Lesbók Morgunblaðsins - 30.06.2001, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 30. JÚNÍ 2001 13
NÝR stjórnandi hefur verið ráð-
inn til Bolshoi leikhússins í
Moskvu, aðeins viku eftir að fyrr-
um stjórnandi þess Gennady
Rozhdestvensky hætti þar störf-
um í kjölfar neikvæðrar gagnrýni
á uppsetningu á Fjárhættuspil-
aranum eftir Prokoviev. Sagði
Rozhdestvensky ófremdarástand
ríkja í starfsemi og rekstri leik-
hússins og að framkvæmdastjór-
inn Anatoly Iksanov gerði lítið til
að hjálpa honum við að bæta úr
ástandinu.
Nýi stjórnandinn, hinn 38 ára
hljómsveitarstjóri Alexander
Vedernikov, tekur að sögn yf-
irvalda við í næstu viku. Í því
sambandi hefur Iksanov tilkynnt
að leikhúsið hyggist stefna að
nýjum markmiðum í uppbygg-
ingu sinni, m.a. að höfða til yngri
áhorfenda. Komið hefur fram í
rússneskum fjölmiðlum að leik-
húsið þurfi á gríðarlegu fé að
halda til að ráða fram úr van-
rækslu síðustu ára, en þeir
Rozhdestvensky og Iksanov voru
ráðnir til leikhússins af mennta-
málaráðherra landsins í von um
að snúa mætti við slæmu gengi
leikhússins.
Vermeer-sýning
slær öll met
YFIRLITSSÝNING á verkum
hollenska listmálarans Vermeer
og annarra sautjándu aldar mál-
ara frá borginni Delft heldur
áfram að trylla myndlistar-
áhugamenn beggja megin Atl-
antsála. Sýningunni lauk nýlega í
Metropolitan safninu í New York,
og hafa þegar selst 10.000 miðar í
forsölu að sýningunni sem opnar
í National Gallery í Lundúnum
þann 16. september næstkom-
andi. Fulltrúar safnsins hafa
ákveðið að takmarka fjölda sýn-
ingargesta á dag við 1000 gesti.
Sýningin hóf fyrst göngu sína í
Hollandi árið 1996, og hefur hinn
gríðarlegi áhugi almennings á
sýningunni komið mörgum í opna
skjöldu. Væntanlegir sýning-
argestir bíða í röðum yfir nótt til
að ná í miða og í Washington
mynduðust lengstu raðir listasög-
unnar fyrir utan National Gallery
þar í borg. Vermeer er einn af
meisturunum í hollenskri mynd-
listarhefð, en nafn hans var þó
ekki hafið til vegs og virðingar
fyrr en á 19. öldinni. Myndlist
Vermeer markar hápunktinn í
blómlegri myndlistar- og hand-
verksmenningu bæjarins Delft í
Hollandi á sautjándu öld. Af 75
verkum sýningarinnar, sem eru
eftir ólíka listamenn frá Delft,
eru 13 verk eftir Vermeer sjálf-
an.
Ný smásaga eftir Mark
Twain lítur dagsins ljós
SÍÐASTLIÐINN mánudag birti
bandaríska tímaritið The Atl-
antic Monthly hluta úr áður
óbirtri nóvellu eftir bandaríska
rithöfundinn Mark Twain. Sög-
una sem heitir „A Murder, a
Mystery, and a Marriage“ (Morð,
ráðgáta og hjónaband) samdi
Twain fyrir tímaritið í tengslum
við hugmynd sína um leynismá-
sagnakeppni, en ekkert varð úr
hugmyndinni. Sagan mun hafa
verið saman með nokkrum hraði
og eru skiptar skoðanir um gæði
hennar. Eftir nokkur málaferli
við Mark Twain stofununa fékkst
leyfi til að gefa söguna út og fékk
Atlantic Monthly frumbirting-
arrétt á hluta sögunnar. Í sept-
ember næstkomandi mun Nor-
ton-útgáfan gefa nóvelluna út í
formi 80 síðna bókar, og líklegt
þykir að sagan muni jafnframt
koma út á netinu.
Manna-
breytingar
hjá Bolshoi
ERLENT
V
IÐ LOK 19. aldar
skrifaði Strind-
berg verkið
Fröken Júlía sem
gerist á sænsk-
um herragarði og
fjallar um sam-
skipti Júlíu, dótt-
ur eiganda herragarðsins, við elda-
buskuna Kristínu og þjóninn Jean
sem eiga í ástarsambandi. Júlía
hrífst hins vegar af Jean og örlaga-
nótt eina hættir hún sér út fyrir sín
siðferðilegu mörk í ýmsum skiln-
ingi með afdrifaríkum afleiðingum.
Í leikgerð Einleikhússins, Frök-
en Júlía – enn og aftur alveg óð, er
eldabuskan hins vegar orðin kokk-
urinn Kristinn sem leikinn er af
Árna Pétri Guðjónssyni og Jean
orðin kona að nafni Jenný sem leik-
in er af Sigrúnu Sól Ólafsdóttur.
Pálína Jónsdóttir fer með hlutverk
Júlíu.
„Jú, þetta er öðruvísi Fröken
Júlía en flestir eiga að venjast,“
segir leikstjórinn Rúnar Guð-
brandsson. „Þarna er þó texti
Strindbergs nánast óbreyttur. Við
vildum prófa að kúvenda kynhlut-
verkum og komumst að því að
áherslur breyttust að ýmsu leyti.“
List leikarans lögð
til grundvallar
Sýningin er niðurstaða tilrauna-
verkefnis þar sem list leikarans var
lögð til grundvallar. Í vinnuferlinu
voru ýmsar aðferðir hafðar að leið-
arljósi, þ.á m. aðferðafræði sem
Stindberg lýsir sjálfur í formála
verksins Draumleiks, sem hann
samdi rúmum áratug eftir að hann
skrifaði Fröken Júlíu.
Stuðst er við nýja þýðingu Sig-
rúnar Sólar á verkinu og nálgaðist
hópurinn það eftir ótroðnum slóð-
um.
„Leikarinn er útgangspunktur-
inn til jafns við verkið. Ég lít á hann
sem skapandi listamann en ekki
eingöngu túlkanda. Ég sem leik-
stjóri reyni að hjálpa honum að
finna farveg fyrir sína sköpunar-
gáfu.“
Ýmsar breytingar gerðar
Leiksmiðjuvinna hófst í febrúar
og segir Rúnar þá í raun ekki hafa
vitað hvar, hvenær eða jafnvel
hvort að verkið yrði sýnt.
„Við tókum þetta í skorpum og
unnum í nokkrar vikur í senn. Ferl-
ið hefur því staðið yfir í nokkuð
langan tíma með hléum. Við vorum
öll að sinna öðrum verkefnum á
meðan en fyrir utan það þá var
þetta leið sem við vildum fara.“
Rúnar segir að á meðan vinnu-
ferlinu stóð hafi ýmsar breytingar
átt sér stað á útfærslu verksins.
„Við höfum leikið okkur með efnið
fram og til baka og ýmsar skemmti-
legar aðstæður skapast. Þegar
vinnan hófst í Smiðjunni fyrir
nokkrum vikum áttum við því mikið
af efni og margar útgáfur af hverri
senu. Því má líkja lokasprettinum
við kvikmyndagerð þar sem klippt
er saman mynd úr öllu hráefni sem
er til. En þegar ég byrja vinnu sem
þessa veit ég ekki hvernig lokaút-
koman verður og ég vil ekki vita
það,“ segir Rúnar. „Vinnuaðferðin
og handritið er öryggisnetið sem ég
hef en lokaniðurstaðan er ekki fyr-
irfram ákveðin.“
Tilraun Strindbergs
endurtekin
Þegar Fröken Júlía kom fyrst
fram á sjónarsviðið olli hún miklu
fjaðrafoki enda er Frökenin hlaðin
slíkri kynorku að varla hafði fyrr
sést annað eins á leiksviði. Er Rún-
ar að sækjast eftir öðrum eins við-
brögðum og Strindberg fékk á sín-
um tíma?
„Mér finnst leikhús eiga að róta
upp í fólki, skapa svolítið öng-
þveiti,“ svarar hann. „Það þarf að
vera til leikhús sem að stillir fólki
upp við vegg og vekur upp spurn-
ingar.“
Strindberg lýkur formála sínum
að Fröken Júlíu með þessum orð-
um: „Ég hef gert tilraun, – hafi hún
mistekist, þá er nægur tími til að
endurtaka hana,“ og það hefur Ein-
leikhúsið svo sannarlega gert. Í
fréttatilkynningu frá leikhópnum
segir: „Leikhúsið er vettvangur til-
rauna, það má líta á það sem til-
raunastöð eða rannsóknastofu,“ og
Rúnar bætir við: „Ég lít á leiksýn-
ingu sem sjálfstætt listaverk, ofið úr
mörgum þráðum, þar á meðal texta
en textinn þarf ekki endilega að vera
aðalútgangspunkturinn. Útgangs-
punkturinn getur allt eins legið í
leikaranum, hugarfylgsnum hans,
tilfinningum og líkama, eða einhvers
staðar allt annars staðar; í hljómfalli,
í samspili ljóss og skugga, forms og
lita, rýmis og tíma.
Íslendingar telja sig bókmennta-
þjóð og hér er landlæg sú hugmynd
að leiklist snúist fyrst og fremst um
„rétta“ túlkun og flutning á leikbók-
menntum. Þetta er vissulega sjónar-
mið út af fyrir sig og svo sannarlega
einn angi leiklistarinnar. En það eru
fleiri tré í skóginum. Hinn sjálfskip-
aði rannsóknarréttur bókstafstrúar-
manna er viðkvæmur fyrir því að
leikhúslistamenn leyfi sér að gera til-
raunir eða svokallaðar leikgerðir
upp úr hinum „helgu“ textum en
kippa sér sjaldnast upp við það ef af-
urðin er kölluð eitthvað annað en
leiksýning, t.d. ópera eða bíóimynd.
Það er hægt að vera „trúr“ höf-
undi á svo margan hátt. Enda er ég
handviss um að tilraunamaðurinn
Strindberg hefði gaman af að sjá
hvaða örlög bíða frökenarinnar í
klónum á Kidda kokki eftir að hún
asnast á kvennafar.“
Rúnar Guðbrandsson leikstjóri.
LEIKHÚS Á AÐ
RÓTA UPP Í FÓLKI
Fröken Júlía eftir Strindberg hefur fengið
nýtt og nútímalegt útlit í leikgerð Einleikhúss-
ins sem frumsýnd verður í Smiðjunni í kvöld.
SUNNA ÓSK LOGADÓTTIR ræddi við leik-
stjórann Rúnar Guðbrandsson um aðferða-
fræði og íslenskt tilraunaleikhús.
Morgunblaðið/Sigurður JökullSigrún Sól Ólafsdóttir og Pálína Jónsdóttir í hlutverkum sínum í Fröken Júlíu eftir Strindberg.
sunna@mbl.is