Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.2002, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 19. JANÚAR 2002
L
ÍKAST til hafa fáir Íslendingar lagt
leið sína á Verkamannasafnið í
Römersgade 22 í næsta nágrenni við
Nørreport-brautarstöðina í Kaup-
mannahöfn. Þó alveg borðleggjandi
að þeir eigi þangað erindi ekki síður
en á Frilandsmuseet vilji þeir á
raunsannan hátt kynna sér líf og
kjör hins almenna Dana á árum áður. Vafalítið
mun mörgum hnykkja við að fá innsýn í heimili
hins fátæka verkamanns á liðinni öld og þeim
hollt að gera hér nokkurn samanburð. En svona
var þetta um alla Evrópu, einkum ber að líta til
tímanna þá landsbyggðarfólkið hópaðist í þétt-
býliskjarnana í upphafi iðnbyltingarinnar. Ís-
lendingar eru á engan hátt sér á báti í hvorugu
fallinu, þvert á móti náðu verstu hliðar og
dreggjar þróunarinnar ekki svo langt norður.
Naut þjóðin hér fámennisins, mikilla vega-
lengda og að landið var erfitt yfirferðar.
Þessa mótun til nútímaþjóðfélags fékk rýn-
irinn í æð á hinni risastóru sýningu, Berlín Berl-
ín, í húsi Martins Gropiusar fyrir nokkrum ár-
um eins og hann hermdi þá frá.
Verkamannasafnið í Kaupmannahöfn líkast
brotabroti hennar, nema að hér er vettvang-
urinn afmarkaðri og að sjálfsögðu danskari.
– Íslendingar, sem komnir voru nokkuð til
vits fyrir seinni heimsstyrjöldina, sjá á Verka-
mannasafninu ýmsa smálega hluti er hingað á
útskerið rötuðu og vekja upp endurminningar
sem rata til hjartans. Þetta er löngu horfinn
heimur en þó svo nálægur, veröld sem var, áður
en mestu hvörf sögunnar urðu í þessum heims-
hluta og fátt samt eftir þá kúvendingu.
Hér verður lítillega greint frá stórættuðum
manni sem valdi sér það hlutskipti að berjast
með pentskúfnum fyrir málstað öreiganna og
fjármagnaði hugsjón sína með því að mála
bankastjóra á færibandi, sem og fleiri í efri
þjóðfélagsþrepunum allt upp til sjálfrar drottn-
ingarinnar Margrétar Þórhildar. Fullt nafn
hans var Arthur Victor Schack von Brockdorff
og þarf þá ekki lengur vitnana við um tiginborið
blóð. Þetta er mikil ætt og dreifð um Danmörku
og Þýskaland, einn litríkasti meðlimur hennar
úr langri fortíð telst vafalítið Anna Constance
von Brockdorff, f. 1670, sem gefin var Hoym
greifa 1699, ríkisstjóra Ágústar sterka af Sax-
landi. Hún var dóttir Joachim Brockdorff sem
ungur nam í Siena, hlaut náðun eftir að hafa
vegið Leopold J. Rantzau í einvígi og særðist í
orrustunni í Lund 1676. Hermir sagan að í fjör-
ugu teiti með þátttöku Ágústar sterka 1704,
tóku viðstaddir að guma af ástkonum sínum, en
Hoym greifi þagði hins vegar þunnu hljóði, og
þegar menn fóru að forvitnast hvað olli svaraði
hann að í ytri sem innri gerð bæri kona sín af
öllum öðrum fljóðum. Kóngurinn dró það í efa
og Fürstenberg fursti bauðst til að leggja 1.000
dúkata undir, að kæmi hún til hirðarinnar yrði
ekki einu sinni tekið eftir henni. Hoym, sem
fram til þess tíma hafði haft vit á því að halda
fljóðinu frá hirðinni tók veðmálinu og sendi boð
til konu sinnar um að koma án tafar til Dresden.
Eftir þá fljótráðu gjörð leituðust hinir hver um
annan við að halda greifanum svo ölvuðum að
hann fengi ekki eftirþanka og sendi gagnboð til
frúarinnar lostafögru.
Greifinn fékk fljótlega tækifæri til að iðrast
sárlega fljótfærni sinnar, því Anna Constance
varð er fram liðu stundir nafnkenndust ást-
kvenna Ágústar sterka. Segir sagan, að þegar
konungur gekk fyrst á fund ríkisstjórafrúarinn-
ar hafi hann haft meðferðis hestaskeifu sem
hann rétti með bermum höndunum til að undir-
tsrika jötuneflda karlmennsku sína. Frúin seldi
sig dýrt og konungur varð að ganga að afarkost-
um til að komast undir pilsfald hennar bæði
hvað digra sjóði ríksidala og gjafir áhrærði, svo
sem lystihöllina Pillnitz 1705 og furstalegan bú-
stað við hlið hallarinnar árið eftir. Hvorki fyrr
né síðar varð ástkona kóngsins honum jafn dýr,
sem þó æsti einungis upp í honum afmorslost-
ann. Anna Constance var miðja heimsins og
engin kona hlaut viðlíka heiður og sóma meðan
ástalogarnir brunnu skærast. Konungur lét
byggja brú milli hallanna til að vera sneggri í
ástarhreiðrið, og mun Ástarbrúin eins og hún
nefndist önnur frægasta brú Evrópu er skarar
tilfinningaþrungnar kenndir, hin er Andvar-
pabrúin í Feneyjum. Sama ár var Anna Con-
stance öðluð af Jósefi keisara og fékk titilinn
ríkisgreifynja de Cosel, jafnframt því að Brock-
dorff-fjölskyldan var tekin upp í ríkisgreif-
astandið. Hún fékk viðurnefnið Madame de Co-
sel, var lengi fyrsta hjákona konungs og ríkis,
Maitresse regnante, Maitresse en titre.
Sumt af þessu sagði Brockdorff mér á góðri
stund, en annað getur að lesa í bók sem hann
skrifaði, Lidt om riddere og Advokater omkring
Østersøen, er upphaflega var gefin út á sænsku,
en þýdd á dönsku 1974 og inniheldur makalaus-
an fróðleik um væringar á þessum slóðum í tím-
ans rás, og skarar að sjálfsögðu ættir hans. Sér-
stæð og skemmtilega skrifuð bók, sem drjúga
athygli vakti og bókarýnar skrifuðu vel um.
Brýnt að þetta komi fram því vitneskjan gerir
lífsferil listamannsins til muna eftirtektarverð-
ari, kominn af einum elsta háaðli Danmerkur
varð maðurinn einn rauðasti öreigasinni þjóð-
arinnar um sína daga.
Victor Brockdorff fæddist á Friðrisksbergi,
en ólst að mestu upp í Charlottenlund, faðir
hans var skipstjóri á kaupskipum en gerðist
seinna stórkaupmaður er fór illa út úr viðskipt-
um á krepputímum á þriðja áratugnum. Fyr-
irvaralaust stóð fjölskyldan uppi slypp og snauð
að heita mátti og vissi trauðla hvernig hún ætti
að bregðast við, „það var bara að draga glugga-
tjöldin fyrir, sitja og líta vel út“. Skiljanlega lítið
aflögu til að uppfylla drauma ungs hæfileika-
manns um menntun á listaviði er svo var komið.
Fyrstu uppörvun sína fékk Brockdorff frá
teiknikennara sínum, Karen Holst, sem hafði
verið nemandi myndhöggvarans Kai Nielsens.
Meðal skólafélaganna var annar með skyldar
tilhneigingar og náttúrugáfur, Sven Havsteen-
Mikkelsen, að auk í sömu sporum um lítið bak-
land í fjármálum. Báðum vísað í iðnnám 1927,
Brockdorff í málun en Mikkelsen silfursmíði.
En þetta voru hugumstórir og metnaðargjarnir
ungir menn, sem bökkuðu hvorn annan upp,
fóru að teikna og mála saman, skoða söfn, sýn-
ingar og sækja fyrirlestraraðir á Glyptotekinu.
Drepa ófeimnir á dyr hjá þekktum listamönnum
sem áttu hug þeirra, með myndir sínar í far-
teskinu, meðal annars Ernst Zeuten og Oliviu
Holm-Møller, sem urðu lærimeistarar þeirra.
Tóku hlutina grafalvarlega, hugðust ekki verða
neinir tækifærispíanistar, eins og það er orðað.
Varð til þess að þeir gáfu iðnnámið upp á bát-
inn í árslok 1929 og hugðust í fyrstu gerast nem-
ar málarans Fritz Syberg, en hann var þá orð-
inn aldinn að árum og ráðlagði þeim að leita til
sér yngri manna. Bauð þeim þó heim til sín til
Kerteminde þar sem þeir fengu inni á gisti-
heimili en heimsóttu Syberg-fjölskylduna á
kvöldin, kynntust fábrotnum lífsmáta lands-
byggðarmálarans sem reyndist þeim vel. En
Brockdorff fór að ráðum hans og hélt aftur til
Kaupmannahafnar eftir nokkra mánuði. Náði
þó að verða fyrir áhrifum af hinum sterku
tengslum hins aldna málara við list og þjóðfélag,
og það mun hafa verið í Kerteminde sem hann
komst fyrst í kynni við sósíalismann. Er Brock-
dorff spurði Syberg hvort hann þekkti rithöf-
und Karl Marx að nafni fékk hann í hendurnar
nokkur lítil og vinsæl smárit um sósíalismann.
Náði líka að skoða myndlist, hjólaði til Óðinsvéa
til að sjá vorsýningu Fjónbúanna þar sem hann
hreifst aðallega af málaranum Axel Bentzon, og
VINUR MINN BROCKDORFF
Málarinn og grafíklistamaðurinn Victor Brockdorff
(1911–1994) var húmanisti í orðsins fyllstu merkingu,
sósíalisti og barnavinur með mikla ævintýra- og
útþrá. Tróð ekki grónar götur í hræringunum fyrir og
eftir miðja síðustu öld heldur gerðist fyrsti málari sós-
íalraunsæis í Danmörku og hafði þar rokið í fangið
ekki síður en formbyltingarmenn. BRAGI ÁSGEIRS-
SON hermir af manninum og framningi honum til
heiðurs í Verkamannasafninu í Kaupmannahöfn.
Commedia dell’arte, 1972. Málarinn, fjölskyldan og vinir í garðinum við Femvejen. Óður til lífsins og hvunndagsins.
Morgunblaðið/Bragi Ásgeirsson
Listamaðurinn í garðinum á Femvejen
2, Charlottenlund.
Rými með fígúrum 1936, olía á léreft.