Pressan - 24.06.1993, Blaðsíða 12

S KOÐA N I R
12 PRESSAN
Fimmtudagurinn 24. júní 1993
PRESSAN
Útgefandi Blað hf.
Ritstjóri Karl Th. Birgisson
Ritstjórnarfulltrúi Sigurður Már Jónsson
Ritstjóm, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14 -16, sími 64 30 80
Faxnúmer: Ritstjóm 64 30 89, skrifstofa 64 3190,
auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborös: Ritstjóm 64 30 85,
dreifing 64 30 86. tæknideild 64 30 87
Áskriftargiald 700 kr. á mánuði ef greitt er með VISA/EURO
en 750 kr. á mánuði annars.
PRESSAN kostar 230 krónur í lausasölu
Hreinsaðu til í
Hafharfirði, Össur
Fyrsta verk össurar Skarphéðinssonar umhverfisráð-
herra var að fara að Stálverksmiðjunni í Hafharfirði til
að skoða þar 100 tonn af stáhyki sem liggja þar á opnu
svæði, eins og PRESSAN benti á fyrst fjölmiðla fyrir
tveimur vikum.
Áff amhaldandi rannsókn blaðsins, sem greint er ffá í
dag, leiðir í ljós að allt að eitt tonn af PCB, hættulegum
úrgangi sem safnast fyrir í lífkeðjunni, getur hafa runn-
ið niður í jarðveginn undir verksmiðjunni. Það væri eitt
stærsta mengunarslys sem íslendingar hafa orðið fyrir.
Þetta mál sýnir að það er ekki nóg að setja reglur um
mengunarvarnir fyrir verksmiðjur á borð við þessa.
Þær eru einskis virði ef ekki er fylgzt með ffamkvæmd
þeirra. Það var ekki gert í þessu tilfelli.
Umhverfisráðuneytið gaf út starfsleyfi fyrir verk-
smiðjuna sem leit mjög vel út á pappírnum. Það reynd-
ist hins vegar nákvæmlega einskis virði þegar til átti að
taka. Fyrrum ffamleiðslustjóri metur það svo að af 46
ákvæðum í starfsleyfinu hafi 44 verið þverbrotin strax
ffá upphafi — án þess að neinn skipti sér af því.
Stálverksmiðjan var ekkert venjulegt fyrirtæki, eins og
lesendur PRESSUNNAR hafa kynnzt. Fyrirtækið var
ekki stofnað til að reka hér stálverksmiðju, heldur sem
hluti fjárplógsstarfsemi nokkurra Svía sem ætluðu að
græða á bláeygum íslendingum og Hollendingum og
tókst það bærilega. Það er ein skýringin á því hvernig
fór í mengunarmálum, en hitt er jafnljóst að íslenzk
umhverfisyfirvöld hafa gersamlega brugðizt í effirlits-
hlutverki sínu. í kjölfarið hljótum við að gera kröfu til
þess að umhverfisráðuneytið taki sér tak og þó ekki síð-
ur hins, að þeir, sem þannig ganga um landið þvert á
settar reglur, verði látnir gjalda fyrir dýru verði.
Það er heilt ár ffá því umhverfisráðuneytið fékk upp-
lýsingar um að ýmsu væri ábótavant við mengunarmál
verksmiðjunnar. Þaðan hefur þó ekkert heyrzt og virð-
ist málið hafa verið látið danka á meðan eitrið seytlaði
ofan í jörðina. Það er vondur dómur um störf þessa
nýja og mikilvæga ráðuneytis.
Það væri góð byrjun hjá hinum nýja umhverfisráð-
herra að taka til hendi þar sem forveri hans svaf. Þá
hefðu ráðherraskipti Alþýðuflokksins skilað einhverju
sem máli skipti.
BLAÐAMENN Bergljót Friöriksdóttir, Friörik Þór Guömundsson,
Guörún Kristjánsdóttir, Gunnar Haraldsson, Jim Smart
Ijósmyndari, Kristján Þór Árnason myndvinnslumaöur,
Pálmi Jónasson, Sigríöur H. Gunnarsdóttir prófarkalesari,
Snorri Ægisson útlitshönnuöur, Steinunn Halldórsdóttir,
Telma L. Tómasson.
PENNAR Stjórnmál: Árni Páll Árnason.Einar Karl Haraldsson,
Guðmundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn Gissurarson,
Hrafn Jökulsson, Hreinn Loftsson, Möröur Árnason,
Ólafur Hannibalsson, Óli Björn Kárason, Þórunn Sveinbjarnardóttir,
Össur Skarphéöinsson.
Llstir: Einar Örn Benediktsson, mannlíf, Guömundur Ólafsson,
kvikmyndir, Gunnar Árnason, myndlist, Gunnar Lárus Hjálmarsson
popp, Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal Ieiklist.
Teikningar: Ingólfur Margeirsson, Kristján ÞórÁrnason,
Snorri Ægisson, Einar Ben.
Setning og umbrot: PRESSAN
Filmuvinnsla, plötugerð og prentun: 0DDI
STJORNMAL
Herinn burt
„Skal að því steffit að her- MÖRÐUR
inn hverfi af landi brott í ÁRNASON
áföngum á kjörtímabilinu.“
Þetta er að vísu eftir minni,
en nokkurnveginn svona
lærðu menn utanað þann
kafla sem skipti allra mestu
máli í stjórnarsáttmála vinstri-
stjórnarinnar frá 1971. Og
þetta á að vera nokkurnveg-
inn rétt því að einhvern Fyrsta
des í Háskólabíói var ég hafð-
ur með í vinstriþjóðernispólit-
ískum leiklestri og hann end-
aði sín stykki á því að flytja
þennan kafla úr stjórnarsátt-
málanum í afar dramatískum
talkór sem endaði í kross svip-
að og byrjunin á Sá ég spóa:
Skal að því stefnt. Skal að því
stefnt. Skal að því stefnt...
Ætli þetta hljóti ekki að hafa
verið allra óvinsælasti mála-
miðlunarkafli í síðari tíma
stjómmálasögu?
fhaldið hamaðist náttúrlega
á þessari stefnu nýju vinstri-
stjórnarinnar og setti í gang
umfangsmestu undirskriftar-
söfnun sem enn hefur orðið í
landinu með viðeigandi hasar
og málsóknum: VL — með
stjarfa hönd á pung einsog
ffægt varð úr vísu sem ég er
því miður í svipinn búinn að
gleyma höfundi hennar.
Þeir sem umffam allt vildu
herinn burt vom líka óánægð-
ir og fundu strax uppgjafalykt
af setningunni, auðvitað af
sagnliðnum þar sem stjómar-
flokkarnir komu sér saman
um stefnu en ekki fram-
kvæmdir, og ekki síður orða-
laginu „í áföngum" sem ýms-
um fannst ófýrirgefanleg eftir-
gjöf. Og svo var ekkert minnst
í áföngum!
loksins að ráðamenn höfðu
hingaðtil reiknað með því að
það sem var mundi alltaf
verða. Og sífellt meira og
meira af því.
í raun og vera ættum við að
vera öllsömul ákaflega glöð yf-
ir því að vera loksins að losna
úr þeirri blóðlausu en
grimmilegu borgarastyrjöld
sem hefur einkennt alla sögu
lýðveldisins og snúist um svo-
kölluð utanríkismál, herinn
og Nató. Og ennþá ánægðari
ættu menn að geta verið
vegna þess að henni lýkur eig-
inlega með jafntefli. Natóand-
stæðingar standa ífammi fýrir
því að það sem einusinni var
einföld táknmynd fyrir heims-
valdastefnu hins illa er nú
orðið flókin og margræð fjöl-
þjóðaráðstefna í fyrstaheimin-
um með sérstök öryggisverk-
efhi fyrir Sameinuðu þjóðirn-
ar. Þeir sem hafa farið ham-
förum að styðja Keflavíkur-
herinn undir kjörorðinu Var-
ið land hafa nú misst öll sín
rök fyrir að halda með her-
stöðinni, nema þá hina ein-
földu röksemd beininga-
mannsins. Veit nú ekki nokk-
ur maður hvernig landið er
varið og fyrir hvaða óvini eftir
að Norðurpóllinn og ná-
grenni er orðinn að lygnu og
ffiðsamlegu innhafi sem sam-
an tengir bestuvini og banda-
menn.
Þegar menn loksins átta sig
á Islandi er komin alveg ný
staða í pólitíkina, staða sem
ekki hefur verið uppi síðan í
stríðslok fyrir næstum fimm
áratugum, —- að það er hægt
að ná sáttum um nýja stefiiu í
á Nató.
Þegar frá leið voru það. þó
sennilega sjálfir flokkárrilr
sem stóðu að ríkisstjórn Ólafs
Jóhannessonar hinni fyrri sem
allra síst blossuðu af kæti útaf
þessari stefriusmíð sinni í
stjórnarsáttmálanum. Lengi
vel slapp þetta á því að land-
helgismálið hafði algeran for-
gang. Og þegar landhelgismál-
ið var búið með forganginn
þá var meira og minna ljóst að
ríkisstjórnin væri búin líka.
Síðan hefur eiginlega ekkert
gerst að gagni í þessu hermáli.
Fyrren rétt síðustu mánuði og
misseri. Þá vakna Islendingar
uppvið það að þokunni hefur
alltíeinu létt í veröldinni, en
hér eru menn enn í sömu
skotgröfunum og 1971, eða
1956, eða 1949. Sumir era að
vísu heldur guggnir yfir að
Rússinn skuli aldrei hafa
komið en hugga sig við að
geta þó talið sig hafa haff rétt
fyrir sér í þrætunum við
vonda kommúnista öll þessi
ár. Aðrir vilja helst afrieita því
að nokkuð hafi gerst sem
dragi úr glæstri — en ffemur
einmanalegri — ffammistöðu
við að sýna góðum málstað sí-
fellda tryggð. Og ennþá eru
allir hálfruglaðir — nema
Suðurnesjamenn sem voru
fýrstir að fatta að það var
komið annað veður og skildu
„Þegar menn átta sig er komin alveg ný
staða í pólitíkina, staða sem ekki hefur
verið uppi síðan í stríðslok fyrir nœstum
fimm áratugum, — aðþað er hægt að ná
sáttum um nýja stefnu í utanríkis- og ör-
yggismálum. “
utanríkis- og öryggismálum.
Sú stefna hlyti auðvitað að
byggjast á samvinnnu við
grannríki okkar, meginvið-
skiptalönd og sögulega sam-
ferðamenn, hvort sem Nató
verður helsti vettvangur þess
samstarfs í ffamtíðinni eða
það byggist upp kringum aðr-
ar stofhanir. Hún yrði líka að
byggja á því að endurskil-
greina hlutverk flugvallarins á
Miðnesheiði og annarra
mannvirkja sem Bandaríkja-
her hefúr komið hér upp. Ein
leið til eftirlits- og öryggissam-
vinnu gæti byggst á gamalli
tillögu frá Halldóri Ásgríms-
syni um alþjóðlega björgunar-
sveit á KeflavíkurveUi í sam-
vinnu ríkjanna við Norður-
Atlantshaf og Norður-lshaf,
— en þannig að tryggt væri
eðlilegt forræði íslendinga og
full yfirráð á landi sínu.
Meira að segja æstustu VL-
menn eru farnir að átta sig á
því að herstöðin syðra er ekki
lengur hin óbifanlega brjóst-
vörn og sífeUda guUuppspretta
sem einusinni var. Og meðan
við sem nú erum uppi reyn-
um að valda okkar sögulega
hlutverki að ná íslenskum
sáttum í þeim erfiðu málum
sem hafa klofið þjóðina í and-
stæðar fylkingar í næstum
hálfa öld, þá er kannski soldiU
húmor í því hingað og þangað
að nú eru aUtíeinu allir orðnir
sammála um hina feikilega
óvinsælu stefnu vinstristjóm-
arinnar ffá 1971-74 í málefri-
um stöðvarinnar á Keflavíkur-
flugveUi:
Herinn burt? jájá olræt, en í
áföngum! bara í nógu mörg-
um og litlum áföngum...
Höfundur er íslenskufræðingur.
Á að setja krana á Dettifoss?

ÓLAFUR G.
EINARSSON
BIRGIR
ÞORGILSSON
JÓNAS
EGILSSON
SIGHVATUR
BJÖRG VINSSON
HALLDÓR
BLÖNDAL
Ólafur G. Einarsson
menntamálaráðherra: „Ég á
mjög auðvelt með að svara
því að mér finnst að það eigi
ekki að setja krana á Detti-
foss. Það viU nú svo tíl að ég
vann í landmælingum fyrir
Raforkumálaskrifstofuna á
háskólaárum mínum og kom
þá fýrst sem slíkur að Detti-
fossi árið 1956. Þá voru mikl-
ir spekúlantar þarna, þeir
vora búnir að leggja veg ofan
í gljúfrið og ég veit ekki hvað.
Það átti bara að fara að virkja,
held ég. Ekki leist mér þá á
blikuna og ekki ffekar núna.
Ég vona að við eigum nóg af
ám tU að virkja, jafrivel þó að
við ætlum að gera það í stór-
um stíl, án þess að gera
þetta.“
Birgir Þorgilsson ferðamála-
stjóri: „Mér finnst þetta ffá-
leit hugmynd og almennt að
menn skuU vera að eyða tím-
anum í að leika sér með hluti
sem þessa, þar sem ekki er
fýrirsjáanlegt að menn standi
í biðröðum til að kaupa af
okkur orkuna. Ekki einu
sinni á því verði sem er í dag.
Þetta sýnir bara að menn gera
sér ekki grein fýrir þeirri
framtíð sem býr í íslenskri
ferðaþjónustu. Þetta er álíka
fráleit hugmynd og að loka
fyrir Gullfoss eða Þingvelli,
það er að loka fýrir náttúru-
fyrirbrigði sem tU þessa hafa
verið aðalaðdráttarafl til að
laða hingað erlenda ferða-
menn. Þeir skila okkur svo
miklum gjaldeyri að þetta er
orðinn annar stærsti gjaldeyr-
isskapandi atvinnuvegur
þjóðarinnar. Ef menn ætla að
fara að leika sér með fjörcgg
af þessu taginu held ég að það
sé tími kominn til að endur-
skoða vonir og væntingar
manna í sambandi við ís-
lenska ferðaþjónustu.“
Jónas Egilsson, formaður
Lífsoglands: „Égerekkertá
móti því, sem slíku. Hins veg-
ar vil ég láta athuga hvaða
áhrif þetta myndi hafa fyrir
umhverfi og ferðamál. Yfir
vetrartímann er hvort sem er
allur aðgangur að fossinum
takmarkaður. Vegurinn er
lokaður þannig að túristar
geta ekki notað hann. Til
dæmis var vegurinn lokaður
núna um mánaðamótin
maí/júní, þannig að það er í
raun og vera enginn sem fer
að fossinum. Mér finnst að
það eigi að athuga þetta mál
og á grandvelli þeirrar niður-
stöðu á að taka ákvörðun.
Það á ekki að setja umhverfið
í formalín og geyma. Þetta er
náttúraauðlind og hún verð-
ur ekki auðlind nema við get-
um nýtt hana. Ef það á að
geyma umhverfið í óbreyttri
mynd, alveg endalaust, er það
ekki auðlind. Þess vegna er
sjálfsagt að kanna þetta. Ég
get auðvitað ekki tekið af-
stöðu á þessu augnabliki en
finnst sjálfsagt að athuga
þetta.“
Sighvatur Björgvinsson iðn-
aðarráðherra: „Ég kem bara
af fjöllum, eins og Dettifoss.
Ég veit ekki til þess að menn
séu að vinna með það hér í
8
þessu ráðuneyti að setja krana
á Dettifoss. En það yrði sjálf-
sagt nokkuð myndarlegur
krani. Það er náttúrulega al-
veg ljóst að þessar umfangs-
miklu virkjunarframkvæmdir
á Austurlandi, ef af þeim
verður, munu hafa umhverf-
isáhrif. Síðan verða menn
bara að vega það og meta
hvorum megin á þá sveif
menn vilja hallast. Ég segi
eins og er að þetta mál hefur
verið algjörlega órætt við mig
ég veit ekkert um það annað
en að mér finnst að sjálfsögðu
ekki koma til greina að spilla
náttúruperlu eins og Detti-
fossi.“
Halldór Blöndal landbúnað-
ar- og samgönguráðherra:
„Nei, það á ekki að gera það.
Mér er sagt að það séu ein-
hverjir áratugir síðan uppi
voru áætlanir um að sökkva
Hólsfjöllunum, en turninn á
Möðrudalskirkju átti að
standa upp úr! Ég geri ekki
ráð fyrir að þetta sé bókstaf-
lega rétt, en við erum búnir
Tlllögur þess efnis að
breyta farvegi Jökulsár á
Fjöllum og hleypa vatni
einungls á Dettifoss á há-
annatíma í feröaþjónustu
hefur vakiö heiftarleg vlö-
brögö margra sem telja aö
meö því sé veriö aö eyöi-
leggja merkilegt náttúru-
undur.
að gera mjög miklar og alvar-
legar vitleysur í fjárfestingar-
málum virkjana hér á landi,
og af því erum við að súpa
seyðið núna. Blönduvirkjun
er mjög gott dæmi um það og
við höfum auðvitað ekki haft
nema kostnað af þeim frarn-
kvæmdum, enn sem komið
er, sem við höfum lagt í fýrir
austan. Ég held að það sé
áríðandi fýrir okkur að finna
skynsamlegar áætlanir til að
nýta þá orku sem við erum
búnir að beisla, eða Iangt
komnir með að beisla, áður
en við förum að sökkva okk-
ur f einhverjar nýjar hug-
myndir. Mývatnsöræfin og
Hólsfjöll era mjög viðkvæmt
gróðursvæði og jarðvatns-
stuðullinn liggur svo langt
niðri að það eru sums staðar
margir metrar niður á vatn.
Það kemur því auðvitað ekki
til greina að þurrka Jökulsá
upp.“