Lesbók Morgunblaðsins - 26.05.2001, Page 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 26. MAÍ 2001
M
ÁLÞINGIÐ „Litera-
ture Across Frontiers“
(Bókmenntir yfir mær-
in) var haldið í
tengslum við Bóka-
stefnuna í Prag, sem í
ár var blásið til í sjö-
unda sinn. Þema stefn-
unnar nú var þýðingar og því var afráðið að
halda um það efni sérstakt málþing og bjóða
þangað þýðendum, höfundum, fulltrúum bók-
menntakynningastofnana og styrktarsjóða frá
stórum og smáum Evrópulöndum. Markmiðið
var að kortleggja þann stuðning sem þýðingar
njóta í ólíkum löndum og miðla nýjum leiðum
við kynningu á þýddum fagurbókmenntum.
Sérstakri athygli skyldi beint að stöðu bók-
mennta á „litlum“ tungumálum og möguleikum
þeirra til þess að ná áheyrn á alþjóðavettvangi.
Þetta voru helstu viðfangsefnin, en einnig var
boðað til skemmtilegra pallborðsumræðna um
ýmis tengd efni, auk kvöldupplestra á verkum
viðstaddra höfunda og þýðenda.
Í stuttu máli tókst málþingið framar vonum
og var mál manna í lokin að það hefði verið
gagnlegt bæði þátttakendum og tilheyrendum.
Helst var kvartað yfir því að dagskráin hefði
verið of þétt, sem hún sannarlega var, en það
var leyst með því að hver og einn valdi þá fundi
sem hann hafði persónulega mestan áhuga á.
Skoðunarferðir um Prag og geislandi vorsólin
fóru að mestu fram hjá ráðstefnugestum, en all-
ir sóru að bæta sér það upp síðar.
Litlar þjóðir skyldu ekki vanmetnar
„Það er táknrænt að halda þetta málþing í
borg sem er landfræðilega í miðju Evrópu.
Ekki síst einmitt núna, þegar Tékkar og ýmsir
nágrannar þeirra eru að undirbúa inngöngu í
Evrópusambandið og hefja þannig keppni um
menningarstyrki við önnur Evrópulönd,“ sagði
Alexandra Büchler, einn helsti skipuleggjandi
þingsins í inngangsorðum. Hún er mikilvirkur
þýðandi en starfar hjá Mercator Centre, stofn-
un sem heyrir undir Háskólann í Wales og
vinnur að ýmsum verkefnum á sviði tungumála
og samskipta, allt frá sjónvarpsþáttagerð til
bókaútgáfu.
Ned Thomas, stjórnandi Mercator Centre,
sem einnig flutti inngangsorð, benti á að stofn-
unin hefði í upphafi einbeitt sér að litlum tungu-
málum. „En við sáum fljótt að mörkin milli lít-
illa og stórra mála eru að þurrkast út á ýmsum
sviðum. Stór héruð í Englandi eru kannski bet-
ur sett á sumum sviðum en litlar þjóðir, svo
dæmi sé tekið, þannig að niðurstaðan varð fljót-
lega að efla samvinnu milli allra aðila. Stofn-
unin vinnur þannig ekki aðeins að framgangi
velskra bókmennta, heldur einnig bóka eftir
velska höfunda sem skrifaðar eru á ensku.“
Hann tók undir orð Alexöndru Büchler um að
staðarval málþingsins væri við hæfi, enda hefðu
lönd Austur-Evrópu í gegnum tíðina sýnt virð-
ingarverða viðleitni í að viðhalda tungu sinni og
menningu, oft við afar erfiðar aðstæður og tak-
markaðan aðgang að menningarlegum auðlind-
um sínum.
„Yfirskrift þessa málþings minnir okkur á að
menningarleg landamæri eru til, en segir okkur
jafnframt að til eru leiðir til þess sigrast á þess-
um landamærum,“ sagði Francesc Parcerisas,
skáld og yfirmaður Katalónsku bókmenntamið-
stöðvarinnar í Barcelona. „Skáld lítilla tungu-
mála eru jafnmikilvægur hluti af samevrópskri
menningarvitund og skáld stóru málanna og
skyldu aldrei vanmetin. Við erum þó ekki hing-
að komin til að kvarta, við erum hér til að leggja
grunninn að enn virkari menningarsamskipt-
um. Aðeins með því að setja þýðingar í öndvegi
á stefnuskránni, getum við varið bókmenntir
okkar í heimi sem virðist verða einsleitari með
degi hverjum,“ sagði Parcerisas.
Hagnaðarkrafan skyggir á gæðin
Fyrstu pallborðsumræðurnar báru yfir-
skriftina Davíð og Golíat og snerust um bók-
menntir lítilla málsvæða á alþjóðlegum vett-
vangi. Þar ræddu fulltrúar smærri þjóða um
reynslu sína af sambúðinni við stóru málin í
Evrópu; ensku, þýsku, frönsku og spænsku.
Umræðunum stýrði André Schiffrin, ötull út-
gefandi þýddra bóka í Bandaríkjunum og stofn-
andi The New Press í New York.
Hann minnti á að Vesturlandabúar væru að
koma út úr tímabili þar sem í raun hefðu ríkt
tveir Golíatar, Bandaríkjamenn og Sovétmenn,
sem hvor um sig hefði verið önnum kafinn við
að þurrka út alla Davíða í kringum sig. Þetta
mynstur heyri nú sögunni til og valdablokkir
hafi riðlast. „Til dæmis hafa stórar, bandarísk-
ar útgáfusamsteypur að undanförnu komist í
hendur þýskra, enskra og ástralskra eiganda,
svo sem Murdoch og Pierce, þannig að risa-
samsteypur á alþjóðamælikvarða eru alls ekki
eins „amerískar“ og margir halda,“ sagði
Schiffrin og fjallaði einnig um breytingar á
menningarlegu landslagi í Mið-Evrópu í kjölfar
hruns kommúnismans. „Tékkar hafa lært jafn-
mikið um kapítalisma á tíu árum og tók okkur
heila öld að læra. Þróunin hér er skólabókar-
dæmi um yfirtöku markaðarins og ekki síst um
hörmulegar afleiðingar hennar í bókaútgáfu,“
sagði hann og benti á að mörg forlög gæfu ekki
út bækur nema tryggt væri að þær stæðu full-
komlega undir sér. Þetta hefði óneitanlega
áhrif á gæði þeirra bóka sem kæmu út – auðles-
ið og söluvænlegt efni skyggði á gæðabók-
menntir. „Hugmyndafræði hagnaðarins er í
raun engu betri en kommúnískt alræði,“ sagði
hann og kvaðst kljást við sama vanda á heima-
slóð. „Þar ríkir sú goðsögn að útlenskar bækur
séu óhagnýt fjárfesting og því eru amerískir
þýðendur fremur óduglegir við að þýða bækur
af framandi málum.“
Enskir skrifa sínar bækur sjálfir
Fulltrúi breskra þýðenda og útgefenda, Mal-
colm Imrie, tók undir áhyggjur Schiffrins af yf-
irburðum engilsaxneskra bókmennta. Sjálfur
er hann þýðandi og var um árabil í forsvari fyrir
óháða útgáfufyrirtækið Verso í London og New
York. „Við megum ekki gleyma samhenginu
sem við erum stödd í. Sjaldan hefur pólitískt
gildi þýðinga verið jafn mikið og einmitt núna –
ÞÝÐINGAR FLYTJA ÚT HUGSUN LÍTILLA MÁLSVÆÐA
NAUÐSYNLEGT AÐ
FLEIRI SÖGUR HEYRIST
Líflegar umræður á ýmsum tungumálum urðu á
málþingi um bókmenntaþýðingar í Prag fyrir
skömmu. Í brennidepli voru lítil málsvæði og staða
þeirra gagnvart stórum tungumálum.
SIGURBJÖRG ÞRASTARDÓTTIR sat þingið og sá
marga snertifleti við stöðu íslenskra bókmennta.
Morgunblaðið/Sigurbjörg Þrastardóttir
Hluti málþingsins „Bókmenntir yfir mærin“ fór fram í Lapidarium-safninu á Expo-svæðinu í Prag.