Pressan - 23.11.1989, Blaðsíða 19

Fimmtudagur 23. nóv. 1989
19
KAFLI Ú R LÍFSBÓK
Jlaufeyjar jakobsdóttur
„Þá áttir að leyla
mer að deyja
LÍFSBÓK LAUFEYJAR er heitið á bók sem RAGNHEIOUR DAVÍÐSDÓTTIR blaða-
maður hefur skráð. LAUFEY JAKOBSDÓTTIR er 74 ára, einna þekktust undir
nafninu „amman i Grjótaþorpinu", en hún starfaði sem salernisvörður hjá
borginni og kynntist undirheimum Reykjavikur vel á þeim tíma. Að sögn Ragn-
heiðar Davíðsdóttur er hór ekki á ferðinni ævisaga eða lifshlaup, heldur öllu
fremur lifsskoðanir Laufeyjar: „Rauði þráðurinn i bókinni er umhyggja Lauf-
eyjar fyrir litilmagnanum og barátta hennar fyrlr mannkærleika, friði og
öðrum góðum málefnum. Laufey var ekki há i loftinu þegar hún áttaði sig á
bágindum annarra, hvort heldur dýr eða fólk áttu i hlut," segir Ragnheiður.
Ragnhelður Davíðsdóttir var starfandi lögregluþjónn i Reykjavik i niu ár, og
það starf leiddi þær Laufeyju saman: „Ig var send tll hennar sem óeinkennis-
klæddur lögregluþjónn tll að fylgjast með henni, ungllngunum og þvi sem
fram fór á þessu klósetti S Grjótaþorpinu. Við höfum þekkst frá þvi kvöldi. —
Sjálf er Laufey átta barna móðir, amma og langamma og hennar hugsjón er
að standa vörð um litilmagnann og berjast fyrlr rétti þeirra sem minna mega
sín."
bað er Frjálst framtak hf. sem gefur bókina út og PRESSAN fékk að láni kafla
úr henni til birtingar. B I
Eina nóttina komu krakkarnir meö unga
stúlku sem hafði skorið sig á púlsinn. Eg
gerði það sem ég gat til þess að stöðva bíóð-
rásina og hringdi svo á sjúkrabíl sem flutti
hana á slysadeiidina. Nokkru seinna kom
hún aftur til mín á kiósettið og þá spurði ég
hana hvers vegna hún hefði skorið sig á púls-
inn.
Þá sagði hún mér sorgarsögu: Hún vildi
deyja vegna þess að maðurinn sem bjó með
móður hennar var mikill drykkjumaður.
Hún sagði mér einnig að hann legði hendur
á móður sína og lítinn bróður. Þetta öriaga-
ríka kvöld hafði fóstri hennar farið hamför-
um og barið þau bæði. Unga stúlkan slapp út
með bróður sinn og kom honum fyrir hjá ná-
grannakonu. Síðan fór hún og skar sig á púls-
inn. Hún vildi ekki lifa lengur við þetta
ástand.
„Þú áttir að leyfa mér að deyja,” sagði hún.
„Ég hef oft reynt að strjúka að heiman en
næst alltaf.”
Svo mörg voru þau orð. Sjálf reyndi ég að
tala við þá aðila sem eiga lögum samkvæmt
að vernda börn og unglinga. En svör þeirra
voru á þann veg að ég ættl ekki að trúa öliu
því sem „þessi vandræðabörn” væru að
ljúga að mér. Og eftir sat ég í vanmætti mín-
um og hugsaði: „Hvað ef þetta er satt hjá
henni? Hvað gerir hún næst? Ef þetta var
satt, af hverju fékk hún þá ekki að deyja?”
Þessi litla stúlka átti eftlr að þræða veg
vímu og varnarleysis og Guð veit hvað varð
um hana.
Það var líka átakanlegt að hlusta á harm-
sögur margra stúlkna sem trúðu mér fyrir
því að þær hefðu orðið fyrir kynferðislegri
áreitni frá föður, fósturföður, afa eða bróður.
í flestum tilfellum þorðu þær ekki að segja
nokkrum manni frá þessu en þegar vínið var
með í spilinu opnaðist fyrir allar flóðgáttir og
þær þáðu feginshendi að segja mér eða vin-
konum sínum frá reynslu sinni.
Sumar þeirra máttu búa við slíkt ofbeldi í
mörg ár án þess að geta rönd við reist. Þegar
ég orðaði við þær að kæra þetta var ekki við
það komandi. Þær skömmuðust sín svo mik-
ið fyrir að verða fyrir þessu. Mér er næst að
halda að aðeins lítið brot af þessum málum
sé nokkurn tímann kært.
Flestar stúlknanna bera harm sinn í hljóði
og segja engum frá neinu. Þetta er hryllileg
staðreynd sem aldrei er hægt að sætta sig
við. En nú er sem betur fer að rofa til í þess-
um málum með tilkomu sjálfshjálparhópa
um sifjaspell.
Ég vona að allar þær stúlkur, sem verða
fyrir slíkri lífsreynslu, beri gæfu til þess að
leita sér hjálpar hjá þessum hópum. En því
miður eru þær margar stúlkurnar sem aldrei
hafa kjark til þess að tala um þessi mál eins
og eftirfarandi dæmi sannar.
Ung stúlka hafði verið misnotuð af föður
sínum í mörg ár og hafði ekki þorað að segja
nokkrum manni frá því. Þegar hún loks fékk
kjark til þess að trúa eldri systur sinni fyrir
þessu ieyndarmáti kom á daginn að hún
hafði lent í sömu reynslu.
Báðar leituðu þær huggunar í vímuefnum
til þess að deyfa sársaukann.
Þær máttu einnig horfa upp á þjáningu
móður þeirra sem hvergi átti skjól. Hún vissi
sannleikann en hafði ekki kjark til þess að
hafast neitt að. Og þær deildu sameiginlegu
leyndarmáli og með þeim skapaðist órofa
tryggð og vinátta. Þær leiddust út í vafasam-
an félagsskap manna sem hugsuðu ekki
lengra en fram á næsta dag og hvernig út-
vega mætti vímuefni. Þær reyndu að losna
úr vítahringnum en þá var sú yngri orðin
ófrísk. Líklega hefur það bjargað þessum
systrum frá glötun.
Yngri systirin fæddi þroskaheftan dreng og
þá fyrst fékk hún kjark til þess að leita til
sjálfshjálparhóps um siflaspell. Sú hjálp sem
hún fékk þar vakti hana til lífsins. Þar kynnt-
ist hún í fyrsta skipti hópi kvenna sem skíldu
hana. Hún losnaði undan áþján víns og eitur-
lyfja og sú hjálp fólst fyrst og frerast í ást og
umhyggju sem hún hafði alla tíð farið á mis
við f lífinu. Nú snýst líf hennar um þroska-
hefta barnið sitt og það sem meira er; henni
tókst að hjálpa systur sinni og nú búa þær
saman með litla drengnum.
AHt þeirra líf gengur út á að elska þetta
litla þroskahefta barn. jaerekKÍ'íiW'úndair-'”
legt? Sjálf er ég sannfærð um að ástin getur
gert kraftaverk og það gerði hún sannarlega
í lífi þessara systra.
Eina nóttina, um fjögurleytið, birtist lítill 7
ára drengur á klósettinu. Ég spurði hvað
hann væri að gera þarna um hánótt og hvort
foreldrar hans yrðu ekki áhyggjufullir að vita
af honum á vergangi.
„Það eru állir svo fullir heima að enginn
tók eftir því þegar ég fór út. Það var svo mik-
ill hávaði að ég gat ekki sofið,‘ sagði sá stutti
og kvaðst hafa farið út án þess að nokkur
tæki eftir því.
Krakkarnir mínir fylgdu honum síðan
heim og sáu þegar blindfullt fólk var að velt-
ast út úr húsinu. Það síðasta sem þau sáu til
stráksins var þegar hann veifaði brosandi —
greinilega öllu vanur.
Og þær voru fleiri Ijótu sögurnar sem ég
heyrði á klósettinu. Krakkarnir sögðu mér
frá 14 ára gamalli stúlku sem var að þvælast
ölvuð í miðborginni. Ög þar sem litlar varn-
arlausar stúlkur eru annars vegar eru hræ-
gammarnir skammt undan.
Skyndilega var henni kippt upp í bil til
þriggja karla sem gerðu sér lítið fyrir og
nauðguðu henni hver á eftir öðrum. Að því
loknu hentu þeir henni eins og hveitipoka
inn í Hijómskálagarð og skildu hana þar eftir
— andlega og líkamlega sundurtætta.
Þessi litla stúlka þorði ekki að segja frá
þessu heima en krakkarnir fréttu þetta og
sögðu mér. Við getum rétt ímyndað okkur
þær vítiskvalir sem þetta barn varð að upp-
lifa. Hún gat ekki gefið lýsingu á þessum
bölvöldum og því komust þeir upp með
ódæðið án þess að hljóta refsingu. Én þeim
á eftir að hefnast fyrir þessa svívirðu. Guð
hefur kveðið upp sinn dóm og þann dóm fær
enginn staðist. Ef þeir eiga eitthvað sem heit-
ir samviska þá á hún eftir að ýta við þeim síð-
ar.
Og víst kynntist ég mörgum ólíkum börn-
um á planinu sem höfðu misjöfn áhrif á mig.
Flest þeirra skildu þó einhverjar minningar
eftir. Og það voru ekki bara stúlkur sem
trúðu mér fyrir vandamálum sínum.
Einn vinur minn af Hallærisplaninu var
grannur og fölleitur pönkarastrákur. Hann
var mjög óöruggur með sig og virtist oft
hræddur og þá ekki síst við lögregluna.
Ástæðurnar fyrir því skildi ég síðar.
Einu sinni höfðu nokkrir strákar hrint hon-
um inn í skáp á klósettinu og læst hann þar
inni. Drengurinn varð gersamlega óður af
hræðslu svo auðvitað opnaði ég strax fyrir
honum. Reyndar var hann svo miður sín að
það tók mig langan tíma að róa hann niður.
Eftir að hafa rekið hina strákana út fengum
við tækifæri til þess að tala saman og þá kom
í ljós að hann var haldinn mikilli innilokunar-
kennd eftir að hafa upplifað þá reynslu að
vera lokaður inni í skáp sem barn.
Hann sagði mér að sjálfur hefði hann verið
bitbein móður sinnar og ömmu en vissi ekki
hver var raunveruleg ástæða þess. Hann
sagði mér frá atviki þegar hann var lítill
drengur.
Einu sinni kom móðir hans að sækja hann
til ömmunnar. Amma hans vildi ekki láta
hann af hendi og sagði honum að skríða inn
í dimman skáp og láta ekki til sín heyra.
Þarna mátti barnið dúsa í langan tíma á með-
an fullorðna fólkið deildi.
Þessi hræðilega lífsreynsla hefur fylgt hon-
um alla tíð og á nóttunni kvaðst hann fá mar-
traðir sem gengu út á dimma skápa. Þessi
reynsla hans endurspeglaðist í miklum ótta
við lögregluna og það að verða lokaður inni
í fangageymslu. Hann tók af mér hátíðlegt
loforð um að láta lögregluna aldrei taka sig
og það var auðsótt mál.
Nokkru seinna heyrði ég að tveir drengir
hefðu brotist inn í verkstæði í borginni. Mig
grunaði strax að annar þeirra væri skjól-
stæðingur minn og hringdi á lögreglustöðina
til þess að fá upplýsingar. Eftir lýsingunni að
dæma vissi ég að grunur minn var réttur.
Þegar mér var sagt að þeir væru í gæsluvarð-
haldi bað ég um leyfi til þess að heimsækja
hann á þeim forsendum að hann væri hald-
inn mikilli innilokunarkennd. Beiðni minni
var synjað á þeim forsendum að þetta væri
ekki mitt mál og mér kæmi þetta ekki við.“
Þá hringdi ég í fangaprestinn en hann var
ekki við. Því næst hringdi ég í Hilmar Helga-
son, sem oft hafði heimsótt mig á klósettið,
og lofaði hann að beita sér í þessu máli. En
því miður gerði hann það ekki. Þá hringdi ég
aftur á lögreglustöðina og bað um að ég yrði
látin vita þegar drengnum yrði sleppt úr
varðhaldinu. Það var ekki gert og seinna
frétti ég að hann hefði verið sendur á vertíð
til Vestmannaeyja. Það var nú öll endurhæf-
ingin og hjálpin sem hann fékk.
Nokkru síðar hitti ég strákinn aftur. Þá var
hann langt leiddur af vímuefnum og annarri
óreglu. Þá sagði hann mér frá ástæðu þess að
þeir félagarnir brutust inn á verkstæðið forð-
um. Þeir hugðust ná sér í peninga. Þegar þeir
voru komnir inn kveiktu þeir á kerti til þess
að lýsa umhverfið en fundu enga peninga. Á
leiðinni út sáu þeir að eldur var farinn að
loga og sneru við til þess að slökkva hann.
En þá voru lögregla og slökkvilið mætt á
staðinn. Þeir játuðu brot sitt á staðnum en
neituðu því aífarið að þeir hefðu ætlað að
kveikja í húsinu.
Síðan var þeim stungið í gæsluvarðhald í
marga daga — þrátt fyrir að játning lægi fyr-
ir. Ég skil ekki slíka afgreiðslu. Nauðgurum
er umsvifalaust sleppt út eftir að hafa játað
brot sitt og geta þannig óhindrað tekið upp
fyrri iðju. En þessum unglingum er haldið í
varðhaldi og því virðast önnur lögmál gilda
þegar þeir eru annars vegar. Seinna komst
þessi varnarlausi og veikgeðja unglingur í af-
vötnun á Staðarfell og kom þaðan sem nýr
maður. Hefði verið gripið í taumana tíman-
lega hefði hann ekki þurft að ganga í gegn-
um þær vítiskvalir vímuefna og innilokunar
sem raun bar vitni.
Laufey Jakobsdóttir hefur frá ýmsu óhugnanlegu að segja frá árunum í Grjótaþorpinu.