Pressan - 24.06.1993, Blaðsíða 13

SKOÐA NIR
Fimmtudagurinn 24. júní 1993
PRESSAN 13
Að öðlast eilíft líf
„Sá sem telur mögulegt að byggja allan
sinn rekstur upp á sauðkindinni, Austur-
Evrópu ogAfríku er óhœfur til starfs síns.
Viðskipti við þessi menningarsvœði leiða
afsér sambœrileg lífskjör ogþar eru. “
í viðtalsbók Matthíasar Jo-
hannessen við Tómas Guð-
mundsson skáld, „Svo kvað
Tórnas", segir skáldið frá því
hvernig hann ætlaði að gera
minningu sína eilífa. Á bökk-
um Sogsins, fljótsins helga,
var stór steinn. Steinninn
hafði verið þar um árþúsundir
og skáldið taldi að steinninn
yrði þar um eilífan aldur. Því
meitlaði skáldið nafn sitt,
TÓMAS GUÐMUNDSSON,
í steininn.
En skyndilega breyttust að-
stæður og það sá skáldið ekki
fyrir. Ráðamönnum úr
Reykjavík hugnaðist að virkja
Sogið. Og við virkjunarfram-
kvæmdirnar fór steinninn
með TÓMAS GUÐMUNDS-
SON undir vatn. Og eflaust
væri Tómas Guðmundsson
gleymdur, ef hann hefði ekki
ort sín fögru ljóð, sem munu
halda nafni hans á loft.
Þessi saga austan úr Sogi
kemur ávallt í hugann þegar
framkvæmdir hefjast og ný
fyrir fyrirtæki eru stofnuð. Og
þau skulu standa og verða
starfrækt um eilífan aldur. En
ekki er tekið tillit til breyttra
aðstæðna. í Reykjavík hafa
verið byggðar verslunarmið-
stöðvar, sem ekki svara lengur
til þeirra þarfa og venja, sem
nú ríkja í verslunarháttum.
Við Hólmgarð stendur
verslunarmiðstöð, sem er orð-
in auðn, sjoppa og mynd-
bandaleiga.
Á horni Austurstrætis og
Lækjargötu var Haraldarbúð,
ein glæsilegasta verslun bæjar-
ins. Þar er nú krá og pizzuhús.
Ekki er lengur banki í Versl-
un Marteins Einarssonar við
Laugaveg eftir að íslandsbanki
hf. lokaði, þar sem áður voru
höfuðstöðvar Alþýðubankans
hf.
Við Laugaveg hafa verið
byggð verslunarhús án þess að
þarfir hafi verið skilgreindar
fyrir byggingu.
Og Miðbæjarsamtökin
reyna að lífga við starfsemi í
kvosinni.
Eitt sinn stóð til að byggja
verslunarsamstæðu, „mall“, á
svæði á milli Hótels Borgar og
Nýja bíós. En af húsfriðunar-
ástæðum og sundurlyndi varð
ekki af framkvæmdum. Því
var byggð Kringla í Kringlu-
mýri.
Um þessar mundir gengur
\fir hrina greiðslustöðvana og
gjaldþrota. Forsvarsmenn fýr-
irtækja tfunda þær ástæður,
sem Íeiddu til erfiðleikanna.
Ástæðurnar eru „ytri aðstæð-
ur“ og „háir vextir“, en slíkt er
„utan áhrifasviðs þeirra er
rekstur stunda“, segja þeir
sem ldúðra sínum rekstri. En
hugum aðeins að því hvers
vegna illa fer.
Þegar fýrirtæki er stofhað er
það vís vegur til glötunar að
enduftaka það sem aðrir hafa
gert. Það getur einnig verið
hættulegt að fmna aftur upp
hjólið. Og þegar nýir aðilar
taka við blómlegum rekstri
við kynslóðaskipti er voðinn
vís, ef heiðra á minningu for-
veranna með þvi að hafa allt
eins og áður var.
En hvað gera menn þá?
Þegar athafnamenn hefja
rekstur verða þeir að setjast
niður og staðsetja sig í rekstr-
arumhverfmu. Þeir verða að
finna sína „hillu“, fmna út
hvaða þörfúm reksturinn ætl-
ar að fullnægja og hvemig það
verður gert betur en hjá öðr-
um.
Þegar nýr framkvæmda-
stjóri hefur störf verður hann
að kynna sér vel þann rekstur,
sem hann ætlar að stýra, og
finna hvaða þættir í rekstrin-
um em sterkar hliðar og gætu
átt framtíð fýrir sér og hvaða
þættir eru veikir og ekki er
hægt að reka áffam. Þetta var
ekki gert hjá Sambandi ís-
lenskra samvinnufélaga og því
er komið sem komið er.
Sá sem telur mögulegt að
byggja allan sinn rekstur upp
á sauðkindinni, Austur-Evr-
ópu og Afríku er óhæfur til
starfs síns. Viðskipti við þessi
menningarsvæði leiða af sér
sambærileg lífskjör og þar eru.
En hefur þá aldrei neitt ver-
ið vel gert í rekstri fýrirtækja á
íslandi? Hafa öll kynslóða-
skipti endað með skelfingu?
Svo er alls ekki. Það eru
mörg fyrirtæki, sem hafa
aldrei kvartað yfir háum vöxt-
um, eins og „lúserarnir11 hafa
gert.
í því sambandi er vert að
huga að nokkrum vel reknum
fýrirtækjum, sem hafa náð at-
hyglisverðum árangri.
Fyrir hálfri öld var stofnuð
Prentsmiðjan Oddi hf. Sá sem
kemur í Odda hf. í dag kynni
að halda að starfsemin væri í
mesta lagi tíu ára gömul.
Frumherjarnir skiluðu arftök-
unum góðum stofni og arf-
takarnir hafa spilað vel úr spil-
unum og starfsemin, sem þar
er rekin, stenst kröfur hvar
sem er í heiminum.
Fyrir fjórtán árum urðu
forstjóraskipti í hf. Eimskipa-
félagi íslands. Hinn nýi for-
stjóri tók sér tíma til að móta
hugmyndir sínar og hefur
fylgt þeim eftir af festu.
Árangurinn hefúr verið mjög
athyglisverður og á sér ekki
hliðstæðu í íslensku atvinnu-
lífi.
Fyrir fimm árum samein-
uðust Sjóvátryggingafélag Is-
lands hf. og Almennar trygg-
ingar hf. í Sjóvá-Almennar
tryggingar hf. Sú sameining
var ekki gerð út úr neyð og var
hugað að sameiningunni í
góðæri. Góður árangurinn er
mjög greinilegur þegar á móti
blæs.
Allt eru þetta dæmi um að
fræðigreininni „stjórnun" er
beitt með árangri á íslandi.
En forráðamenn þessara
fýrirtækja, sem og þeirra ann-
arra er vel ganga í dag, skulu
íhuga það sem Steinn Steinarr
segir í kvæði sínu, „Þriðja bréf
Páls postula til Korintu-
manna“:
Og drottinn gefur öllum
eilíft líf
Eti eilíft líf er ekki til,
því miður.
FJÖLMIÐLAR
Nixon lifir hjá Sjónvarpinu
Lítil dæmisaga: Yfirmaður í
ríkisstofnun spreðar almanna-
fé í það sem virðist vera óþarfi
og vitleysa á tímum spamaðar
og niðurskurðar; eyðir tug-
þúsundum á fáum dögum í
leigubíla. Fjölmiðill fréttir af
þessu og kemur því á ffamfæri
við þá sem eiga peningana,
skattgreiðendur. Yfirmaður-
inn ber á móti málavöxtum,
en fjölmiðillinn birtir samt
fréttina, enda traustar heim-
ildir fýrir henni. Fjármálastjóri
ríkisstofnunarinnar staðfestir
síðar efnisatriði og kveðst ekki
hafa séð aðra eins eyðslu á
löngum ferli sínum.
Hver eru viðbrögð yfir-
mannsins? Biðst hann afsök-
unar eða gerir einhvers konar
yfirbót? Ónei. Hann tekur
starfsmenn sína á teppið og
yfirheyrir þá um hver hafi
veitt fjölmiðlinum upplýsing-
ar. Hann skrifar að auki bréf
þar sem hann minnir starfs-
menn á ákvæði hegningarlaga
um trúnað í starfi. Hann
merkir við lagagrein þar sem
segir að allt að eins árs fangelsi
liggi við því að veita upplýs-
ingar sem eiga að vera trúnað-
armál.
Þessi dæmisaga var af fram-
kvæmdastjóra Sjónvarpsins.
Og snúum þá blaðinu við.
Hrafn Gunnlaugsson er af
’68-kynslóðinni, þeirri sem
boðaði ferskan andblæ, vildi
innleiða nýja siði í stjómmál-
um, opnara stjórnkerfi, vald-
dreifingu og upplýsingu. Þessi
kynslóð var að taka út pólit-
ískan þroska sinn þegar Wat-
ergate-málið kom upp í
Bandaríkjunum. Það snerist
meðal annars um símhleranir
fjölda embættismanna, sem
Nixon og Kissinger grunuðu
um að leka upplýsingum, og
nokkurra fréttamanna, sem
sögðu óþægilegar fréttir.
Hrafn er ekki í aðstöðu til
að hlera síma og myndi
kannski ekki gera það; þess í
stað veifar hann hegningar-
lögunum og minnir á fangelsi.
Það er tilviljun að þess er
minnzt nú í vikunni að tíu ár
eru liðin frá andláti annars
’68-kynslóðarmanns og æsku-
vinar Hrafns, Vilmundar
STJÓRNMÁL
en sjálfsagt
Siðlaust -
Getur verið að litli, íslenski
Alþýðuflokkurinn eigi að
flytja lögheimili sitt suðrá ítal-
íu? Já, segir Ólafur Ragnar
Grímsson. Þar gætu kratar
velt sér uppúr foraði spilling-
arinnar daginn út og inn. For-
ingjar jafnaðarmanna gætu
óáreittir leikið sitt matador
með bitlinga og skákað
mönnum út og suður, og
þætti varla tiltökumál.
Finnst Ólafi Ragnari
Grímssyni.
Umræðan um „bitlingahríð
Alþýðuflokksins“ er raunaleg
um flest. Ekki vegna þess að
hrókeringar flokksins séu ekki
tilefni umræðu og gagnrýni;
heldur vegna þess að sá
stjórnmálamaður er vand-
fundinn sem er í aðstöðu til
að skipuleggja sólarlandaferð
Alþýðuflokksins til Ítalíu.
Og í fullri vinsemd og virð-
ingu: Ólafur Ragnar Gríms-
son er ekki maðurinn í djobb-
ið. Hinsvegar gæti hann sem
best tekið að sér fararstjórn,
sem þrautreyndur krókmak-
ari úr fjármálaráðuneytinu.
Bregðum okkur sem
snöggvast í aðra utanlands-
ferð, að þessu sinni vestur um
haf. Árið 1988 valdi George
Bush ungan og bjartleitan pilt
úr öldungadeildinni sem
varaforsetaefni, J. Danforth
Quayle hét sá og átti með
æskuljóma sínum að skapa
mótvægi við hinn roskna Ge-
orge. Allt gekk vel í fyrstu.
Ungi vatnsgreiddi drengurinn
ffá Indiana heillaði kjósendur
með tannkremsbrosi og hjali
um sjálfan sig og ameríska
drauminn. Svo þurfti J. Dan-
forth Quayle að mæta í sjón-
varpið ásamt varaforsetaefni
demókrata, Lloyd Bentsen,
gamalreyndum kappa með
yfirbragð arnarins. Eins og við
mátti búast gerði gamli Bent-
sen ungan aldur Dans og
reynsluleysi að umtalsefni.
Dan litli lét sér hvergi bregða,
leit einarðlega beint í auga
myndavélarinnar og byijaði á
þulunni sem kosningastjór-
arnir höfðu kennt honum:
John F. Kennedy var á mínum
aldri þegar...
Þetta var tækifærið sem
haukurinn Bentsen hafði beð-
ið eftir. Hann var ískyggilega
rólegur þegar hann þaggaði
niður í litla pattanum: Ég
þekkti Jack Kennedy. (Þögn.)
Jack Kennedy var vinur minn.
(þögn.) Þingmaður, þú ert
enginn Jack Kennedy.
Rothögg. Þegar Dan Quayle
skreiddist loksins á fætur var
það einungis til að sýna að
hann kynni ekki einu sinni
stafsetningu.
Þegar Ólafur Ragnar
Grímsson krefst „siðvæðingar
stjórnmálanna“ talar hann
um „litlu Ítalíu Alþýðuflokks-
ins“ og klykkir út með því að
vitna í fleyg orð Vilmundar
Gylfasonar, „löglegt en sið-
laust!“ — þá fer ekki hjá því
að maður hugsi til Bentsens
gamla og segi sem svo: Þing-
maður, þú ert enginn Vil-
mundur Gylfason.
Því miður.
Hefur Ólafur Ragnar
Grímsson raunverulegan
áhuga á „siðbót“ í íslenskum
stjórnmálum? Eða má ekki
greina spunahljóð tómleikans
í rödd riddarans hugumstóra?
Það væri nóg að rifja upp
nokkur dæmi um sukk Ólafs
Ragnars þegar hann sat við
kjötkatlana. Og því miður er
það svo að fáir eða engir
stjórnmálamenn geta gerst
siðbótarriddarar án þess að
hefja um leið stórfellt grjótkast
úr glerhúsi. Stjórnmálamenn
geta metist um það eitt, hvaða
flokkur er spilltastur.
Það er ófrjó og tilgangslaus
umræða. Hinsvegar þarf svo
sannarlega að siðvæða íslensk
stjórnmál og brjóta upp sam-
tryggingarkerfi fimmflokks-
ins.
Það á að reka pólitísku
gæðingana uppá örfoka affétti
en ekki beita þeim á gróður-
sælar bitlingalendur. Þingsæt-
um eiga ekki að fylgja sjálf-
krafa áskriftir að hálauna-
djobbum.
Stjórnmálamennirnir vita
að það er siðleysi. Hinsvegar
virðast þeir líta svo á að þetta
siðleysi sé sjálfsagt í pólitískri
refskák þar sem tilgangurinn
helgar meðalið.
Þann hugsunarhátt þarf að
uppræta.____________________
Höfundur er rithöfundur
og blaðamaður.
„Það á að reka pólitísku gœðingana uppá
örfoka afrétti en ekki beita þeim á gróð-
ursœlar bitlingalendur. Þingsœtum eiga
ekki aðfylgja sjálfkrafa áskriftir að há-
launadjobbum. “
Gylfasonar. Vilmundur var
boðberi upplýsingar og opins
stjórnkerfis, gegn lokuðu valdi
sem leggst á einstaklinga. Það
er ekki erfítt að ímynda sér
viðbrögð hans við dæmisög-
unni hér að ofan: fjölmiðlar
áttu að segja frá bruðlinu og
starfsmenn eiga hrós skilið
fýrir að vekja athygli á því.
Það eimir Iítið eftir af arf-
leifð Vilmundar á íslandi. En
skelfilegt er til þess að hugsa
að jafnaldrar hans skuli vera
búnir að gleyma svo miklu að
aðferðir Nixons og Kissingers
séu það fýrsta sem þeir grípa
til þegar fjölmiðlar flytja fréttir
af óþægilegum málum.
Karl Th. Rirgisson
„Þessi kynslóð var að taka
útpólitískan þroska sinn
þegar Watergate-málið
kom upp í Bandaríkjun-
um. Það snerist meðal
annars um símhleranir
fjölda embœttismanna,
sem Nixon og Kissinger
grunuðu um að leka upp-
lýsingum, og nokkurra
fréttamanna, sem sögðu
óþœgilegar fréttir. “
Á UPPLEIÐ
GEIRWAAGE
FORMAÐUR PRESTAFÉIAGSINS
Venjulegir launþegar fá eng-
ar kauphækkanir, en hann
fer fram á 46 prósenta
gjaldskrárhækkun fyrir
presta á fáum mánuöum og
kemst líklega upp meö þaö.
ATLIHELGASON
FYRIRLIÐI VÍKINGS
Því eru lítil takmörk sett
hvaö Víkingur getur tapaö
stórt í næstu leikjum eftir
frammistööuna gegn Skaga-
mönnum. Þaö veröur alltaf
framför.
FRIÐRIK SOPHUSSON
FJÁRMÁLARÁÐHERRA
Eftir tveggja ára setu var
kominn tími til aö einhver
tæki eftir því hver er fjár-
málaráöherra. Nú bíöum viö
eftir hvaöa ríkisstofnanir
hann ætlar aö leggja niöur.
Á NIÐURLEIÐ
UNNUR STEINSSON
ÞUIA
Þaö kom á óvart hvaö hún
nær Bjarna Fel. ótrúlega
vel, en hún staöfesti um
leiö gömlu spekina: „Haitu
kjafti og vertu sæt. “
VALGEIR GUÐJONSSON
TÓNLISTARMAÐUR
Þaö er langt fall frá Spil-
verkinu og Stuömönnum í
aö gefa út nýaldarmúsík fyr-
ir lífsfirrta Kaliforníubúa í
fótlagaskóm.
LÁRUS ÝMIR ÓSKARSSON
KVIKMYNDAGERÐARMAÐUR
Nú er þjóöin búin aö sjá
Svaninn og þá veröur allt í
einu skiljanlegra af hverju
Hrafn fjarlægöi hann af
páskadagskránni.