Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.2001, Page 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 6. OKTÓBER 2001
BÓKASTEFNAN bar sem fyrr ýmsa eig-inleika bókmenntahátíðar með um-ræðufundum og ræðuhöldum rithöf-unda og vísindafólks. Í ár voru um 500
slíkir fundir í boði. Norrænar bókmenntir voru
að vanda eitt aðalþemað, en „hvert er hlutverk
höfundarins?“ varð oft hin leiðandi spurning.
Áhrif atburðanna þann 11. september leyndu
sér ekki og vígslan varð helgistund með ávörp-
um gegn hryðjuverkum. Parvez Manzoor
Shejk, (fyrrv. formaður Múslimska sambands-
ins í Svíþjóð) hvatti alla til að gera ekki hryðju-
verkin að spurningu um trú og erkibiskup K.G.
Hammar minnti á að bókastefna væri vettvang-
ur fyrir þörfina til að hittast og skiptast á skoð-
unum.
Að þagna – eða ekki
Norðmaðurinn Jan Kærstad, sem að áliti
margra hefur skapað Pétur Gaut nútímans með
sögupersónunni sjónvarpsframleiðandanum
Jonas Wergeland (sbr. tríólógíuna frá árunum
1993 – 1999, er leiddi til bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs 2001 fyrir Oppdagaren), á yf-
irleitt í engum vandræðum með að gera grein
fyrir breytilegu hlutverki höfundarins í upplýs-
ingasamfélaginu þar sem orð verða „hrávara“.
Um það hvernig upplýsingaflæði og marg-
slunginn veruleiki móta nýjar frásagnaraðferð-
ir hafði hann líka sitthvað að segja þegar hann
kom fram á fyrsta degi stefnunnar. Kærstad er
guðfræðimenntaður og í hans huga er skáld-
skapur og líf ekki aðskilinn veruleiki. En þegar
sagan sem maður lifir í tekur svo óvænta stefnu
þá tekur hún með sér orðin og höfundurinn
stendur á krossgötum hugans, orðlaus um
stund vegna þess er gerst hefur og er ekki
skáldskapur heldur veruleiki. Að sagan, frá-
sögnin, er „það besta sem við eigum til að öðlast
innsæi og skilning á því að vera manneskja“,
virtist bókmenntaverðlaunahafi Norðurlanda-
ráðs þó ekki efast um.
Ein skærasta stjarna stefnunnar var Moses
Isegawa (f. 1963) með 600 síðna verkið Abyss-
inian Cronicles, nú komin út á 13 tungumálum,
þar á meðal á hebresku. Moses Isegawa er frá
Úganda, ólst upp á Kampalasvæðinu og flutti til
Hollands árið 1990. Sögumaður í Abyssinian
Cronicles, er Mugezi fæddur 1961, (árið áður en
Úganda varð sjálfstætt ríki). Hann er því tíu
ára þegar hinn margfaldi meistari í hnefaleik-
um tekur völdin: Idi Amin Dada Oumee, sem
fékk herþjálfun í nýlenduher Breta. Rétt eins
og höfundurinn Isegawa býr sögumaður við þá
pólitísku óreiðu og blóðsúthellingar
sem fékk marga rithöfunda að flýja
Uganda um og uppúr 1970. Fáfræði
„upplýstra“ Evrópubúa um Úganda
vakti mikla undrun hjá Moses Ise-
gawa og um leið þörfina til að segja
frá. Og hann sagðist lengi hafa varið
sig gegn því að verða „afrískur“. „Ég
varð afrískur í Evrópu, fékk sífellt að
heyra að ég væri einn af þessum
Afríkönum. En ég var frá Úganda! Í
Afríku var enginn í vafa um að ég
væri frá Úganda…“ Og hann sagðist í
byrjun ekki hafa talið sig bera ábyrgð
á Afríku sem einhverri heild sem hún
ekki er. En loks hugsað: Ókei, ég er
afrískur, ég ber ábyrgð… Abyssinian
Chronicles er hans fyrsta bók, en
bókmenntagagnrýnendur hafa líkt
Moses Isegawa við García Márquez.
Að þýða menningar
Á öðrum degi hitti ég djarfa hugs-
uði að kynna ritgerðasafnið Sverige
och de Andra: Postkoloniala
perspektiv (Natur och Kultur, 2001).
Ritstjórar eru Michael McEachrane
og Louis Fay en 11 höfundar eiga efni
í bókinni um áhrif sænskrar nýlendustefnu á
nútímahugsunarhátt frá ólíkum sjónarmiðum.
Þar er fjallað um hvernig kynþáttafordómar
enduróma í hagfræðilegum rannsóknum,
hvernig myndin af innflytjendanum sem „ógn
gegn öryggi“ verður til og hvernig nýlenduhug-
myndir feðraveldisins hafa smogið inn í hug-
myndaheim femínista.
Stefan Helgesson (gagnrýnandi á DN mm) á
texta í ritgerðasafninu og flutti ræðu prófessors
Homi K. Bhabha í fjarveru hans (vegna lokaðra
flugvalla) og sá til að hann tæki þátt í umræðum
símleiðis frá Bandaríkunum. Bhabha er ásamt
Edward Said og Gayatri Spivak talinn einn
mikilvægasti hugsuður okkar tíma á sviði
póstkóloníalisma (eftir-nýlenduhugmynda) og
þekktur fyrir skarpskyggna túlkun á listum og
bókmenntum er birtast á mörkum ólíkra menn-
ingarheima.
H. K. Bhabha ólst upp í Bombay og hlaut sína
akademísku menntun bæði þar og í Oxford.
Frásögn af ferðinni inn í evrópska menningu og
ný tungumál varpaði ljósi á það viðfangsefni er
hann nefnir „translation of culture“. Við að
þýða menningu kemur óstöðugleiki merkingar-
innar í ljós og um leið að vald menningar getur
ekki byggst á stöðugleika hennar. Valdið er
hverfult og hverfulleikinn er sú gáta valdsins,
er Bhabha fæst við í skrifum tengdum póstkól-
oníalisma. Símleiðis sagði hann frá óútkominni
bók sinni um „réttinn til að segja frá“ (the right
to narrate), ekki í merkingunni löggilt tjáning-
arfrelsi, heldur hinn „díalogíska“ rétt til að
segja frá og um leið að vera heyrður, sem krefst
umburðarlyndis. Þá athöfn skilgreinir Bhabha
sem félagslegan þátt, er hvorki á sér einstak-
lingsbundið upphaf né endi, en opnar mögu-
leikann á að „þýða“ menningar. Það krefst þess
að þýðandi/sögumaður geti staðið bæði í og ut-
anvið sömu menningu, hafi ég skilið Bhabha
rétt. Sú „þýðing“ sem hann talar um krefst
nærgöngulla spurninga um þann merkingar-
heim við byggjum mál okkar á. Halló mister
Bhabha! Hvaða sögu er þá verið að segja okkur
með hryðjuverkunum, sjálfsmorðsárásunum
þann 11. september? Þar sagðist hann hafa á
tilfinningunni að um væri að ræða „plott“ án
umboðs, hlustandi því skilinn eftir í reiðileysi.
„Þegar ofbeldi er frásagnarmátinn er hlustand-
inn ekki virtur og samtal krefst gagnkvæmrar
virðingar…samtal sem drepur er ekki samtal.“
Í máli sínu vísaði Bhabha bæði beint og óbeint í
verk hinnar þýsk-amerísku Hannah Arendt.
Ég játa að ég eirði illa á fundum sem ekki
viku á einhvern hátt að ríkjandi pólitískri og til-
finningalegu óreiðu. Óvænt hreifst ég af hug-
leiðingu ljóðskáldsins og fiðluleikarans Kerstin
Nordborg (f. 1961) sem kynnti fyrstu skáldsögu
sína, Min faders hus (Nordstedts 2001), um
vermlenskan prest sem þagnar í ræðustólnum.
Óbeint vék hún að efninu í hugleiðingu um talið
og þögnina, um þegar málið hættir að virka,
eins og hún heyrði barn að gerst hefði hjá prest-
inum afa hennar sem oftar en einu sinni varð að
yfirgefa predikunarstólinn á fjórða áratugnum.
Kerstin Nordborg, menntuð sem blaðamaður,
sagði frá blaðamannareynslu og óttanum við að
glata málinu, við að viss orðnotkun þaggi. Hún
greip til fiðlunnar, varð fiðlukennari sem varð
ljóðskáld (seinasta ljóðabók: Så fort jag går ut,
1998), og hún skapaði magnaða stund með frá-
sögn og músíkölskum lestri úr Min Faders hus.
Eyjahöfundar
Íslensk forlög voru með sýningarsvæði á
stefnunni undir umsjón Önnu Einarsdóttur.
Þar sýndu Eddu-forlögin (Mál og Menning,
Forlagið, Vaka-Helgafell og Iceland Review)
ásamt JPV útgáfunni, Háskólaútgáfunni, Ið-
unni og Listasafni Sigurjóns Ólafssonar. Litið
var til baka og Lars-Åke Engblom sagði frá því
þegar 25 íslenskir höfundar komu á bókastefnu
árið 1990, ásamt frú Vigdísi Finn-
bogadóttur þáverandi forseta sem og
menntamálaráðherra Svavari Gests-
syni (og núverandi sendiherra í
Stokkhólmi). Árangurinn hefur sýnt
sig í stóraukinni útgáfu á þýddum
bókum, meira en 50 fagurbók-
menntatitlar á 10 árum, eftir ísl. höf-
unda, flesta áður lítt þekkta í Skand-
inavíu.
Allnokkrir Íslendingar voru á ferð-
inni í ár og tóku virkan þátt í stefn-
unni m.a. Hafdís Gísladóttir, talsmað-
ur fatlaðra og Jón Yngvi Jóhannsson
gagnrýnandi er tók þátt í pallborðs-
umræðum á vegum Norðurlanda-
ráðsins, þar sem ritstjórn Nordisk
litteratur var samankomin. Aðeins
þrír höfundar komu frá Íslandi: Mar-
grét Lóa Jónsdóttir, Guðrún Helga-
dóttir og Þorvaldur Þorsteinsson.
Margrét Lóa flutti úr sjöundu ljóða-
bók sinni Háværasta röddin í höfði
mínu (M&M 2001) við undirleik Gísla
Magnússonar, Gímaldin, sem flutti
eigin tónsmíðar. Norræna húsið í
Reykjavík stóð fyrir þeirri uppá-
komu, sem var endurtekin þrisvar.
Sameiginlegt framtak Norrænu húsanna var
nýjung í ár, með kynningum forstöðufólks frá
Íslandi, Grænlandi, Álandseyjum og Færeyj-
um. Helga Hjörvar framkvæmdastjóri og Úlfur
Hjörvar rithöfundur komu frá Færeyjum
ásamt skáldinu Thórodd Poulsen sem tók þátt í
umræðufundi og flutti ljóð á sýningarsvæðinu,
m.a. úr bókinni: Vatnið ljóðar sum um onkur
hefur drukkið av tí (Vatnið hljómar eins og ein-
hver hafi drukkið af því).
Guðrún Helgadóttir og Þorvaldur Þorsteins-
son voru í aðalhlutverki í pallborðsumræðum á
vegum Máls og menningar um listina að skapa
barnabók. Bæði nutu sín vel í frásögnum sínum.
Christina Engblom stjórnaði fundinum og Guð-
rún Helgadóttir skemmti áheyrendum með
sögu af að vera elst tíu systkina skiptandi sér af
öllum, sem leiddi í annarri sögu til þess að hún
þurfti að skipta sér af landsmönnum öllum.
Guðrún sendi Jón Odd og Jón Bjarna út til
landsbarna fyrir 26 árum og sagðist nú hreint
ekki halda sig neinn „brillíant“ höfund þá, bara
eins og bítlarnir: Á réttum stað á réttum tíma.
Samvinna tveggja listamanna, þess er skrifar
og þess er myndskreytir er oft ekki vandræða-
laus, en Þorvaldur gat lýst hvernig þeir örvuðu
og studdu hvor annan, þegar báðir voru hann
sjálfur. Og höfundur Blíðfinnsbókanna sagði
aðspurður að hann skrifaði fyrir börn út frá því
hvað hann hefði sjálfur kosið að heyra um.
Engar nýjar þýðingar úr íslensku koma út í
ár en hinn sívirki Inge Knutsson er að þýða
tvær skáldsögur: Bók Vigdísar Grímsdóttur
Þögnin, fyrir Anammaforlagið og Draumar á
jörðu eftir Einar Má Guðmundsson, fyrir Natur
och Kultur, báðar væntanlegar 2002. Unglinga-
bókin Leikur á borði eftir Ragnheiði Gestsdótt-
ur er væntaleg hjá Almquist & Wiksell í vor,
einnig í þýðingu eftir Inge Knutsson.
500 FUNDIR Á BÓKAHÁTÍÐ
Alþjóðlega bókastefnan
í Gautaborg var haldin í
skugga hryðjuverkanna
í Bandaríkjunum.
KRISTÍN BJARNADÓTTIR
var á staðnum.
Frá Bókastefnunni í Gautaborg.
krbj@mailbox.calypso.net
Ljósmynd/Guðmundur Svansson
STRENGJASVEIT Tónlistarskólans íReykjavík, undir stjórn MarksReedmans, hélt tónleika á listahá-tíðinni „young.euro.classic“ sem
haldin var í Konzerthaus am Gend-
armenmarkt í Berlín nýverið.
Á efnisskrá tónleikanna var fyrst verkið
„10–11“ fyrir píanó og strengi eftir Stefán
Arason, Adagio fyri strengi og slagverk
eftir Magnús Blöndal Jóhannsson, Poémi
fyrir fiðlu og hljómsveit eftir Hafliða Hall-
grímsson, þar sem einleikari var Sigrún
Eðvaldsdóttir, sem á sínum tíma var sjálf í
strengjasveitinni, og að lokum Tilbrigði
eftir Benjamin Britten um stef eftir Frank
Bridge.
Húsfyllir var á tónleikunum og voru
stjórnandi og hljómsveit kölluð fram marg-
sinnis í lokin.
Umfjöllun í Berlínarblöðum var yfirleitt
mjög jákvæð. Í Der Tagesspiegel segir
Uwe Friedrich m.a.: „Flaututónar sem
deyja út virðast vera mjög vinsælir hjá ís-
lenskum tónskáldum. Stefán Arason notar
þetta viðkvæma tjáningarmeðal í verkinu
„10–11“ fyrir píanó og einleiksstrengja-
hljóðfæri til skiptis með dökkum róm-
antískum tónum í þjóðlagastíl sem minna
greinilega á Edvard Grieg. Í brota-
kenndum tilvitnunum vísar hinn 23 ára
gamli Stefán Arason frekar til depurðar
Chopins og opnar innhverft tónamál.
Stjórnandastíll Marks Reedmans, sem ein-
kenndist af stórum hreyfingum, er í góðri
andstöðu við þetta tónamál. Hafliði Hall-
grímsson notar einnig flaututóna mikið í
verki sínu „Poémi“ fyrir einleiksfiðlu og
strengjasveit. Stöðugur og hvíslandi hljóm-
sveitarhljómur gefur frábærum flutningi
fiðluleikarans, Sigrúnar Eðvaldsdóttur,
enn dýpri hljóm. Pizzicato, tvígrip og tón-
stöður á ystu nöf hljóðfærisins krefjast yf-
irburðatækni hjá einleikaranum. Magnús
Blöndal Jóhannsson gengur að verki sínu
„Adagio“ leiðina til baka í sögunni og líkist
þannig Arvo Pärt með sínum nýrómantíska
stíl. Í lokin léku gestirnir frá Reykjavík
Tilbrigði eftir Britten um stef eftir Frank
Bridge með miklum húmor, hæðni og til-
finningaþrungnum kjarki.“
Í Kultur/Musik/Jugend skrifar Klaus
Klingbeil: „Strengjasveit Tónlistarskólans í
Reykjavík frumflutti þrjú verk í Þýska-
landi: sterk og skáldleg, nálægð
við náttúruna með áhrifamiklum
fiðlueinleik Sigrúnar Eðvalds-
dóttur. Stjórnandanum Mark
Reedman tókst að sýna að fullu
yndisþokka og töfra Frank-
tilbrigðanna eftir Britten.“
Í Märkische Allgemeine skrif-
ar Olaf Wilhelmer: „Þeir sem
komu í tónleikahöllina við Gend-
armenmarkt sl. föstudag gátu
ekki hætt að undrast og dást að
samtímatónlistarlífinu á Íslandi:
Strengjasveit Tónlistarskólans í
Reykjavík lék m.a. verkið Poémi
fyrir einleiksfiðlu og strengja-
sveit eftir Hafliða Hallgrímsson.
Með Sigrúnu Eðvaldsdóttur sem
einleikara breyttist verkið, sem
var nokkurs konar myndasaga
eftir mótífum Chagalls, rólegt
verk samið af stillingu og sjálf-
stjórn, í ofsafengna baráttu milli ein-
staklings og hóps – verk sem var raun-
veruleg uppgötvun fyrir hlustandann.“
Menntamálaráðuneytið, Reykjavík-
urborg, utanríkisráðuneytið, SPRON, Ís-
landsbanki, Eimskip hf. og young.euro.-
classic styrktu ferð sveitarinnar.
Strengjasveit Tónlistarskólans í Reykjavík fær góða dóma fyrir tónleika sína í Þýskalandi
„UNDRAST OG DÁST“
Strengjasveit Tónlistarskólans í Reykjavík á æfingu í
Konzerthaus am Gendarmenmarkt í Berlín. Mark Reed-
man æfir sveitina.