Lesbók Morgunblaðsins - 14.12.2002, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 14. DESEMBER 2002 15
gnæfir hátt á stalli uppi með ljón sér við hlið,
veldistáknið. Þar er og viðkomustaður neðan-
jarðarstöðvar, sem eðlilega ber nafnið Pombal,
og þá fínu Metró, sem gerð var í tilefni heims-
sýningarinnar í borginni 1998, nýttum við okk-
ur að sjálfsögðu eftir fremsta megni. Gengur
svo til þvert í gegnum borgina frá Campo
Grande í norðri niður til miðborgarinnar í suðri
og að sjálfsögðu heimssýningarsvæðisins í
austri (Oriente). Á flestum brautarstöðvunum
eru stórar veggmyndir hvaðanæva úr heimin-
um og í það minnsta þrjár á Oriente, meðal
annars ein eftir Guðmund Erró.
Svo var og einnig á skoðunarferðum okkar,
að við vorum stöðugt að rekast á menjar for-
tíðar og hinar miklu andstæður, blanda af
gömlu og nýju vel sýnileg; margt nútímalegt,
annað forneskjulegt og frumstætt. Sumt af því
gamla heillaði okkur upp úr skónum eins og
litlu sporvagnarnir, eða svifbrautirnar sem
hlykkjuðust upp og niður þröngar götur gömlu
borgarinnar, Bairro Alto, og Alfama-hverfin,
með endastöð í námunda við kastalann Sao
Jorge, heilagan Jörgen. Frá yndisfögrum út-
sýnisstað sem nefnist Miradouro de Santa
Luzia er mikið og fagurt útsýni yfir húsþökin
fyrir neðan, skipalægi og Tejo-fljótið, indælt að
una sér um stund og ganga svo niður þröngar
götur allt að Sé Patriarcal-dómkirkjunni. Upp-
runalega byggð í rómönskum stíl á grunni þar
sem fyrrum stóð moska, sá hluti frá 1150,
kirkjan endurbyggð eftir jarðskjálftana 1344
og 1755. Margt yfirmáta myndrænt verður á
vegi manns á leiðinni niður og innlitið í helgi-
dóminn mikilsháttar lifun. Horft af hæðinni yf-
ir ármynni Tejo, sem eftir að hafa runnið um
hálft landið dregur nafn af hálmi, Mar da
Pahla, vegna hins gullna litarrafts sem slær á
það við endurljóma sólar, sér til ævagamals
smáþorps sem á að baki sérkennilega sögu.
Þar var framleidd fiskolía sem Rómverjar voru
mjög sólgnir í og flutt var í stórum matarker-
um til síns heima. Áður en fljótið sameinast
hinu risavaxna úthafi hefur það runnið fimm-
tán kílómetra leið meðfram borginni, þannig að
nánd þess er merkjanleg í hverju horni borg-
arinnar, að sagt er. Öldum og árþúsundum
saman varð að ferja fólk á milli borgarhlutanna
beggja vegna fljótsins, en 1966 var lokið við að
byggja risabrú yfir það, í þann tíma þá stærstu
í Evrópu, 2.278 metrar að lengd og sjötíu
metra há. Upprunalega var hún heitin eftir Sa-
lazar einræðisherra, en eftir Nellikubylt-
inguna svonefndu 1974 var henni skjótlega gef-
ið nýtt nafn og kennd við 25. apríl, dag
frelsisins.
Brúin er í nágrenni þess merkilega og sögu-
fræga borgarhluta við fljótsbakkann er nefnist
Belém, sem er portúgölsk stytting á Betlehem,
en þaðan lagði Vasco da Gama upp í hina sögu-
frægu siglingu. Nafnið dregið af lítilli Maríu-
kapellu, Santa Maria de Belém, sem stóð við
gömlu höfnina í Restolo þar sem Vasco da
Gama safnaði saman mönnum sínum og baðst
fyrir nóttina áður en hann hélt úr höfn. Í Belém
lét áðurnefndur Manuel I reisa sérkennilegt
múrvígi með turni úti í fljótinu á árunum 1515–
21, tákn útþenslu Portúgals, sem enn stendur
og er vel við haldið enda þjóðargersemi.
Múrvígið er táknrænt fyrir hinn svonefnda
Emmanuel-byggingarstíl, heitinn í höfuðið á
Manuel I og var í hávegum hafður á hinu at-
hafnasama valdatímabili hans. Má segja að
hann sé nokkurs konar hugvitssamlegur sam-
runi stílbragða frá hinum mörgu nýlendum
Portúgala. Í góðu skyggni er ævintýralegt út-
sýni frá brúnni yfir borgina, og sjálf er hún
ekki síður líkust ævintýri fyrir tígulega og
myndræna reisn, minnir ekki svo lítið á Golden
Gate-brúna í San Francisco. Í sambandi við
heimssýninguna var byggð önnur brú, saman-
lögð lengd hennar sextán kílómetrar, þar af
þrettán um árbakka Tejófljótsins.
Belém-hverfið er sem tákngerving þess
hvernig metnaður, framsýni, auður og listir
fara saman. Í nágrenni turnsins eru þannig
nokkur mikilvægustu söfn borgarinnar, opið
svæði og mikið um litla og notalega veitinga-
staði. Í 300 metra langri og 189 metra breiðri
klausturbyggingu frá 1571, Mosteiro dos Jer-
ónimos, frá 1571, byggt fyrir ágóðann af pipar
og öðru kryddi, er þjóðminja- og þjóðhátta-
safnið. Sagt vera undraverk portúgalska end-
urreisnarstílsins og skaðlaust að samsinna því.
Mikið skipasafn er í vestri endanum og aðeins
lengra hinum megin við götuna nýtt og gríð-
arstórt hönnunarsafn. Þjóðminja- og þjóð-
háttasafnið er í endurskipulagningu, en þeir
fáu salir sem í gagnið eru komnir frábærir,
skipasafnið að sjálfsögðu stórfróðlegt en sein-
legt og erfitt í skoðun, þyrfti einnig uppstokk-
unar við.
Lystivagnasafn í nágrenninu, sem mun
einkaframtak hið stærsta og merkilegasta í
heimi, en virðist í fjársvelti, engu að síður
spennandi því það geymir merkilega sögu sem
mætti rækta betur.
Fann litlar upplýsingar um fyrri jarðskjálft-
ann en þeim meiri um hinn síðari, í því fallinu
voru afleiðingarnar hrikalegar og yfir 50.000
manns létu lífið. Til minningar um hamfarirnar
voru rústir mikils Karmelítaklausturs og
kirkjubákns, Mosteiro Igrejo de Carmo, sem
hrundi að hálfu, að mestu látnar standa
óhreyfðar. Þær hýsa nú fornminjasafn að
hluta, Carmo Arhaeological Museum, og ekki
hægt að ímynda sér áhrifameira minnismerki.
Hér naut borgin aftur framsýni dugnaðarfor-
ksins markgreifans af Pombal, sem sagan seg-
ir að hafi brugðið svo skjótt við að hann hafi
verið farinn að skipuleggja endurbyggingu
borgarinnar áður en jarðskjálftanum lauk.
Hvað sem öðru líður var hann allt í öllu og
sagður hafa tæmt allar fjárhirslur af gulli og
eðalsteinum frá Brasilíu og öðrum nýlendum
svo hún mætti ganga sem hraðast fyrir sig,
hvorki víl né uppgjöf komust hér að. Er ekki að
undra að margur forvitinn ferðalangurinn læt-
ur hrífast af þessum framsýna og framtaks-
sama manni.
Þetta var í fyrsta skipti sem við komum til
Portúgals, hins vegar þekktum við Tryggvi
öllu betur til Spánar, einkum höfuðborgarinn-
ar Madrid, og gátum gert hér nokkurn sam-
anburð, bæði um fortíð og nútíð. Bæði löndin á
seinni tímum með þeim fátækari í Evrópu
efnahagslega, hins vegar ekki menningarlega
og vel vitandi um styrk sinn í þeim efnum. Sér-
kenni arfleifðarinnar í báðum tilvikum vel sýni-
leg, jafnt á götu úti sem inni í söfnum, áþreif-
anlegar en í flestum löndum Evrópu. Spánn
státar þó af mun merkilegri arfi hvað stór-
meistara myndlistarinnar snertir, bæði í fortíð
og nútíð. Löndin hefur ekki skort metnaðar-
fulla einstaklinga um ris þjóða sinna, ígildi
þriggja feta fiska um manngildi og stórhug.
Kista Vasco da Gama í Santa Engrácia.
MYNDLIST
Borgarskjalasafn Rvíkur: Reykjavík í hers
höndum. Til 2.2.
Galleri@hlemmur.is: Viktoría Guðnadótt-
ir. Til 5.1.
Gallerí Skuggi: Anna Þóra Karlsdóttir og
Guðrún Gunnarsdóttir. Til 22. des.
Gallerý nr. 5, Skólavörðustíg 5: Sýning
Álfheiðar Ólafsdóttur og Helgu Sigurðar-
dóttur. Til 31. des.
Gerðarsafn: Kyrr birta – heilög birta. Til
20. des.
Gerðuberg: Myndir úr nýjum barnabók-
um. Til 6.1.
Hafnarborg: Samspil og sambönd Íslands.
Til 22. des.
Hallgrímskirkja: Aðalheiður Valgeirsdótt-
ir. Til 1.3.
Hús málaranna, Eiðistorgi: Einar Há-
konarson og Óli G. Jóhannsson. Til 23. des.
Listasafn Akureyrar: Hraun-ís-skógur. Til
15. des.
Listasafn Borgarness: Guðmundur Sig-
urðsson. Til 23. des.
Listasafn Einars Jónssonar: Safnið er lok-
að út janúar.
Listasafn Íslands: Íslensk myndlist 1980–
2000. Til 15.1.
Listasafn Rvíkur – Ásmundars.: Listin
meðal fólksins. Til 31. des.
Listasafn Rvíkur – Hafnarhús: Inga Svala
Þórsdóttir. Nútímalist frá arabaheiminum.
Til 19.1.
Listasafn Rvíkur – Kjarvalsstaðir: Martin
Bigun. Til 15.1. Miðrými: Odd Nerdrum.
Til 31.1.
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar: Andlits-
myndir og afstraksjónir. Til 30.3. Opið e.
samkomulagi út janúar.
Listhús Ófeigs, Skólavörðustíg: Elva
Heiðarsdóttir. Til 18. des.
Mokkakaffi: Hildur Margrétardóttir. Til
15.1.
Norræna húsið: Veiðimenn í útnorðri. Til
15. des.
Nýlistasafnið, Vatnsstíg 3B: Giovanni
Garcia og JBK Ransu. Til 12.1.
Þjóðarbókhlaða: Halldór Laxness. Til 31.
des.
Þjóðmenningarhúsið: Handritin. Landa-
fundir. Skáld mánaðarins: Einar Sigurðs-
son í Eydölum. Til 8.8.
Upplýsingamiðstöð myndlistar:
www.umm.is undir Fréttir.
TÓNLIST
Laugardagur
Aðventkirkjan: Óperukórinn og Jóhann
Friðgeir Valdimarsson. Kl. 16.
Hallgrímskirkja: Hans-Dieter Möller og
MENNING
LISTIR
N Æ S T U V I K U
Hörður Áskelsson. Kl. 17.
Háskólabíó: Jólatónleikar Sinfóníuhljóm-
sveitar Íslands. Kl. 15.
Nýlistasafnið: Steve Hubback ásláttarleik-
ari. Kl. 20.
Ýmir: Karlakór Reykjavíkur, Jóhanna Lin-
net. Kl. 19 og 22.
Sunnudagur
Fríkirkjan í Reykjavík: Margrét Sigurð-
ardóttir, Edda Hrund Harðardóttir, Haf-
steinn Þórólfsson og Þorbjörn Sigurðsson.
Kl. 20.
Hallgrímskirkja: Klais-orgel 10 ára –
Hans-Dieter Möller. Kl. 20.
Háteigskirkja: Kammerkórinn Vox aca-
demica. Kl. 17.
Hjallakirkja, Kópavogi: Kammerkórinn
Vox Gaudiae. Kl. 20.
Langholtskirkja: Gospelsystur í Reykja-
vík. Einsöngur: Hanna Björk Guðjónsdótt-
ir sópran. Kl. 20:30.
Listasafn Einars Jónssonar: Marta Guð-
rún Halldórsdóttir, Camilla Söderberg og
Snorri Örn Snorrason. Kl. 15.
Neskirkja: Rósakranssónötur nr. 1–5.
Martin Frewer fiðluleikari, Dean Ferrell
kontrabassaleik-
ari, Steingrímur
Þórhallsson org-
elleikari. Kl. 21.
Seltjarnarnes-
kirkja: Sinfóníu-
hljómsveit áhuga-
manna. Arnaldur
Arnarson, gítar,
Hallveig Rúnars-
dóttir, söngur. Kl.
17.
Ýmir við Skógar-
hlíð: Sjá laugar-
dag. Kl. 17 og 20.
Mánudagur
Hallgrímskirkja:
Klais-orgelið 10 ára. Christian Schmitt. Kl.
20.
Þriðjudagur
Mosfellskirkja: Sigrún Hjálmtýsdóttir og
blásarasextett. Kl. 20:30.
Fimmtudagur
Kópavogskirkja: Mozart við kertaljós.
Camerarctica. Kl. 21.
Föstudagur
Hafnarfjarðarkirkja: Mozart við kertaljós.
Kl. 21.
Langholtskirkja: Kór Langholtskirkju.
Gradualekórinn, Ólafur Kjartan Sigurðar-
son og Ólöf Kolbrún Harðardóttir. Kl. 23.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið: Veislan, lau.
Borgarleikhúsið: Elegia – fjögur dans-
verk, lau. Rómeó og Júlía, lau.
Iðnó: Hin smyrjandi jómfrú, sun.
Hafnarfjarðarleikhúsið: Grettissaga, þrið.
Möguleikhúsið: Jólarósir Snuðru og
Tuðru, sun.
Leikfélag Akureyrar: Hversdagslegt
kraftaverk, lau.
Arnaldur Arnarson
SÍMI 512 7575
„...sérstaklega góður geisladiskur og örugglega
meðal þeirra bestu sem koma út fyrir
þessi jól...söngur þeirra Þóru og Björns
er yndislegur.“
Bergþóra Jónsdóttir MORGUNBLAÐIÐ
ilvalin
gjöf
fyrir alla
unnendur
sígildrar
tónlistar
T
SÖNGPERLUR ÍSLANDS OG EVRÓPU