Pressan - 28.01.1993, Blaðsíða 13

FIMMTUDAGUR PRESSAN 28. JANÚAR 1993
13
HVERS VEGNA
Hrynurfylgið af
Sjálfstœðisflokknum f
KJARTAN MAGNÚSSON, FORMAÐUR HEIMDALLAR, SVARAR
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
misst fylgi vegna þess að velmeg-
un hefur minnkað í þjóðfélaginu.
Flokkurinn leiðir ríkisstjórn, er
hefur þurft að grípa til afar óvin-
sælla en bráðnauðsynlegra að-
gerða, sem fyrri ríkisstjórnir slógu
sífellt á frest. Hann hefur lagt
áherslu á að láta verkin tala en
gefið áróðursmálum of lítinn
gaum. Andstæðingum ríkisstjórn-
arinnar hefur óneitanlega tekist
vel upp við að gera lítið úr aðgerð-
um hennar, blása upp þá ókosti
sem niðurskurður ríkisútgjalda
hefur í för með sér, en gera lítið úr
kostunum jafnvel þótt þeir séu
mun þyngri á metunum.
Islendingar hafa lifað um efni
fram á síðastliðnum árum. Fram
til ársins 1991 var viðvarandi og
sívaxandi ríkissjóðshalla mætt
með brosi á vör og auknum lán-
tökum. Fyrri ríkisstjórnir stuðl-
uðu að æ meiri útþenslu ríkisins
með ávísunum sem engin inn-
stæða var í raun fyrir. Nú streyma
gulu miðarnir inn.
Ríkisstjórn Davíðs Oddssonar
er að gera aivarlega tilraun til að
binda enda á slík vinnubrögð.
Hún hefur nú þegar náð þeim ein-
staka árangri að minnka ríkis-
sjóðshallann um næstum því
helming og stefnt er að hallalaus-
um fjárlögum á næsta ári. Það er
ekki nema von þótt ýmsir hags-
munahópar láti duglega í sér
heyra við slíkar kringumstæður,
en það er hollt að hafa hugfast að
með niðurskurðinum er ríkis-
stjórnin einungis að stemma tékk-
heftið af.
Ríkisstjórnin hefur þurft að
taka víðar til hendi en í ríkisfjár-
málum. Ákvörðun hennar um
niðurskurð aflaheimilda hefúr án
nokkurs vafa aflað h'enni mikilla
óvinsælda, beint og óbeint. Þessi
niðurskurður er meiri en ella
vegna þess að fyrri ríkisstjórnir
svikust um að sýna ábyrgð í um-
gengni við þjóðarauðlindina. Þær
þorðu það ekki vegna þess að þær
vissu að slíkt hefði í för með sér
lakari lífskjör þegar til skamms
tíma er litið. Til allrar hamingju
tók þessi ríkisstjórn langtíma-
hagsmuni framyfir skammtíma-
lausnir og ef til vill verður þessi
ákvörðun til að bjarga þorskstofn-
inum ffá algjöru hruni.
Það háir ríkisstjórninni nokkuð
að aðgerðir hennar einkennast
um of af málamiðlunum. Margir
kjósendur gera lítinn greinarmun
á því hvort fjárlagahallinn er
þrettán milljarðar eða sjö. Þessar
tölur eru einfaldlega of stórar í
þeirra huga til þess að þær skipti
þá nokkru máli. Þeir eru líklega
færri sem gera sér grein fýrir að
með því einu að koma böndum á
fjárlagahallann er unnið stórvirki.
Erfitt atvinnuástand er vafa-
laust ein helsta ástæða þess að
Sjálfstæðisflokkurinn hefur tapað
fylgi. Slíkt þarf í rauninni ekki að
koma á óvart. Slæmt atvinnu-
ástand bitnar ætíð á stjórnvöldum
hvort sem þeim er um að kenna
eða ekki. Æ meiri ítök ríkisins í at-
vinnulífí þjóðarinnar á undan-
förnum áratugum hafa leitt til
þess að margir hafa fyllst oftrú á
ríkinu og telja að ríkisstjórnin geti
leyst öll þeirra vandamál, bara ef
„Það háir ríkisstjórninni nokkuð að aðgerðir
hennar einkennast um ofafmálamiðlunum.
Margir kjósendur gera lítinn greinarmun á því
hvortfjárlagahallinn erþrettán milljarðar eða
sjö. Þessar tölur eru einfaldlega ofstórar íþeirra
huga tilþess að þœr skipti þá nokkru máli. Þeir
eru líklegafœrri sem gera sér grein fyrir að með
því einu að koma böndum á fjárlagahallann er
unnið stórvirki. “
hún vilji, lfkt og hún hafi guðlegt
vald. Þannig sé það ófrávíkjanleg
skylda ríkisins að skapa og halda
uppi atvinnu, fullkomnu heil-
brigðiskerfi, dýru menntakerfi,
námslánakerfi, landbúnaðarkerfi
o.s.frv. Margir eiga ef til vill erfitt
með að horfast í augu við að ríkið
getur ekki sinnt öllum þeim verk-
efnum, sem hefur verið hlaðið á
það, með fullnægjandi hætti. Það
var mögulegt að slá vandanum á
frest þegar þjóðartekjur jukust ár
frá ári, en svo er einfaldlega ekki
lengur. Það hefur að verulegu leyti
komið í hlut ráðherra Sjálfstæðis-
flokksins að segja þjóðinni að ekki
verði lengur lifað um efni fram.
Það kostar atkvæði að segja að
veislunni sé lokið og gúmmítékk-
arnir búnir.
Skoðanakannanir eru auðveld
leið fyrir kjósendur til þess að láta
óánægju sína í ljós. Ég á þó von á
því að kjósendur verðlauni flokk-
inn fyrir ábyrgð og festu þegar til
kosninga kemur, enda sést best að
ekki er margra kosta völ þegar
eina úrræði stjórnarandstæðinga
er að auka erlendar lántökur. Is-
lenskir kjósendur láta ekki teyma
sig í þær ógöngur aftur.
STJÓRNMÁL
Eflum einstaklinginn með samtökum
Það voru fjöldahreyfmgar
fólksins í landinu sem um síðustu
aldamót sáðu fýrstu fræjunum að
því sem við höfúm kallað velferð-
arríki. Lestrarfélögin, ungmenna-
félögin, samvinnuhreyfmgin,
verkalýðsfélögin, bindindishreyf-
ingin, kristileg félög ungra manna
og kvenna og söfnuðir þjóðkirkj-
unnar héldu uppi skemmtan og
menningu og stuðluðu að um-
önnun og umbótum. Markmið
þeirra allra var að efla reisn ein-
staklingsins með samtökum.
Félagshyggjan sem óx upp af
þessum fræjum varð mikill meið-
ur en misfagur á að Iíta. Stjórn-
málaflokkar tóku flestir eitthvert
mið af henni og smám saman
hófu bæjarfélögin og hið opinbera
í öllum sínum myndum að yfir-
taka viðfangsefni félagasamtak-
anna. Stjórnmálamenn og emb-
ættismenn, opinber ráð, nefndir
og stofnanir afvopnuðu fjölda-
hreyfingamar með því að ganga til
móts við kröfur þeirra um mann-
eskjulegra þjóðfélag, aukin rétt-
indi á flestum sviðum og almenna
velferð. Embættismenn velferðar-
ríkisins gerðu flest betur en sjálf-
boðaliðar frjálsu félagasamtak-
anna á meðan framfara- og hag-
vaxtarskeið stóð yfir ffá stríðslok-
um ffam á síðustu ár. Á veltutím-
um geta þeir breitt hulu yfir þá
mótsögn að þeim ber bæði að
standa með skjólstæðingum sín-
um og ríkinu. Á aðhalds-, niður-
skurðar- og samdráttartímum
verður aftur á móti Ijóst að emb-
ættismenn velferðarinnar eru
fyrst og fremst handlangarar hins
opinbera hvort sem þeim sjálfúm
líkar það betur eða verr.
Ofsnemmaofmildð
Úr ýmsum áttum má nú heyra
þau sjónarmið að hinar frjálsu
hreyfingar fólksins hafi of
snemma látið of mikið í hendum-
ar á sérfræðingum og skrifstofú-
mönnum hins opinbera. Sænski
stjórnmálamaðurinn Bengt Gör-
ansson, sem gegndi um skeið
embætti menningarmálaráðherra
og byrjaði félagsmálaferil sinn í
bindindishreyfmgunni, hefur
haldið því fram að innan verka-
lýðshreyfmgarinnar hafi lengi
staðið átök milli sósíalísta sem
höfðu almannahreyfingar að bak-
hjarli og svokallaðra ríkissósíal-
ista.
„Lykillinn er sjötti áratugur
aldarinnar. Við gjöldum það nú
dýru verði að hafa tekið rangar
ákvarðanir þá. Það var þá sem við
litum svo á að ríkið, sveitarfélagið
og verkalýðshreyfingin hefðu öðl-
ast staðfesturétt í þjóðfélaginu.
Við vildum nota þessi tæki til fé-
lagslegra umbóta. En við festumst
í neti þeirrar hugmyndaffæði sem
sagði að hið opinbera ætti að taka
við ábyrgðinni af einstaklingnum.
Við hefðum átt að gera okkur
grein fyrir að hið sameiginlega er
á ábyrgð einstaklingsins í sam-
vinnu við aðra einstaklinga. Við
effirlétum ríkinu alla umönnun og
keyptum okkur frjálsa frá ábyrgð
á náunganum méð því að borga
skatt. Þar með vikum við frá hinni
sígildu hefð almannahreyfmg-
anna, en kjarni hennar er sam-
hjálp og kærleikur meðal félaga."
Andsvar firá haegri og vinstri
í okkar heimshluta er það nú
tískukenning að ríkið eigi að af-
sala sér umsvifum og völdum á
báða bóga, útávið til alþjóðasam-
taka og innávið til sveitarfélaga.
Það er athyglisvert að andsvarið
við þessu birtist í kenningum frá
„Ríkið og markað-
urinn nœgja ekki og
þess vegna þarfal-
mannasviðið að
koma til, en því er
œtlað aðþroska
mynduga þjóðfé-
lagsþegna sem taka
fullan þátt í ákvörð-
unum lýðrœðisríkis-
ins. Kenningunni er
stefntgegn þvífyrir-
bœri í nútímanum
sem stundum er
kallað áhorfenda-
lýðrœði. Þátttöku-
lýðrœði er hinsvegar
það sem koma skal. “
hægri og vinstri þar sem fram
kemur þrá eftir fortíð sem á að
hafa falist í samhjálp og samhygð í
faðmi fjölskyldunnar og innan vé-
banda félagasamtaka almennings.
Hægriflokkar á Norðurlöndum
hafa notfært sér félagsmálastefnu
kaþólsku kirkjunnar og byggt á
henni hugmyndafræði sem grein-
ir á milli litla og stóra samfélags-
ins. f hinu litla ríkir fjölskyldan al-
völd, en í hinu stóra er fengist við
heildarstjómun og utanríkismál.
Frá vinstri flokkum hafa aftur á
móti komið hugmyndir um að
skipta athöfnum þjóðfélagsins í
þrjú svið, það er að segja opinbera
sviðið, markaðssviðið og al-
mannasviðið. Hið opinbera hefúr
með velferðarþjónustu sinni gert
einstaklinginn óháðan fjölskyldu
og atvinnurekanda en um leið
hefur ríkið gert hann að óper-
sónulegum viðskiptavini sínum.
Markaðurinn getur að sínu leyti
fullnægt þörfúm einstaklingsins í
stóru og smáu en hann minnkar
manneskjuna niður í neytanda.
Ríkið og markaðurinn nægja ekki
og þess vegna þarf almannasviðið
að koma til, en því er ætlað að
þroska mynduga þjóðfélagsþegna
sem taka fullan þátt í ákvörðun-
um lýðræðisríkisins. Kenning-
unni er stefnt gegn því fyrirbæri í
nutímanum sém stundum er kall-
að áhorfendálýðræði. Þátttöku-
lýðræði er hinsvegar það sem
koma skal.
Það er sameiginlegt með þess-
um kenningum frá hægri og
vinstri að þær vilja styrkja al-
mannasviðið, litla samfélagið, á
kostnað ríkisins og markaðarins.
Samtök fólksins í landinu
Ég er sannfærður um að á þeim
þrengingartímum sem nú fara í
hönd á Islandi mun reyna mjög á
fjölskyldur og félagasamtök í
landinu. Ég hef efasemdir um að
hið opinbera muni reynast okkur
sá haukur í horni sem við höfúm
vanist síðustu áratugi. Við skulum
líka horfa á það að þjóðfélögum
getur farið aftur, þeim getur
hnignað og þau geta orðið upp-
lausninni að bráð. Þetta er okkur
sem höfum lengi búið við stöðug-
ar ffamfarir fjarlæg hugsun, en þó
þurfúm við ekki lengra en til meg-
inlands Evrópu til að sannreyna
þetta.
Ég er sannfærður um það að fé-
lagsþroski okkar og styrkur
frjálsra félagasamtaka í landinu,
menning þeirra og hefð, er meiri
en flesta grunar. Vísi ríki og bæj-
arfélög frá sér verkefnum umönn-
unar og samhjálpar munu þau
ekki verða látin niður falla heldur
verða haldið uppi af samtökum
fólksins í landinu.
Hötundur er tramkvæmdastjóri
Alþýöubandalagsins.
VIKAN
SEM VAR
, 21/1
Samskipsmenn og Eimskips-
menn rifust um Grænlandssigl
ingar og gerðu samvinnumenn
viðskiptasiðferði einokunar-
manna að umræðuefni. Eim-
skipsmenn sögðu á móti að
Samskipsmenn væru lengi að
hugsa og lítið á þá að treysta
síðan Landsbankinn eignaðist
þá. Fram komu upplýsingar um
að Landsvirkjun hefði tapað
1.800 milljónum í fyrra. Um
leið birti DV niðurstöðu könn-
unar sinnar á vinsældum
stjórnmálamanna þar sem
kemur fram að óvinsældir ráð-
herranna aukast eftir því sem
þeir gera meira.
íslandsbanki spáði væntanlegu
tap sínu með því að leggja veru-
legar fjárhæðir á afskriftar-
reikning. Bankinn ætlar að tapa
milljarði fram í ágúst og telur
sig hafa tapað milljarði í fyrra.
Tapið mun hafa verið minnst á
Iaugardögum og sunnudögum,
þegar bankinn var ekki opinn.
Bráðabirgðatölur um afkomu
ríkissjóðs birtust og sýndu 7,2
milljarða halla. Islenskur skip-
stjóri, Ragnar Ragnarsson, var
skotinn til bana í Chile.
23/1
Tveir ungir menn á Hvolsvelli
lentu undir óvenjulegri snjó-
skriðu og björguðust með
naumindum. Skriðan kom úr
Hvolsfjalli, sem er aðeins 128
metrar á hæð, þannig að líklega
er þetta minnsta snjóskriða í
heimi. Byggðastofnun tilkynnti
að hún vildi leita að bágstödd-
um fyrirtækjum erlendis til að
flytja heim og styrkja. Tuttugu
ár voru liðin frá Vestmanna-
eyjagosinu og þeir sem
gleymdu að fara heim flykktust
með Herjólfi til Eyja. Helgi ÓI-
afsson varð skákmeistari Vest-
mannaeyja 1973, enda sá eini
sem mundi hvernig staðan var.
Nemendur í Vestmannaeyjum
gerðu aðsúg að heimíli sýslu-
mannsins af því hann vildi ekki
leyfa þeim að halda ball til að
styrkja Hawaiiferð sína.
Jón Sigu^son Mt áfram að
berjast fyrir álinu í Ameríku og
reyndi að fá amerísk stórfyrir-
tæki til að sameinast. Sigurjón
Sighvatsson ákvað að gerast
meðframleiðandi að Stuttum
frakka.
Allt fór á^t í Kringlunni. Út-
sölurnar nánast flutu í burtu
eftir að vatnið tók að streyma
niður úr loftræstikerfunum.
Pirellimenn tilkynntu niður-
stöður sínar um sæstreng sem
gerir íslendingum kleift að selja
orku til Evrópu. Bjartsýnustu
menn segja að þetta geti orðið
árið 2005.
JóhannesNordal tílkynnti að
hann ætlaði að hætta sem seðla-
bankastjóri í haust og snúa sér
að hugðarefnum sínum. Jón
Páll Sigmarsson var jarðsung-
inn að viðstöddu fjölmenni í
Hallgrímskirkju. Samþykkt var
á félagsfúndi að breyta Sölu-
sambandi íslenskra saltfisks-
framleiðenda í hlutafélag.
Búrinn
^k^sins a
að seljast.