Pressan - 30.09.1993, Blaðsíða 13

S KOÐA N I R
Fimmtudagurinn 30. september 1993
PRESSAN 13
DAS KAPITAL
Tannpína ogfúlmennska
í Alþýðubókinni íjallar
Halldór Laxness um ofan-
greint efni og gerir sérstaka
grein fyrir athugun sinni á
tannheilsu alþingismanna á
árinu 1925. Taldi hann að þá
væri aðeins einn alþingismað-
ur vel tenntur og það væri Sig-
urður Eggerz. Skáldið heldur
áfram og segir að aliir sem vilji
vita hvað nýjustu rannsóknir
færustu sérfræðinga hafi leitt í
ljós um áhrif tannskemmda á
líkama mannsins og sálarlíf
skilji hvílíkt afskaplegt alvöru-
mál sé hér um að ræða. Nefnir
skáldið sem dæmi að mörg ís-
lensk stúlka hafi misst af góðu
gjaforði af því hún gleymdi að
hreinsa á sér munninn eftir að
hafa borðað fisk, en stúlka
með óhreinar og skemmdar
tennur er alls ekki boðleg vara
nema fyrir dóna.
Ekki ædar dálkhöfundur að
halda því fram að allir þing-
menn í dag þjáist af tannpínu
og þaðan af síður fúlmennsku.
Það er von skrifara að þing-
menn falli í kosningum af
öðru en óhreinum munni. Þó
getur hreinn munnur skapað
vandaðan talanda og menn
sem eru óþarflega grófir í
kjaftinum á að taka með valdi
og láta gera upp í þeim tenn-
urnar á almannakostnað, svo
enn sé vitnað í skáldið.
Við útkomu skattskrár í ág-
úst ár hvert sést hver staða
ráðherra og þingmanna er í
þessu Iandi. Fátækt og búk-
sorgir hafa tekið við af tann-
pínu og fúlmennsku. Fylgi-
fiskar fátæktar og búksorga
eru þeir sömu og tannpín-
unnar: gigt, hjartveiki, brjóst-
veiki, magakvillar, auk alls
kyns taugatruflana, sem aftur
koma fram í hvers kyns skap-
brestum, heimsku, afturhalds-
semi, glapsýni, leti og fleiru,
sem leiðir til hreinnar brjál-
semi.
Ráðherrar og þingmenn
eru þriðja og fjórða flokks
menn í launakjörum meðal
opinberra starfsmanna. I
fyrsta flokki eru bankastjórar
ríkisbankanna, sem láta
bankaráðin skammta sér laun
eftir þörfum. Þeir hafa um 10
milljónir í árslaun. Á eftir
þeim koma embættismenn í
opinberri stjórnsýslu, ráðu-
neytisstjórar og ríkisforstjórar,
en þeir láta ráðherra skammta
sér yfirvinnugreiðslur og
nefndasporslur eftir þörfum.
Árslaun þeirra eru 5-6 millj-
ónir. Árslaun ráðherra eru 4
milljónir, en árslaun þing-
manna 2,5 milljónir.
Launakjör ráðherra og
þingmanna eru ekki nýtt
vandamál. I ævisögu Ólafs
Thors kemur fram að Ólafur
ráðlagði Bjarna Benediktssyni
að taka sér frí frá þingstörfum
eitt kjörtímabil til að koma
undir sig fótunum Qárhags-
lega méð lögmannsstörfum.
Ólafur virtist þekkja til fjár-
hagsvandræða þingmanna af
eigin raun. Hermann Jónas-
son var gerður að „lögfræði-
legum ráðunauti11 Búnaðar-
banka íslands þegar hann lét
af embætti forsætisráðherra
1942.
Það er því ekki nýskeð að
launakerfi opinberra starfs-
manna er sprungið og komið
úr öllum böndum. Kjaradóm-
ur tók á þessu máli fyrir rúmu
ári. Niðurstaða hans varð sú
að starfskjör hinna kjörnu
fulltrúa væru ákveðin í ein-
hverju samræmi við aðra op-
inbera starfsmenn. En Alþingi
götunnar með Ásmund og
Ögmund verkalýðsrekendur
skók líftóruna úr þingmönn-
unum og ríkisstjórnin taldi að
brýna nauðsyn bæri til að fella
úrskurð Kjaradóms úr gildi.
Hinir nýju siðferðispostular,
blaða- og fréttamenn, höm-
uðust með og töldu úrskurð
Kjaradóms ósiðlegan, hvað
sem það nú þýðir. Á Alþingi
götunnar er talið að allar efna-
hagsráðstafanir byrji og endi
með því að lækka laun alþing-
ismanna.
Með öðrum orðum: Að
launareglur skyldu aðeins vera
fyrir suma, en fyrsti og annar
flokkur, bankastjórar og ráðu-
neytisstjórar, áttu áfram að
sveigja kjarasamninga að sín-
um vilja, svona eins og íslend-
ingar hafa myrkrahöfðingjann
alltaf eins og hund í bandi.
Og önnur stétt manna, sem
sat eftir, var hæstaréttardóm-
arar. Þeir sömdu sérstaklega
við forsætisráðherra og dóms-
málaráðherra um fastar yfir-
vinnugreiðslur til að leiðrétta
launakjör sín og þar með var
nýr úrskurður Kjaradóms
hafður að spotti í æðsta dóm-
stól lýðveldisins. Af slíku
háttalagi spretta margar
spumingar. Sú fyrsta er: Getur
slíkur dómstóll talist sjálfstæð-
ur og óháður framkvæmda-
valdinu? Svari hver fyrir sig.
Eftir að prófkjör voru tekin
í brúk til að velja menn til setu
í sveitarstjórnum og á Alþingi
eiga ýmsir með fallegan tal-
anda greiða leið til setu í
kjörnum stjórnum. Sumum
dugar að bursta aðeins tenn-
urnar til að fá fallegan talanda
án þess það komi nokkuð af
viti út. Sérstaklega er þetta al-
varlegt þegar mörg af betri
dætrum og sonum þessa lands
hafa ekki efni á að taka sæti á
Alþingi. Þetta hefur því í för
með sér að gæðum löggjafar-
valds hrakar, en völd og áhrif
embættisrfianna vaxa á móti,
en það er tilræði við lýðræðið.
Dálkhöfundur telur að
launakjör alþingismanna og
ráðherra eigi að vera þannig
að þeir geti lifað áhyggjulausu
lífi á meðan þeir sinna störf-
um á löggjafarsamkomunni.*
Höfundar Das Kapital eru
frammámenn i fjármála- og
viöskiptalífi, en vilja ekki
láta nafns getið.
„Launakjör ráðherra ogþingmanna eru
ekki nýtt vandamál. í œvisögu Ólafs
Thors kemurfram að Ólafur ráðlagði
Bjarna Benediktssyni að taka sérfrífrá
þingstörfum eitt kjörtímabil til að koma
undir sig fótunum fjárhagslega með lög-
mannsstörfum. “
STJÓRNMÁL
Sameiningarmenn allra
sveita sameinist!
Það er ekki ofsagt hjá Þór-
arni Vaff að þær sameiningar-
tillögur sem á að kjósa um
núna í nóvember séu munað-
arlausar. Reyndar hefur hing-
aðtil litið út fyrir að þær séu
nánast einskonar hrepps-
ómagar sem hin réttbornu
yfirvöld reyna að koma af
höndum sér með sem allra
minnstum tilkostnaði, — þeir
sveitarstjómarmenn sem ekki
eru beinlínis á móti samein-
ingu hafa farið kringum málið
eins og köttur um heitan
graut, og það var ekki fyrren
nú í vikunni sem sjálfur fé-
lagsmálaráðherra tók af skarið
um afstöðu sína. í öðrum
málsmetandi
svokölluðum
aðilum hefur
ekkert heyrst og
mun ekki heyr-
ast nema knúið
verði rækilega á:
Enginn ætlar að
tapa pólitísku
kapítali á tillög-
um sem allt lít-
ur nú útfyrir að
verði felldar
hver af annarri
hringinn um
landið. Nema
VSÍ, sem þjóðin
skuldar alltíeinu
þakkir fyrir
djarflegt frum-
kvæði í þessum
íramfaraefnum.
Nú er það
auðvitað svo því
miður að enda-
laust má finna
að framgangi
tillagnanna um
sameiningu
sveitarfélaga og
undirbúningi
málsins af hálfii
ríkisins, um-
dæmanefnd-
anna og hinna
kjörnu fulltrúa í
sveitarstjórnun-
um.
Menn finna
réttilega að því
fram og aftur að
rétt rúmir tveir
mánuðir séu harla lítill tími til
kynningar og umræðna um
afdrifaríkar breytingar. Það
má vel vera — einsog formað-
ur Sveitarfélagasambandsins
sagði í DV — að þessi mál
hafi verið rædd lengi og ræki-
lega á fundum sveitarstjórnar-
manna — en það eru óvart
ekki þeir sem eiga að greiða
atkvæði. Eigi umbætur einsog
þessar að takast verður að gefa
almenningi góðan tíma til að
velta málinu fyrir sér, og búa í
haginn fyrir röklegar opinber-
ar samræður.
Að sjálfsögðu er kvartað
undan því líka að aðeins einn
kostur er í boði á hverjum
stað, og oft ekki þeir sem helst
hafa verið ræddir. Hefði ekki
verið eðlilegra, er spurt, að
bjóða fleiri kosti, og lengia þá
sjálft valferlið til að auka ein-
drægni í héraði og tryggja bet-
ur bæði framgang málsins og
framtíð þeirra stjórneininga
sem valdar verða?
Ekki síst er það klaufalegt
og alvarlegt að engan veginn
er Ijóst hvernig á að leysa
óteljandi vandamál sem upp
koma eftir sameiningu. Það er
til dæmis augljóst að stórar
einingar á sveitarstjórnarstig-
inu munu kalla á einhvers-
konar „heimastjórnir“ í ein-
MORÐUR
ÁRNASON
stökum hlutum sameinaðs
stórbyggðarlags. Það er ein-
faldlega ekki skynsamlegt að
nefndarfundur Eyfirðinga
inná Akureyri sé að veltast
með ákvörðun um aðkeyrslu
inná bensínstöðina á Ólafs-
firði. Á höfuðborgarsvæðinu
er sérstaklega brýnt að tryggja
meiri íbúaáhrif á sín hverfis-
mál samfara stækkun — bæði
sameiningarmál hinumegin á
landinu. Að Sunnlendingar
úrskurðuðu um sameiningar-
mál á Norðurlandi og öfugt,
Austfirðingar um Vestfirði og
svo framvegis. Þannig hefði
helst verið von til að skynsemi
og rök réðu úrslitum en ekki
íhaldssemin, hrepparígurinn
og óttinn við hið ókunna.
Fyrst það er nú ekki er rétt
að hugsandi menn átti sig á
því að í þessum kosningum
verður tekist á um miklu
meira en hreppamörk. Og nú
þarf að leggja fram rökin og
knýja menn og félög til af-
stöðu. Hvað segir til dæmis
verkalýðshreyfingin? Eða
„Það er vel athugað hjá Svanfríði Jónasdóttur á
Dalvík að snjallast hefði verið að láta hvert hérað
kjósa um sameiningarmál hinumegin á landinu.
Þannig hefði helst verið von til að skynsemi og rök
réðu úrslitum en ekki íhaldssemin, hrepparígurinn
og óttinn við hið ókunna. “
í einstökum hlutum borgar og
bæja, og ekki síður innan-
sveitar í dreifbýli á því svæði
þarsem fólki finnst það að
öðrum kosti lent í stöðu ný-
lendunnar. Þessi grasrótarvöld
verður erfiðara að byggja upp
eftirá en fyrirffam.
Það er klaufalegt að hafa
ekki staðið betur að þessu, en
svona er þetta nú einusinni
ákaflega oft hjá okkur íslend-
ingum, og það skiptir ekki
lengur höfuðmáli. Nú ríður á
að mönnum takist að stíga
þetta framfaraspor til hagræð-
ingar, hagsbóta og byggða-
jöfnunar. Eigi sveitarfélögin
að geta tekið að sér þau sam-
ræmdu verkefni sem eðlilegast
er að þau hafi á sinni könnu
verða þaú einfaldlega að vera
af ákveðinni stærð. Og þær
gríðarlegu samgöngubætur
sem skattborgararnir hafa lagt
út fyrir síðustu áratugina (í fé-
lagi við ótölulegan fjölda
ófæddra íslendinga) verða
einfaldlega að fara að skila
árangri með hagræðingu í
stjórnsýslu á landsbyggðinni.
Það er vel athugað hjá
Svanfríði Jónasdóttur á Dal-
vík, í grein um þetta í hinu
svarfdælska gæðariti Norður-
slóð, að snjallast hefði verið að
láta hvert hérað kjósa um
stjórnmálaflokkarnir? Ætlar
Alþýðubandalagið til að
mynda að tala gegn samein-
ingu með röddu Kristins H. á
Bolungarvík? Hver er afstaða
Halldórs Blöndals í kosning-
unum á Norðurlandi? Og
hvar eru nú öll þau merkilegu
samtök og djarfhuga einstak-
lingar sem í fyrra höfðu gríð-
arlegar meiningar um ffamtíð
landsins og evrópskt efna-
hagssvæði, og vildu óðfús í
kosningar?
Það er athyglisvert fyrir
Reykvíkinga að niðurstaðan í
sameiningarkosningunum á
höfuðborgarsvæðinu ræðst
ekki hér í borginni heldur inní
Kjós og útá Nesi. Atkvæða-
greiðslan í Reykjavík snýst
þessvegna um almennan
stuðning við sameiningarhug-
myndina sem slíka: við erum í
rauninni að kjósa fyrjr landið
allt. Og eindregin úrslit í lang-
fjölmennasta kjördæminu
mundu gera þeim erfiðara
fyrir sem þvælast fyrir og
þrjóskast við annarstaðar.
Og vígorðið í kosningun-
um? Það er alveg augljóst, og
liggur þar að auki eitt og yfir-
gefið á glámbekk: Sameining-
armenn allra sveita, sameinist!
Höfundur er íslenskufræðingur.
Á UPPLEIÐ
f
EINAR KÁRASON
RITHÖFUNDUR
Það fór þó aldrei svo að
Frammarar næðu ekki ein-
hvern veginn fram hefnd-
um gegn Skagamönnum.
STEINGRÍMUR HERMANNSSON
FORAAAÐUR FRAMSÓKNAR-
FLOKKSINS
Hann var heppinn að
taka ekki eftir því þegar for-
maður Framsóknarflokks-
ins gerði samning við
stjórnarformann Tímans.
Annars hefði hann liklega
verið plataður.
KRISTJÁN JÓHANNSSON
ÓPERUSÖNGVARI
Heimsffægðin hlýtur að
vera rétt hinum megin við
hornið úr því sjálfir Danir
og Bröste eru búnir að upp-
götva hann.
Á NIÐURLEIÐ
l
HAUKUR HAUKSSON
EKKIFRÉTTAAMÐUR
Hann er að skíttapa í sam-
keppninni við nafna sinn í
Moskvu.
ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
UMHVERFISRÁÐHERRA
Það þarf sérstaka sýn á
tilveruna til að halda að
fuglabjarg sé það skynsam-
legasta sem ríkið fjárfestir í í
miðri kreppunni.
ÁSGEIR SIGURVINSSON
FYRRVERANDI ÞJÁLFARI FRAM
ÖIl hans þýsku fótbolta-
fræði dugðu skammt gegn
bit-tækninni af Skaganum.