Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.2001, Qupperneq 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 6. OKTÓBER 2001 13
FERÐALÖG er yfirskrift tónleikaraðarsem þeir Sigurður Halldórsson selló-leikari og Daníel Þorsteinsson píanó-leikari setja saman og skýtur upp
kollinum af og til. Í dag kl. 16.00 er komið að
Ferðalögum í Salnum í Kópavogi, en ferðinni
er að þessu sinni heitið til Sovétríkjanna,
eins mesta stórveldis síðari tíma. Þar um-
mynduðust draumarnir um frelsi í andhverfu
sína í tímans rás og snillingar tónlistarinnar
þurftu oft að lauma meiningum sínum að
milli línanna, til þess að komast hjá því að
alsjáandi yfirvöld settu listsköpun þeirra
skorður. Tveir þessara snillinga Dimitri
Sjostakovitjs (1906–1975) og Alfred
Schnittke (1934–1998) marka eins konar
upphaf og endi Sovéttímans í tónlistarlegum
skilningi; þeir standa eins og útverðir rúss-
neskrar tónlistarmenningar, annar við upp-
haf og hinn endalok stórveldisins og eru
jafnframt sterkustu og markverðustu
fulltrúar hennar. Á efnisskrá tónleikanna í
dag verða tvær sónötur fyrir selló og píanó
eftir Schnittke, sónata fyrir selló og píanó og
Rómönsusvíta op. 127 eftir Sjostakovitsj, við
ljóð Alexanders Blok. Í síðastnefnda verkinu
syngja og leika einnig gestir þeirra á tón-
leikunum, Marta Halldórsdóttir sópran og
Sif Túliníus fiðluleikari.
Sjostakovitsj og Schnittke
eiga margt sameiginlegt
Sigurður Halldórsson sellóleikari segir að
þeir Sjostakovitsj og Schnittke hafi átt fleira
sameiginlegt en að ala aldur sinn í Rússlandi
Sovétríkjanna. „Þeir eiga margt sameigin-
legt í tónlistinni, þrátt fyrir að Schnittke hafi
verið nánast eina tónskáld sinnar kynslóðar
sem ekki lærði hjá Sjostakovitsj. En mér
hefur alltaf fundist margt líkt með þeim,
ekki síst hvernig þeir semja fyrir sellóið.
Þeir voru báðir góðir í melódískum hug-
myndum, þótt tónlist þeirra væri kannski að
öðru leyti ólík, og þótt þeir ynnu ólíkt úr
hugmyndunum. Schnittke var miklu strang-
ari með sínar hugmyndir og gaf ekkert eftir
í úrvinnslu þeirra hvernig sem það hentaði
svo hljóðfæraleikaranum. Hann var mjög
trúr sínum hugmyndum. Sjostakovitsj var
hins vegar mikill hljóðfæraleikari sjálfur
sem gerði það að verkum að hann hugsaði
sínar hugmyndir öðru vísi og tók meira tillit
til flytjendanna.“ Sigurður segir líka áhuga-
vert að bera saman sellósónötur Schnittkes
sem þeir leika á tónleikunum, en önnur
þeirra var samin á Sovéttímanum, 1978, en
sú síðari 1994, þegar umbætur voru að kom-
ast á. „Sú eldri er rosalega þung og hörð, en
sú yngri er miklu ljóðrænni í hægu þátt-
unum og hröðu kaflarnir fullir af húmor. Þó
var hann þá orðinn mjög slæmur til heils-
unnar og margoft búinn að fá heilablóðfall.“
Þótt tónlist þeirra Sjostakovitsj og Schnitt-
kes sé langt frá því að vera ný af nálinni, er
ekki langt síðan að enn var verið að tala um
verk þeirra sem nútímatónlist. En hvernig
finnst Sigurði þessi síðasta „nútímatónlist“
eldast? „Mér finnst Sjostakovitsj vera orð-
inn ótrúlega mikil klassík. Og það þarf í
rauninni ekkert að deila um snilligáfu hvor-
ugs þeirra á hvaða mælikvarða sem er. Þetta
er tónlist sem þrælvirkar!“
ÚTVERÐIR SOVÉTTÍMANS
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Sif Túliníus, Daníel Þorsteinsson, Marta Halldórsdóttir og Sigurður Halldórsson æfa Rómönsusvítu Sjostakovitsj sem flutt verður á tónleikunum.
BÓKMENNTASPEKÚLANTAR velta
því nú fyrir sér hverjir muni hljóta
Nóbelsverðlaunin í bókmenntum að
þessu sinni. Franska skáldið og bók-
menntagagnrýnandinn Yves Bon-
nefoy, bandarísku rithöfundarnir
Norman Mailer, Philip Roth, Joyce
Carol Oates og hinn suður-afríski
J.M. Coetzee eru allir sagðir í hópi
þeirra sem tilnefndir hafa verið að
því er
sænskir
bókaútgef-
endur hafa
greint frá.
Þá hefur
einnig
heyrst orð-
rómur um
að V.S.
Naipaul frá
Trindad,
breska
skáldkonan
Doris Less-
ing, Banda-
ríkjamað-
urinn Thomas Pynchon, Belginn
Hugo Claus og Hollendingurinn Cees
Nooteboom séu í röðum hinna til-
nefndu. Sænska akademían hefur
hins vegar verið þögul sem gröfin,
en nóbelsverðlaunin verða nú veitt í
hundraðasta skipti.
„Í raun og veru veit enginn í
Stokkhólmi hvert nóbelskáldið verð-
ur 2001, en nokkuð áreiðanlegur
orðrómur hefur heyrst um að það
verði franska skáldið Yves Bonnefoy,
sagði Nils Peter Sundberg frá Nor-
stedt-útgáfufyrirtækinu í viðtali við
AP-fréttastofuna. Anders Paulryd,
gagnrýnandi dagblaðsins Aftonblad-
et er á sama máli og sagði hann Bon-
nefoy vel að verðlaununum komin.
„Hann var þegar líklegur til að
hljóta þau fyrir tveimur árum þegar
Günter Grass hlaut [nóbels-
verðlaunin].“
Libeskind verðlaunaður
BORGARYFIRVÖLD í Hiroshima í
Japan veittu á dögunum Hiroshima-
listaverðlaunin í fimmta skipti. Verð-
launin féllu að þessu sinni í hlut
pólska arkitektsins Daniel Libeskind,
en hann á m.a. heiðurinn að hönnun
gyðingasafnsins í Berlín. Að mati
dómnefndar hefur Libeskind „varp-
að ljósi á vandamál frumstæðra
sagna og borga í hönnun sinni,“ og
verk hans því í fullu samræmi við
markmið Hiroshima-listaverð-
launanna, sem ætlað er að hvetja
listamenn til að tjá frið og elsku
gagnvart mannkyninu með nútíma-
listsköpun. Verður sérstök sýning
tileinkuð Libeskind haldin í borginni
á næsta ári er arkitektinn tekur á
móti verðlaununum, og er það í
fyrsta skipti sem stór sýning á verk-
um hans verður haldin í Japan. Li-
beskind er best þekktur fyrir hönn-
un sína á gyðingasafninu í Berlín, en
hann vinnur þessa stundina að
stækkun Victoria & Albert-safnsins í
London.
Safnið og leikhúsið
á Drottningholm flutt
LEIKLISTARSAFNIÐ og leikhúsið
sem kennt er við Drottningholm í
Svíþjóð verður flutt nú í upphafi
októbermánaðar eftir þrjátíu ára
veru á sama stað. Safnið, sem jafnt
hefur hýst muni, skjöl og bækur
tengd leikhúsinu, flytur ásamt leik-
húsinu til Nacka í nágrenni Stokk-
hólms, en í næsta nágrenni er að
finna Svensk Teaterunion og Teater
Alliansen. Frekari upplýsingar er að
finna á heimasíðu leikhússins www.
drottningholmsteatern.dtm.se
ERLENT
Spáð í bók-
mennta-
verðlaun
Nóbels
Yves Bonnefoy
PÍANÓLEIKARINN Nina Kavtaradzeheldur tónleika í Norræna húsinu ávegum Wagnerfélagsins á Íslandi í dagkl. 16. Á dagskrá eru eingöngu píanó-
verk eftir Richard Wagner en Nina Kavt-
aradze gaf nýlega út tvöfaldan geisladisk með
öllum píanóverkum hans. Nina Kavtaradze er
rússnesk að uppruna og menntuð við Tónlist-
arháskólann í Moskvu. Hún hefur verið búsett
í Danmörku um nokkurt skeið og hefur m.a.
annars verið meðleikari sellóleikarans fræga
Erlings Blöndals Bengtsson, en hún er einnig
tengdadóttir hans. Hún hefur áður leikið hér á
landi bæði með Erling og einnig einleik með
Sinfóníuhljómsveit Íslands.
Önnur hlið
tónskáldsins þekkta
Þetta er í fyrsta sinn sem píanóverk Wagn-
ers eru leikin hér á landi, hvað þá heil tónleika-
dagskrá með verkum hans. Nina Kavtaradze
segir að það hafi verið gleðjandi og jafnframt
mjög spennandi að kynnast píanóverkum
Wagners. „Wagner er auðvitað best þekktur
fyrir stóru verkin sín, óperurnar. En það er að
mínu mati nauðsynlegt fyrir hvern þann sem
hefur áhuga á óperutónlist hans að kynna sér
píanóverkin. Það getur líka verið að þeim sem
ekki hefur fallið óperutónlist hans í geð af ein-
hverjum ástæðum komi á óvart að heyra pí-
anótónlistina, því hún sýnir aðra hlið tón-
skáldsins. Það er örugglega gott að kynnast
Wagner með því að byrja á píanótónlistinni.
Kannski leiðir það til einhvers meira.“
Óperurnar gnæfa yfir
Nína hóf kynnin af píanómúsík Wagners
smátt og smátt. Hún segist fyrst hafa kynnt
sér nokkur verk, en eftir því sem þau urðu
fleiri því áhugasamari hafi hún orðið. „Ég vissi
varla hvernig ég átti að halda áfram og hvað ég
ætti að velja mér til að spila. Það endaði með
því að ég fór í gegnum þetta allt og lék verkin
svo inn á tvær plötur.“ Nína segir að það hafi
verið sérstaklega áhugavert að kynnast elstu
píanóverkum tónskáldsins. Þá hafi Wagner
verið ungur, og í píanóverkunum sjáist bæði
áhrif frá öðrum og einnig vísbendingar um það
sem kom seinna í tónlist hans. Píanófantasía
sem hann samdi 18 ára sé til dæmis eins og lítil
ópera með sönglesi og þar megi sjá að hann var
farinn að hugsa um óperuformið. Mörg önnur
píanótónlist hans frá yngri árum sé allt öðru
vísi, þar séu smástykki og tækifærisverk, sem
hugsuð voru í miklu einfaldara og smærra
formi. En hvers vegna heyrist píanótónlist
Wagners ekki oftar en raun ber vitni? „Auðvit-
að eru það stóru verkin sem skyggja á. Tsjaík-
ovskíj samdi tvo píanókonserta – sá númer eitt
er mun frægari en sá númer tvö, sem heyrist
miklu sjaldnar. Ef eitthvert annað tónskáld
hefði samið þann konsert – til dæmis Carl
Nielsen, þá myndi að minnsta kosti hver ein-
asti danski píanisti spila hann, og eflaust væri
verkið þá miklu þekktara. Þannig er það með
alla aðra tónlist Wagners. Óperur hans eru svo
stórbrotnar og yfirgnæfandi.“
„Með glæsilegan
persónulegan stíl“
Nina Kavtaradze hóf tónlistarnám 6 ára
gömul við undirbúningsdeild Tónlistarháskól-
ans í fæðingarborg sinni, Moskvu. Ellefu árum
síðar varð hún síðan nemandi við Tónlistarhá-
skólann hjá Lev Oborin. Þegar hún útskrif-
aðist þaðan sagði þessi frægi kennari um nem-
anda sinn: „Hún er tónlistarmaður með
hæfileika sem afar fáum eru gefnir, mikla list-
ræna dýpt og glæsilegan persónulegan stíl.“
Kavtaradze hefur haldið tónleika víða í fyrrum
Sovétríkjunum, í Bandaríkjunum og mörgum
Evrópulöndum og leikið sem einleikari með
mörgum þekktustu stjórnendum heims.
Á tónleikunum í dag leikur hún sónötu úr
„das Album von Frau M.W.“, Züricher Viel-
liebchen valsa, Elegíu í As-dúr, Albumblatt
fyrir Ernst Benedikt Lietz, Ljóð án orða í E-
dúr, Adagio úr Grosse Sonate, Pólónesu í D-
dúr og loks Fantasíu í fís-moll.
GETA VERIÐ LYKILL AÐ ÓPERUNUM
Morgunblaðið/Ásdís
Nina Kavtaradze leikur píanóverk eftir
Richard Wagner í Norræna húsinu síðdegis.