Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.2001, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 5. MAÍ 2001 3
H
UGMYNDIR manna um
himnaríki endurspegla
þær hugmyndir sem fólk
á hverjum tíma gerir sér
um sælu og vellíðan, þar
sem hið góða ríkir yfir
hinu vonda, þar sem er ei-
lífur friður og farsæld.
Fram eftir öldum, þegar almenningur bjó
við örbirgð og hungur, var himnaríki staður
hlýju, öryggis, gnægðar matar og hamingju.
Á tímum rétttrúnaðarins litu menn svo á að
það besta sem gæti hent hinn rétttrúaða
mann væri að deyja drottni sínum og öðlast
þar með eilíft líf á himnum. Jarðarfarir voru
fagnaðarhátíðir. Með vaxandi velmegun og
þeirri gnótt þæginda og afþreyingar, sem
nútímamaðurinn býr við, má segja að
himnaríkishugmyndin verði óhjákvæmilega
heldur óljóst hugtak. Það verður stöðugt
erfiðara að upphugsa eitthvað sem slær út
alla þá möguleika sem nútímamaðurinn hef-
ur til skemmtana og afþreyingar. Í einum
þætti af hinum vinsælu sjónvarpsþáttum um
Frasier, sem sýndur var nýlega, er faðir
Frasiers kominn í náinn kunningsskap við
ekkju sem nýverið hefur misst eiginmann
sinn. Hann spyr vinkonu sína hvort hún hafi
ekki áhyggjur af því að maðurinn hennar
sálugi fylgist með þeim að ofan. ,,Ekki ef það
er íþróttarás þarna uppi!“, svarar hún. Fyrir
íþróttaáhugamanninn, sem eyðir stórum
hluta frítíma síns til þess að fylgjast með
beinum útsendingum frá íþróttaviðburðum,
hlýtur himnaríki án úrvals sjónvarpsrása að
vera heildur daufur staður. Með vaxandi vel-
megun hefur himnaríkishugmyndin orðið
nútímamanninum næsta óljóst hugtak og
fæstir trúa því í raun og veru að eitthvað
betra geti leynst hinum megin. Þess vegna
lítur nútímamaðurinn á dauðann sem eitt-
hvað sem fresta verður með öllum tiltækum
ráðum.
Í lokakafla bókar breska rithöfundarins
Julian Barnes ,,Saga heimsins í 101⁄2 kafla“,
sem út kom 1989, dreymir sögumann að
hann vakni upp í himnaríki. Honum er færð-
ur morgunverður í rúmið, sem saman-
stendur af öllu því besta, sem hann getur
hugsað sér, nema gæðin eru langt fyrir ofan
það, sem hann hefur nokkurntíma upplifað í
jarðlífinu.
Í himnaríki eru allar óskir mannsins upp-
fylltar. Sögumaður keyrir um stórmarkaði í
rafknúnum vagni og kaupir allt sem honum
dettur í hug, peningar skipta engu máli.
Hann umgengst allt það fræga fólk sem
hann kærir sig um, nýtur kynlífs á hverju
kvöldi með fallegum konum. Hann spilar
golf og getur farið holu í höggi á hverri braut
ef hann kærir sig um. Dagblöðin flytja að-
eins þær fréttir sem hann vill fá og upp-
áhalds knattspyrnuliðið vinnur að sjálfsögðu
alltaf. Búið er að finna lækningu við krabba-
meini og öðrum sjúkdómum. Svona getur líf-
ið haldið áfram árhundruðum saman og að-
eins viljinn ræður ferðinni. Þegar frá líður
fara þó hversdagslegar áhyggjur að gera
vart við sig, t.d. áhyggjur af bankareikningi
þótt engir slíkir séu til í himnaríki. Sögu-
maður ráðfærir sig því við umsjónarkonu
sína, Margréti að nafni. Hann spyr hvar Guð
sé. Honum er tjáð að það sé undir honum
sjálfum komið hvort hann hitti Guð.
,,Himnaríki er lýðræðislegt í dag,“ segir
Margrét. Himnaríki er semsé það sem hver
og einn vill. ,,Við þröngvum ekki himnaríki
upp á neinn lengur“ ... ,,Við hlustum eftir
þörfum fólks.“ Allir fá það himnaríki sem
þeir vilja. Það kemur sem sé á daginn að fólk
hefur mismunandi hugmyndir um þennan
sælustað og reynt er að verða við öllum ósk-
um. Sögumanni til undrunar kemur í ljós að
það er líka hægt að deyja í himnaríki, þ.e.a.s.
ef menn kjósa að deyja. Í himnaríki er því
lítið um óvænt atvik, allt er fyrirsjáanlegt og
það veldur leiðindum. En hvernig deyr fólk í
himnaríki, fremur það sjálfsmorð eða er það
tekið af lífi? Þar sem allt er orðið svona lýð-
ræðislegt þá þarf fólk aðeins að langa nógu
mikið til að deyja til að sú ósk uppfyllist af
sjálfu sér. Í himnaríki er dauðinn ekki dapur
líkt og í jarðlífinu. Þar sem fólk deyr af
frjálsum vilja er engin sorg.
Þótt ótrúlega hljómi þá hefur fólk í himna-
ríki áhyggjur af hversdagslegum hlutum og
saknar þess að ekkert fari úrskeiðis. Sumir
biðja um vont veður eða að eitthvað óvænt
komi fyrir og vilja jafnvel fá að finna til sárs-
auka. Einn og einn biður jafnvel um upp-
skurð og að sjálfsögðu er orðið við slíkum
óskum ef fullur vilji er til staðar. Annars er
fólki yfirleitt bent á að slíkar óskir séu merki
um að eitthvað annað sé að, þetta sé aðeins
birtingarform vanlíðunar af einhverjum öðr-
um orsökum og á það er oftast fallið.
Aðspurð um hve hátt hlutfall fólks vilji
deyja í himnaríki svarar Margrét því til að
auðvitað sé það 100%. Fyrr eða seinna vilja
allir deyja. Andstætt því sem er í jarðlífinu
deyr fólk í himnaríki aðeins þegar það hefur
fengið nóg af lífinu. Þá deyr það af fúsum og
frjálsum vilja. Jafnvel hinir trúuðu sem
koma hingað til að vegsama Guð til eilífðar,
gefast upp að lokum. Þótt nokkrir slíkir
sanntrúaðir séu enn á sveimi þá fækkar
þeim stöðugt.
En hverjir biðja fyrst um að fá að deyja?
Margrét svarar: ,,Að biðja um er kannski
ekki rétta orðið. Þetta er spurning um eitt-
hvað sem þig langar til. Hér eru aldrei gerð
nein mistök. Ef þig langar nógu mikið til
þess þá deyrðu, það hefur alltaf verið grund-
vallaratriði hér“ ... „,Þeir sem kjósa að eyða
lífinu í kynlíf, bjórdrykkju, eiturlyf, hrað-
skreiða bíla, þeir ráða sér ekki fyrir gleði í
fyrstu, nokkur hundruð árum seinna trúa
þeir ekki sinni eigin ógæfu, þeir gera sér
grein fyrir því hvers konar menn þeir eru,
fastir í sínu hlutverki. Árþúsund eftir árþús-
und þurfa þeir að vera þeir sjálfir. Það eru
þeir sem hafa tilhneigingu til að deyja fyrst-
ir.“
Í nútímaþjóðfélagi þykir það forgangsmál
að útrýma sjúkdómum af öllu tagi og skapa
manninum sem öruggast umhverfi til að
sinna áhugamálum sínum. Það er litið á það
sem forgangsmál að lengja líf fólks með öll-
um tiltækum ráðum því fæstir vilja yfirgefa
þennan aldingarð afþreyingar og óhófs ótil-
neyddir enda verða hugmyndir kirkjunnar
um himnaríki nútímamanninum stöðugt
fjarlægari. Á sama tíma og almennt heil-
brigðisástand fer batnandi, lífslíkur lengjast
og fleiri og fleiri sjúkdómar verða lækna-
nlegir, virðist almenn lífshamingja ekki
aukast. Mitt í allri velmeguninni flýja fleiri
og fleiri á náðir vímugjafa til þess að deyfa
andlegan sársauka. Lífsleiði í formi þung-
lyndis fer vaxandi samtímis því að tækni-
samfélag nútímans leysir hvert vandamálið
á eftir öðru á sviði læknisfræði og lífið verð-
ur stöðugt áhættuminna. Þegar allt kemur
til alls er það ef til vill sú áhætta sem fylgir
lífinu, sem viðheldur lífslöngun og vilja
mannsins til að lifa. Þegar áhættan er horfin
er lífsleiðinn einn eftir.
„HIMNARÍKI
Á JÖRÐU“
RABB
Á R N I A R N A R S O N
ÚR VÖLUSPÁ
Þá gengu regin öll
á rökstóla,
ginnheilög goð,
og um það gættust
hvort skyldu æsir
afráð gjalda
eða skyldu goðin öll
gildi eiga.
Fleygði Óðinn
og í fólk um skaut,
það var enn fólkvíg
fyrst í heimi.
Brotinn var borðveggur
borgar ása,
knáttu vanir vígspá
völlu sporna.
Þá gengu regin öll
á rökstóla,
ginnheilög goð,
og um það gættust
hverjir hefði loft allt
lævi blandið
eða ætt jötuns
Óðs mey gefna.
Völuspá er fyrsta kvæði Konungsbókar eddukvæða og er hún höfuðkvæði nor-
rænna bókmennta og inngangur að öllu ritinu.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
1 7 . T Ö L U B L A Ð - 7 6 . Á R G A N G U R
EFNI
Vínland
Þorfinns Karlsefnis og Guðríðar Þorbjarn-
ardóttur heitir grein Jónasar Kristjáns-
sonar þar sem segir meðal annars: „Land-
námið á Vínlandi var frá upphafi dæmt til
dauða. Vínland var í órafjarlægð frá Græn-
landi og enn lengra var frá Noregi þar sem
skipin voru smíðuð. Skipakostur Grænlend-
inga þvarr og landið sjálft einangraðist
gersamlega frá öðrum löndum.“
John Baldessari
sýnir nú verk sín í Listasafni Reykjavíkur –
Hafnarhúsi. Halldór Björn Runólfsson
fjallar um listamanninn og verkin og segir:
„Hvarvetna getur áhorfandinn samsamað
sig persónunum í verkum Baldessari, ólg-
unni sem býr innra með þeim, hættunni sem
að þeim steðjar, rafmögnuðum augngot-
unum sem þær senda sín í milli og tákn-
myndum þeirra.“
Málfræði
málrækt og móðurmálskennsla við aldamót
er umfjöllunarefni Höskuldar Þráinssonar í
grein þar sem því er meðal annars haldið
fram að meðalunglingur í dag hafi meiri
orðaforða en Gunnar á Hlíðarenda.
World Press Photo
var opnuð í Kringlunni í vikunni. Þar getur
að líta yfir tvöhundruð ljósmyndir sem
unnu til verðlauna á sviði fréttaljósmynd-
unar í þessari alþjóðlegu samkeppni. Í um-
sögn dómnefndar segir að með sýningunni
megi greina ákveðið skref í átt frá hinni
stöðluðu ímynd „fréttaljósmyndarinnar“,
en áhersla á hversdagsleikann og daglega
lífsbaráttu er áberandi í myndunum.
FORSÍÐUMYNDIN
er eftir bandaríska listamanninn John Baldessari og heitir Pink Pig, 2305
Highland Ave., National City, Calif., 1996.