Pressan - 28.01.1993, Side 23

FIMMTUDAGUR PRESSAN 28. JANÚAR 1993
23
Fátítt að skaðabætur
í nauðgunarmálum
innheimtist
Engin áform eru uppi í dómsmálaráðuneytinu um að tryggja
með einhverjum hætti að fórnarlömb kynferðisafbrota fái
skaðabætur sínar greiddar. Ein af tillögum nauðgunarmála-
nefndar var sú að ríkið hlypi undir bagga í slíkum málum.
{síðustu viku fjallaði PRESSAN
um mál stúlku sem dæmdar voru
200 þúsund krónur í miskabætur
vegna nauðgunar íyrir þremur ár-
um, en hefúr þrátt fyrir ítrekaðar
tilraunir lögfræðinga ekki tekist
að fá bæturnar greiddar. Árásar-
maðurinn hefur komið sér undan
að borga og hefúr fjárnám reynst
árangurslaust. Eina lögmæta leið-
in sem eftir er að reyna er að krefj-
ast gjaldþrotaskipta á búi manns-
ins, en það hefur ekki verið unnt
þar sem stúlkan er efnalítil og get-
ur með engu móti lagt fram trygg-
ingargjaldið, 150þúsundkrónur.
Saga stúlkunnar er ekkert eins-
dæmi. Eins og ffam kom í viðtali
við Arnljót Bjömsson, prófessor í
lögfræði við Háskóla íslands, í
blaðinu í síðustu viku er það eins
með öll skaðabótamál hér á landi,
að ekkert í íslensku réttarfari
tryggir að tjónþolar fái dæmdar
bætur nokkum tímann greiddar. f
skaðabótamálum er það fórnar-
lambsins að ganga eftir því að fá
bætur greiddar, þar kemur hið
opinbera hvergi nærri. Vanda-
málið er því tjónþolans, ef af ein-
hverjum ástæðum tekst ekki að
innheimta bætumar.
’ITLI.AGA NAUÐGUNAR-
MÁLANEFNDAR
í júlí 1984 skipaði þáverandi
dómsmálaráðherra, Jón Helga-
son, fimm manna nefnd sem
hafði það hlutverk að kanna
hvernig háttað væri rannsókn og
meðferð nauðgunarmála hér á
landi og gera tillögur um úrbætur
1 þeim efnum. Nefndin starfaði í
fjögur ár og skUaði frá sér ítarlegri
greinargerð, „Skýrslu nauðgunar-
málanefndar", sem gefin var út af
dómsmálaráðuneytinu 1989.
Nauðgunarmálanefnd gerði
ýmsar tiUögur um úrbætur í
nauðgunarmálum, m.a. þá að rík-
ið hlypi undir bagga og tryggði að
tjónþoli fengi bætur sínar greidd-
ar þegar árásármaðurinn reyndist
eignalaus. f ályktun nefndarinnar
segir að hún telji nauðsynlegt að
Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttarlögmaður: „Sú hugmynd að
koma á fót opinberum sjóði, sem tryggir þeim er verða fyrir árás
greiðslu skaðabóta, er að mínu viti alls ekki fráleitur möguleiki."
tryggt verði með einhveijum hætti
að brotaþoli/kona fái þær bætur
sem dómstólar dæma henni. Sárs-
aukaminnsta aðferðin fyrir brota-
þola sé sú að ríkið taki á sig að
greiða slíkar bætur og endurkrefji
síðan dómþola. Sanngjarnt hljóti
að teljast að ríkið taki á sig þetta
aukaómak og jafnframt áhættuna,
ef svo skyldi fara að dómþoli
reyndist ekki borgunarmaður fyr-
ir bótunum. f stað þess að gera
brotaþola/konu þá auðmýkingu
að þurfa að rekast í innheimtu
bóta sýni samfélagið með um-
ræddri tilhögun ákveðna viður-
kenningu á því að brotið hafi ver-
ið alvarlega gegn henni og að það
vilji stuðla að því í verki að hún
haldi reisn sinni.
AFBROTAMENN ÁN AT-
VINNU
í skýrslu nauðgunarmála-
nefndar eru birtar niðurstöður
könnunar á rannsókn og meðferð
nauðgunarmála hér á landi.
Rannsóknin nær yfir tímabilið 1.
júlí 1977 til ársloka 1983 og tekur
til skráðra brota. f þeim 126 mál-
um sem könnunin nær til voru
114 karlar kærðir. Af þeim karl-
mönnum var fimmti hver ekki í
vinnu, sem er mjög hátt hlutfall,
að því er segir í skýrslunni. Skráð
atvinnuleysi í landinu á þessum
tíma var 1 prósent.
Ennfremur kemur fram í
skýrslunni að aðeins 16 prósent
hinna kærðu eru að hefja brota-
feril sinn með þessum kynferðis-
afbrotum, þar sem langflestir hafi
áður verið skráðir fyrir afbrot s.s.
nauðgun, önnur kynferðisafbrot,
ofbeldisbrot eða önnur hegning-
arlagabrot. Árásarmennirnir eigi
því flestir að baki brotaferil, en
mislangan. Loks kemur fram í
skýrslunni að 7 prósent hinna
kærðu eru talin eiga við ýmiss
konar félagsleg eða geðræn
vandamál að stríða.
ENGRA LAGABREYTINGA
AÐVÆNTA
Engar upplýsingar hafa verið
teknar saman um hvernig fórnar-
lömbum vegnar við innheimtu
miskabóta sinna. Þeir lögfræðing-
ar sem PRESSAN ræddi við voru
þó á einu máli um að í nauðgun-
armálum hér á landi væri það í
iangflestum tilvikum raunin að
fómarlömbunum tækist aldrei að
ntann rífa
m úr yfir-
Jfcegginu
aða úeim
5 saman í
bunka
nii í
ivflc
Örn Clausen hæstaréttarlögmaður: „Menn sem
láta sig í það að nauðga konum eru auðvitað mjög
mikið brenglaðir og ekki við því að búast að þeir
geti staðið í skilum."
Arnmundur Backman hæstaréttarlögmaður segist
þekkja ákaflega mörg dæmi þess að fólk hafi gefist
upp á að reyna að innheimta skaðabætur vegna
tryggingargjalds fyrir gjaldþrotaskiptum.
innheimta skaðabætur sem þeim
væru dæmdar. Árásarmennirnir
væru í langflestum tilvikum
eignalausir afbrotamenn og því
sjaldnast sem tjónþolum tækist að
hafa eitthvað upp úr krafsinu.
Þær upplýsingar fengust hjá
Ara Edwald, aðstoðarmanni
dómsmálaráðherra, að á þessari
stundu væri ekki verið að vinna
að breytingum verðandi trygg-
ingu bótagreiðslna í þá veru sem
nauðgunarmálanefnd gerði til-
lögu um. „Á síðasta þingi var
samþykkt breyting á kafla al-
mennra hegningarlaga um skírlíf-
isbrot, sem var ein af tillögum
nefndarinnar. Sem stendur eru
engin áform uppi um lagabreyt-
ingar er lúta að nauðgunarmál-
um, sem tryggja tjónþolum
greiðslu skaðabóta.“ Margir eru
þeirrar skoðunar að hér á landi sé
réttur fórnarlamba nauðgara fyrir
borð borinn. Arnljótur Bjömsson
prófessor hefúr bent á það hér í
blaðinu, að á Norðurlöndum eru
til opinberir sjóðir sem tryggja að
þeir sem verða fyrir tjóni vegna
líkamsárásar fái skaðabætur
greiddar þegar hinn skaðabóta-
skyldi reynist ekki geta borgað
bæturnar.
SKÝRSLUNNISTUNGIÐ
UNDIRSTÓL
Jónatan Þórmundsson, pró-
fessor í lögfræði við Háskóla fs-
lands, var formaður nauðgunar-
málanefhdar. í samtali við PRESS-
UNA kvaðst hann ekki getað dulið
vonbrigði sín með það að engar
ráðstafanir hefðu enn verið gerðar
til að tryggja tjónþolum greiðslu
skaðabóta í nauðgunarmálum.
„Tillaga nefndarinnar um að ríkið
taki á sig ábyrgð í þessum málum
hefur ekki fengið náð fyrir augum
ráðamanna þjóðarinnar. Vissu-
lega er það dapurlegt þegar fag-
fólk hefur unnið í fjögur ár að ítar-
legri úttekt á málinu og svo er
engu líkara en skýrslunni hafi ver-
ið stungið undir stól.“
Arnmundur Backman hæsta-
réttarlögmaður sagði í samtali við
blaðið að býsna oft sköpuðust
vandamál við innheimtu miska-
bóta í nauðgunarmálum þar sem
árásáraðilinn ætti engar eignir.
Örþrifaráðið væri þá að fara ffam
á gjaldþrotaskipti í búi afbrota-
mannsins, en nýjar reglur um
himinhátt tryggingargjald hefðu
orðið til þess að torvelda mörgum
að fara þá leið. „Eitt af afrekum
þessarar ríkisstjórnar er að nú er
krafist 150 þúsund króna trygg-
ingargjalds fyrir skiptakostnaði
ffá skiptabeiðanda í stað nokkur
þúsund króna áður. Þetta hefur í
fór með sér að venjulegt fólk, sem
hefur ekki úr miklu að moða, á
ekki fyrir tryggingunni og getur
því ekki sótt rétt sinn. Ég þekki
ákaflega mörg dæmi þess að fólk
hafi bókstaflega gefist upp á að
reyna að innheimta skaðabætur
vegna þessa.“
OPINBER SJÓÐUR EKKI
FRÁLEITUR MÖGULEIKI
örn Clausen hæstaréttarlög-
maður sagði mjög sjaldgæft að
það tækist að innheimta skaða-
bætur 1 nauðgunarmálum. „Mjög
oft eru þetta menn sem ekkert
eiga og mín reynsla er sú að í lang-
flestum tilfellum eru þeir ekki
borgunarmenn fyrir skaðabótun-
um. Menn sem láta sig í það að
nauðga konum eru auðvitað mjög
mikið brenglaðir og ekki við því
að búast að þeir geti staðið í skil-
um. Ég get þó engan veginn fallist
á þá hugmynd að stofnaðir verði
opinberir sjóðir hér sem tryggi
greiðslu bóta, líkt og er á Norður-
löndum. Auðvitað er það stórt
vandamál að menn fái ekki bætur
sínar greiddar, en í máli sem
þessu eru góð ráð dýr. Burtséð ffá
því er það skoðun mín að í öllum
skaðabótamálum á íslandi séu
bætur skammarlega lágar og refs-
ingar oft á tíðum allt of vægar.“
Að sögn Jóns Steinars Gunn-
laugssonar hæstaréttarlögmanns
eru árásarmenn í langflestum til-
fellum ekki borgunarmenn fyrir
einu eða neinu. „Menn sem ráðast
á samborgara sína og valda þeim
tjóni á sál og líkama eru oftast nær
aumingjar og jafnónýtir á öllum
sviðum. Að annast kröfugerð fyrir
fórnarlömb slíkra manna er mál
sem afskaplega erfitt er við að
eiga. Sú hugmynd að koma á fót
opinberum sjóði, sem tryggir
þeim er verða fyrir árás greiðslu
skaðabóta, er að mínu viti alls
ekki ffáleitur möguleiki. Það er að
minnsta kosti ekkert að því að
kanna málið.“
Bergljót Friðriksdóttir