Lesbók Morgunblaðsins - 26.05.2001, Side 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 26. MAÍ 2001 15
MYNDLIST
Galleri@hlemmur.is: Birgir Snæ-
björn Birgisson. Til 17. júní.
Gallerí Fold, Rauðarárs.: Lýður Sig-
urðs. Harry Bilson. Til 27. maí.
Gallerí List, Skipholti 50: Ninný. Til
8. júní.
Gallerí Smíðar og skart: Aggi. Til 2.
júní
Gallerí Sævars Karls: Bragi Ásgeirs-
son. Til 26. júní.
Gerðarsafn: Sölusýning. Til 2. júní.
Gerðuberg: Ljósmyndasýning grunn-
skólanema. Til 2. júní.
Hafnarborg: Messíana Tómasdóttir.
Til 3. júní.
i8, Klapparstíg 33: Hrafnkell Sig-
urðsson. Til 16. júní.
Íslensk grafík: Valgerður Björnsdótt-
ir. Til 17. júní.
Listasafn Akureyrar: Henri Cartier-
Bresson. Til 3. júní.
Listasafn Borgarness: Bjarni Þór. Til
18. júní.
Listasafn Einars Jónssonar: Opið
laugardaga og sunnudaga, kl. 14-17.
Listasafn Íslands: Verk í eigu safns-
ins. Til 2. sep.
Listasafn Rvíkur - Ásmundarsafn:
Ásm. Sveinsson. Til 10. feb.
Listasafn Reykjavíkur - Hafnarhús:
Norskir teiknarar. John Baldessari.
Til 17. júní. Í Portinu Patrick Marold.
Til 2. júní.
Listasafn Reykjavíkur - Kjarvals-
staðir: Austursalur: Jóhannes S.
Kjarval. Odd Nerdrum. Til 27. maí.
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar: List
Sigurjóns. Til 1. júní.
Listasetrið Kirkjuhvoli Akranesi:
Elías B. Halldórsson. Til 4. júní.
Listhús Ófeigs, Skólavörðustíg:
Mósaíkverk. Til 6. júní.
Listasalurinn Man: Anna Þ. Guðjóns-
dóttir Til 27. maí.
Mokkakaffi: Gisle Nataas. Til 30. maí.
Nýlistasafnið: Ólöf Nordal, Anna Lín-
dal og Valborg S. Ingólfsdóttir. Til 3.
júní.
Sjóminjasafn Íslands, Ásgeir Guð-
bjartsson. Til 31. maí.
Skálholtskirkja: Anna Torfadóttir og
Þorgerður Sigurðardóttir staðarlista-
menn. Til 31. des.
Straumur, Hafnarfirði: Ingibjörg
Klemenzdóttir og Helga Unnarsdótt-
ir. Til 4. júní.
Upplýsingamiðstöð myndlistar:
www.umm.is undir Fréttir.
TÓNLIST
Laugardagur
Bústaðakirkja: Kangakvartettinn. Kl.
17.
Háskólabíó: SÍ. Stj. Bob Bernhardt.
Einleikari er Elizaveta Kopelman. Kl.
16.
Kirkjuhvoll, Garðabær: Ingibjörg
Guðjónsdóttir, Peter Maté og
Kvennakór Garðabæjar. Kl. 15.
Salurinn, Kópavogi: Hlöðver Sigurðs-
son. Kl. 16.
Sunnudagur
Hallgrímskirkja: Jósúa, óratóría eftir
Händel. Kl. 20.
Hafnarborg: Eydís Fransdóttir og
Brynhildur Ásgeirsdóttir. Kl. 20.
Langholtskirkja: Gradualekór Lang-
holtskirkju. Kl. 20.
Þriðjudagur
Hallgrímskirkja: Das Orchester
Damals und Heute frá Köln. Kl. 20.30.
Fimmtudagur
Háskólabíó: SÍ. Stj. Bernharður
Wilkinson. Einleikari Christian Lind-
berg. Kl. 19:30.
Hallgrímskirkja: Orgeltónleikar Gill-
ian Weir frá Bretlandi. Kl. 20.
Föstudagur
Hallgrímskirkja: Norræn kórtónlist
við miðnætursól. Kl. 21.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið: Með fulla vasa af
grjóti, 30. maí. Syngjandi í rigning-
unni, 26., 31. maí. 1. júní. Ungir menn
á uppleið, 27. maí.
Borgarleikhúsið: Með vífið í lúkun-
um, 26. maí. 1. júní. Píkusögur, 26.,
27., 29., 31. maí. 1. júní.
Loftkastalinn: Á sama tíma síðar, 26.,
maí. 1. júní.
Iðnó: Rúm fyrir einn, 30., 31. júní. 1.
júní. Feðgar á ferð, 27. maí. 1. júní.
Hafnarfjarðarleikhúsið: Platanof, 25.
maí.
Íslenska óperan: Fífl í hófi, 26. maí. 1.
júní.
Leikfélag Akureyrar: Ball í Gúttó,
26. maí.
MENNING
LISTIR
N Æ S T U V I K U
þegar aðeins ein saga er í gangi. Við þurfum á
því að halda að fleiri sögur heyrist, sögur frá
fleiri svæðum,“ sagði Imrie og var mikið niðri
fyrir. Hann kvaðst hafa að gamni kynnt sér
metsölulista bóka í nokkrum löndum vikuna
fyrir málþingið og komist að því að í Frakk-
landi, Ítalíu og víðar hefðu Patricia Cornwell,
Stephen King og bækurnar um Harry Potter
nær einokað efstu sæti. Helsta undantekning
hefði verið Ísrael, þar hefði José Saramago
trónt á toppnum í stað bóka enskra höfunda.
„En á topp-tíu listum í Englandi, jafnvel
topp-hundrað, voru engar þýddar bækur þessa
vikuna fremur en venjulega,“ sagði hann og
upplýsti að aðeins tæp 3% útgefinna bóka í
Englandi væru þýðingar. Bækur á ensku fljóta
þannig um víða veröld en bækur frá víðri veröld
eiga ekki jafngreiða leið að enskum lesendum.
Á ferli sínum hefur Imrie, sem nú rekur um-
boðsskrifstofu ásamt félaga sínum, einbeitt sér
að því að „veita erlendum bókmenntum í meira
mæli inn í gamla Bretland“ og hefur safnað á
útgáfulista sinn höfundum frá ýmsum löndum.
„Þeir hafa verið þýddir á ensku og í kjölfarið er
rétturinn að bókum þeirra farinn að seljast til
fleiri landa. Þannig hefur enskan nýst sem mik-
ilvægur tengiliður milli höfundarins og útgef-
enda í öðrum löndum. Ég get nefnt sem dæmi
gríska bók sem ekki vakti mikla athygli þegar
hún kom út í Grikklandi, en eftir að hún kom út
á ensku fór allt af stað og hefur bókin nú verið
þýdd á tíu tungumál.
Þótt við reynum leynt og ljóst, til dæmis á
þessu málþingi, að berjast „skelfilegum yfir-
ráðum“ enskrar og amerískrar tungu og menn-
ingar, megum við ekki gleyma því að enskan er
heimsmál og getur sem slík nýst á jákvæðan
hátt sem milliliður milli menningarsvæða.“
Finnskan er bæði Davíð og Golíat
Iris Schwanck, forstjóri Upplýsingamið-
stöðvar finnskra bókmennta í Helsinki, benti á
að lítil tungumál gætu á stundum orðið „bana-
mál“ [ens. killer-language].
„Í Finnlandi eru tveir minnihlutahópar,
Samar og sígaunar, og í tilfellum þeirra er
finnski menningarheimurinn Golíat. Á alþjóða-
vettvangi er finnsk menning hins vegar í hlut-
verki Davíðs.“ Hún sagði svipað eiga við um
þann mikla fjölda innflytjenda sem nú er að
koma sér fyrir í öllum löndum Evrópu, smáum
og stórum. „Er þeim gefið svigrúm til þess að
skrifa á sínu eigin máli? Þetta er áleitin spurn-
ing sem við stöndum nú frammi fyrir.“
Schwanck benti á að menningarsamskipti
milli landa færu sífellt vaxandi, sem væri af
hinu góða. „Gott dæmi eru nemendaskipti sem
auka skilning einstaklinganna á menningu
dvalarlandsins og auka málakunnáttu. En slík
kunnátta dugir ekki ein og sér, brýnt er að
leggja áherslu á málakennslu í skólum til þess
að ala upp góða þýðendur,“ sagði sú finnska og
benti á að mun fleiri þýðendur störfuðu nú við
að þýða úr finnsku yfir á tékknesku en öfugt og
bæri það að þakka öflugri finnskukennslu í
Karlsháskólanum í Prag. „Þess má líka geta að
aðeins ein finnsk bók var á síðasta ári þýdd yfir
á portúgölsku, en í Portúgal er einmitt ekki
boðið upp á finnskunám á háskólastigi.“
Umræðurnar um Davíð og Golíat héldu
áfram og næstur tók til máls Lucien Leitess,
framkvæmdastjóri svissnesku útgáfunnar
Unionsverlag. Hann kvað þýðingapólitík ekki
snúast um peninga, heldur hugarfar. „Sjóðir og
styrkir eru vissulega mikilvægir, en þeir duga
ekki einir sér. Þetta er eins og með þróunar-
hjálp í þriðja heiminum; það þýðir ekki að reisa
verksmiðjur og skilja þær eftir í eyðimörkinni.
Það er nauðsynlegt að móta stefnu og hún get-
ur verið á ýmsan veg. Sjálfum finnst mér til
dæmis að hver þjóð eigi ekki einungis að verja
styrkjum sínum í að kynna bókmenntir sínar
erlendis, heldur ætti ákveðin prósenta að vera
frátekin til þess að þýða bækur af öðrum mál-
um. Menningarsamskipti hljóta nefnilega alltaf
að snúast um innflutning og útflutning.
Í annan stað legg ég til að unnið verði mark-
visst að auka áhuga lesenda á þýddum bókum.
Margar þjóðir nota styrkfé sitt til þess að ota
bókum sínum að erlendum útgefendum, en það
þarf ekki síður að huga að hinum enda keðj-
unnar – lesendunum – sem hljóta að verða að
kaupa bækurnar svo dæmið gangi upp.“
Leitess benti einnig á að þýðingasjóðir væru
eins og landamærastöðvar eða útlendingaeft-
irlit. Þar væri í raun ákveðið hverjum væri
hleypt inn og hverjum ekki – hvaða bækur ættu
kost á að ná til lesenda. Því yrði að tryggja að
sjónarhorn sjóðanna væri sem víðast; að þröng-
ir hagsmunir réðu því ekki hverjir hlytu styrki.
Sígaunum og Sömum er aldrei boðið
Pólverjinn Piotr Sommer hristi upp í mál-
þingsgestum með innslagi sínu, en hann er ljóð-
skáld og ritstjóri Literatura na Swiecie sem er
veglegt tímarit á pólsku um heimsbókmenntir.
„Þegar við hófum útgáfu ritsins ákváðum við að
vera ekki alþjóðlegir heldur pólskir,“ sagði
hann um útgáfuna og áréttaði að miklar kröfur
væru gerðar til þeirra þýðinga sem í ritinu birt-
ast. „Ef þær hljóma ekki vel á pólsku, eiga þær
ekkert erindi við pólska lesendur.“
Svo sneri hann sér að umræðum um gildi
bókmenntamálþinga, eins og þess sem hann
var í því augnabliki að ávarpa. „Mér finnst ráð-
stefnur sem þessar hafa takmarkað gildi því
þær hefjast alltaf á almennum umræðum um
tvenndir eins og Davíð/Golíat, stór/lítill, miðja/
jaðar. Er þetta ekki svolítið heimsvaldalegur
hugsunarháttur?“ spurði Sommer. „Erum við
ekki með þessu að segja að við höfum vald til
þess að skipta heiminum í stór og lítil svæði?
Kannski var það þannig einu sinni, en það er
ekki þannig lengur. Þessi meinta skipting gerir
að verkum að menn eru allan tímann í varn-
arstöðu; ef þeim er sagt að þeir séu að tala frá
jaðrinum þá haga þeir máli sínu ósjálfrátt
þannig,“ sagði hann og bætti við að sjálfum
þætti honum erfitt að tala samkvæmt slíkri
flokkun. Og bætti við:
„Kannski eru svona ráðstefnur mikilvægar
fyrir suma, en til þess að vera í þeim hópi verð-
ur maður að vera fæddur á málsvæði sem boðið
er á ráðstefnur sem þessar. Áðan var til dæmis
minnst á sígauna og Sama. Fulltrúum þeirra er
samt ekki boðið hingað, við tökum að okkur að
tala fyrir þeirra hönd. Í ljósi þessa má segja að
stigskipting milli „stórra“ og „lítilla“ menning-
arsvæða sé í raun búin til á svona ráðstefnum.“
Og hana nú!
Grískt, en ekki nógu grískt
Grikkinn Demosthenes Kourtovik hélt ekki
síður eftirminnilegt erindi, en hann fjallaði um
væntingar til grískra höfunda. Hann sagði þá
kröfu vera háværa að bækur þeirra og persón-
ur samræmdust viðteknum goðsögnum um
Grikki og grískt samfélag. „Stór útgáfufyrir-
tæki í Evrópu hafa ákveðnar hugmyndir um
Balkanlöndin og fleiri lítil lönd álfunnar. Við er-
um ekki beðnir um góðar bækur, við erum
beðnir um öðruvísi bækur. Höfundar sem
skrifa á stóru málunum þurfa hins vegar ekki
að vera öðruvísi, það er nóg að þeir skrifi góðar
bækur.“
Kourtovik sagði að karlpersónur í grískum
skáldsögum ættu helst að vera eins konar sam-
bland af Ódysseifi og Zorba, villimannslegir,
sterkir og sídrekkandi ozu undir eilífri sól. Kon-
urnar ættu að draga dám af Penelópu með dá-
litlu nornayfirbragði að hætti Kirku. Þetta væri
það sem útgefendur vildu sjá. „En mér þykir
fyrir því, þannig er ekki veruleiki nútíma-
Grikkja,“ sagði Kourtovik. Hann bætti því við
að stundum læsu erlendir útgefendur handrit
skáldsagna, klóruðu sér í skegginu og segðu:
„Jú, jú, þetta er grískt, en ekki nógu grískt!“ og
ættu þá við að hina skýru drætti vantaði.
„Ég spyr, hver á að dæma um það hvað er
„nógu grískt“? Þetta dregur okkar eigin dóm-
greind og hæfileika í efa og getur varla verið
hvetjandi fyrir sjálfstraustið. Við megum helst
ekki beita heimspeki, pólitík eða raunsærri per-
sónusköpun í sögum okkar, í staðinn eiga
sveitaleg þjóðtrú og skopmyndir af fólki upp á
pallborðið. Við eigum helst að vera „krúttlega
gamaldags“ – og við slíkar kröfur getur verið
þreytandi að búa.“
Í umræðum sem á eftir fygldu könnuðust
fleiri fulltrúar smærri þjóða við að vera álitnir
tákn um eitthvað framandi; fulltrúar menning-
arkima sem þrífast á skrítileika. Aðeins rithöf-
undur frá Portúgal hafði aðra sögu að segja, að
„of portúgölsk“ einkenni væru talin til vansa á
skáldsögum.
Umræðurnar bárust um víðan völl og meira
var rætt um enskuna sem hið alltumlykjandi
samskiptamál. Athygli vakti ábending lett-
nesku skáldkonunnar Noru Ikstena um að
skandinavísku málin virkuðu eins og enska fyr-
ir Eystrasaltslöndin. Þegar bók á lettnesku
væri þýdd yfir á Norðurlandamál væru auknar
líkur á því að hún næði athygli útgefanda í öðr-
um Evrópulöndum. Norska, sænska og danska
væru þannig tengimál fyrir höfunda frá enn
smærri þjóðum.
Lucien Leitess endaði á jákvæðu nótunum
fyrir hönd fámennra bókmenntaþjóða, með því
að játa að hann hefði þrátt fyrir allt hafa óbil-
andi trú á lesandanum. „Í hverri viku gerast
kraftaverk: lesendur finna og kaupa bækur
sem ekki eru á metsölulistum og hafa ekki hlot-
ið sérstaka athygli í fjölmiðlum. Enn skjóta upp
kollinum höfundar frá litlum löndum eða hér-
uðum, með nöfn sem enginn kann að bera fram,
og segja sögur sem fólk langar að heyra. Og
einmitt í því felast töfrar bókmennta – og til-
veruréttur þýddra bókmennta.“
Ljósmynd/Martin Civín
Gríski höfundurinn Demosthenes Kourtovik er
langþreyttur á því að vera „krúttlega gamal-
dags“ eins og útgefendur vilja gjarnan að
fulltrúar lítilla landa séu.
Ljósmynd/Martin Civín
Skáldið Piotr Sommer undirbýr erindi sitt, en hann vakti fólk af værum blundi með beittri ádeilu.
Ljósmynd/Martin Civín
Gestir málþingsins voru allra þjóða og tóku þátt í umræðum að pallborðserindum loknum.
sith@mbl.is