðast niður. Vandinn er að koma því skil-
merkilega til skila hvenær leikritin eru á dagskrá
því flestir hlusta núorðið mjög svo tilviljanakennt á
útvarp og þurfa sífelldar áminningar ef þeir eiga að
muna að hlusta á ákveðnum tíma. Þar skiptir
miklu að festa rækilega í minni þjóðarinnar útsend-
ingartíma útvarpsleikritanna, rétt eins og fimmtu-
dagsleikritin á sjötta og sjöunda áratugnum.
NEÐANMÁLS
NÝ SKÁLDSAGA eftir Louise
Erdrich kom út í byrjun mán-
aðarins og nefnist The Last Re-
port on the
Miracles at
Little No
Horse. Sögu-
svið bók-
arinnar er
verndarsvæði
Ojibwe-
indíána í
Norður-
Dakóta. Fjöl-
margar skáldsagna Erdrich
gerast á þessum slóðum, og
koma sömu persónurnar fyrir
frá bók til bókar. Hér er sagan
sögð út frá sjónarhóli prests
sem þjónað hefur samfélaginu
um árabil – en er í raun þýsk
ekkja í prestsgervi. Þegar nær
dregur endalokunum hjá hin-
um aldraða „presti“ tekur
hann að kvíða óhjákvæmilega
afhjúpun hins raunverulega
kynferðis síns.
Louise Erdrich er af ind-
íánaættum og er fræg fyrir að
hafa vakið máls á bókmenntum
þess minnihlutahóps sem hún
sjálf tilheyrir, þ.e. frumbyggja
Bandaríkjanna.
Ný skáldsaga
frá Louise
Erdrich
Louise Erdrich
ERLENDAR
BÆKUR
Spilling og sjúk þjóðarsál
NÝ SKÁLDSAGA eftir James
Ellroy, The Cold Six Thousand,
er komin út. Í bókinni tekur
höfundurinn
upp þráðinn
frá einni af
fyrri bókum
sínum, Americ-
an Tabloid,
sem út kom ár-
ið 1995. Þar
dró höfundur
upp mynd af
spillingu og
glæpum í bandarísku samfélagi
í tengslum við Kennedy-
morðið. The Cold Six Thous-
and hefst rétt eftir að forsetinn
hefur verið ráðinn af dögum og
lýsir á hvassan hátt spillingu
og sjúkri þjóðarsál.
James Ellroy er einn virtasti
rithöfundur Bandaríkjanna á
sviði glæpasagna, og er hann
frægur fyrir að hafa gætt bók-
menntahefð harðsoðinna
glæpasagna nýjum víddum.
Meðal metsölubóka hans er
L.A. Confidential, sem sam-
nefnd kvikmynd var gerð eftir.
Skrif Martin Amis í eina bók
BRESKI rithöfundurinn Martin
Amis hefur sent frá sér rit-
gerðasafnið The War Against
Cliché, en þar
hefur höfund-
urinn safnað
saman ritgerð-
um og dómum
sem birst hafa
eftir hann á ár-
unum 1971 til
2000.
Amis er frægur
fyrir óviðjafn-
anlega stílsnilld, en um bækur
hans og persónuleika hefur
aldrei leikið lognmolla. Amis
hefur einnig áunnið sér sess sem
óvæginn gagnrýnandi bók-
mennta og menningar. Rit-
gerðasafnið varpar ljósi á
ákveðna þróun í skrifum Amis á
þessu sviði. Þar er að finna
skarpa gagnrýni á samtímabók-
menntir, ritgerðir um höfunda á
borð við Cervantes og Vladimir
Nabokov og greinar um einstök
efni á borð við skák, kjarn-
orkuvopn, karlmennsku, Andy
Warhol og Margaret Thatcher.
Martin Amis
James Ellroy
Hvað er höfundur? Er nið-
urröðun orða í ákveðinni röð á
blað virkilega verk einhvers eins
manns? Hver eru tengslin á milli
texta og höfundar, eru þau
nokkur? Ábendingar lærðra
manna á síðustu dögum hafa
fullvissað undirritaðan (þótt í
raun sé vafanum undirorpið
hver er höfundur þessa pistils)
um að slíkt er hjóm eitt. Textar
eiga sér enga höfunda og það
væri alrangt að segja að bæk-
urnar um Frank og Jóa væru
höfundarverk. Ef draga á þau
stórvirki í dilka og setja á þau
merkimiða (sem í sjálfu sér er
rangt) verður að segja að bóka-
flokkurinn sé samfélagsafurð.
Kolbeinn Óttarsson Proppé,
Múrinn
www.murinn.is
Feilnóturnar í
íslensku tónlistarlífi
Stundum mætti ætla að ten-
órar - bæði hér og annarsstaðar
- líti á sig sem sérstakan þjóð-
flokk útaf fyrir sig í tónlist-
arheiminum. Þeir þurfi ekki að
vera innblásnir listamenn sem
hrífi fólk með túlkun sinni. Þeir
séu bara íþróttamenn sem hafi
innbyggðan ghettoblaster í
barkanum og renni sér listilega
upp á háu C-in hvenær sem er.
Það eitt dugi til að tryggja ær-
andi fagnaðarlæti.
Jónas Sen, Mannlíf
www.ismennt.is/not/sen/heima
Hvíslað um Saccani
Jón Ásgeirsson kemur inn á
það í gagnrýni um sinfón-
íutónleika í Mogga á föstudag
sem um hríð hefur verið skrafað
í lágum hljóðum, að fjarvera
Ricos Saccani úr stjórnandapúlti
í Háskólabíó stafi ekki aðeins af
veikindum. Menningarsíða DV
telur sig hafa vissu fyrri því að
Saccani sé veikur í hálsi og eigi
að hvíla raddböndin, en ef rétt
er að gerð hafi verið skoð-
anakönnun meðal hljómsveit-
armanna um hvort eigi að ráða
hann eitt kjörtímabil í viðbót þá
er miklu betra að niðurstaðan úr
henni verði gerð heyrin kunn en
að hvíslað sé um hana í skotum.
Það er satt að segja einkennileg
stjórnunaraðferð að gera slíka
leynikönnun og hefði verið eðli-
legra að ræða kosti hans og
hugsanlega galla opinskátt á
fundi með öllum aðilum málsins
og taka síðan ábyrga ákvörðun
í framhaldi af því.
Silja Aðalsteinsdóttir
DV
Morgunblaðið/Jim Smart
Samtal milli vagna.
HVAÐ ER
HÖFUNDUR?