Pressan - 02.12.1993, Page 10

BOKA- O G PLÖTUBLAÐ
BIO PRESSAN
Fimmtudagurinn 2. desember 1993
Skemmtilestur ársins
Læknirinn sem barðist
við (hvíta) dauðann
DAVID LODGE: LÍTILL
HEIMUR
MÁLOG MENNING
★★★★
Bretinn David Lodge,
fæddur 1935, var um
þriggja áratuga skeið
kennari í bókmenntum við
háskólann í Birmingham.
Hann hefur skrifað nokkrar
bækur um gagnrýni og nýtur
talsverðrar virðingar sem
ffæðimaður. Síðustu árin hef-
ur hann að mestu helgað sig
skáldsagnaritun. Hann hefur
skrifað níu skáldsögur. Þær
hafa verið þýddar á sautján
tungumál og unnið til nokk-
urra verðlauna.
Lítill heimur er ein þekkt-
asta bók hans. Þar segir frá
margvíslegum raunum og
ævintýrum háskólamanna
sem þeytast um heiminn ráð-
steíha á milli og eiga í sífelld-
um erjum sín á milli. Þetta er
hégómagjarnt fólk sem tekur
sig ógn hátíðlega og fræði-
mennska þess er oft með all-
sérstæðum hætti. Þarna er
ffæðimaðurinn sem lesið hef-
ur hundruð af rómönsum og
er í örvæntingarfullri leit að
kenningu til að smíða utan
um þær. Ef hún ekki finnst þá
hefur lesturinn ekki verið til
neins. Svo er annar sem vinn-
ur að algebrujöfnu sem á að
útskýra söguþráðinn í Stríði
og friði. Þarna er líka fem-
íníski bókmenntafræðingur-
inn, sem í stíl þeirra ffæða sér
tippi út um allar trissur og
hefur nýlega uppgötvað stíg-
„Eitt þeirra lög-
mála sem Lodge
segir að gildi í
ensku háskólalífi
virðist allt eins
geta átt við hið ís-
lenska. Það hljóðar
svo: „Það er ekki
hœgt að ganga of
langt í smjaðri fyr-
ir jafningjum sín-
um.“„
vél Stígvélaða kattarins sem
eitt slíkt. Og það má ekki
sleppa gagnrýnandanum sem
er búinn að skrifa þrjá já-
kvæða dóma í röð og er orð-
inn leiður á að vera svona já-
kvæður og leggur því til
grimmilegrar atlögu við
ffæðibók eftir kollega sinn.
Þetta er gáskafull saga sem
talsverður broddur er í. Eitt
þeirra lögmála sem Lodge
segir að gildi í ensku háskóla-
lífi virðist allt eins geta átt við
hið íslenska. Það hljóðar svo:
„Það er ekki hægt að ganga of
langt í smjaðri fýrir jafningj-
um sínum.“
Þeir fjölmörgu bókelsku
einstaklingar sem leggja sig
ffam við að fýlgjast með bók-
menntaumræðu (eru áskrif-
endur að TMM og gera það
að venju að mæta á málþing
og upplestrarkvöld) eiga ör-
ugga skemmtun í þessari bók.
Um jólaleytið, þegar þeir af
eintómri þrjósku eru að beij-
ast gegnum annað bindi
Ulysses og þarfnast hvíldar
ffá því verki (og það er öruggt
að þeir munu þarfnast hvíld-
ar), þá er þetta bókin sem
endurnærir. Líklega er þessi
bók mesti skemmtilestur árs-
ins.
Og af því þetta er bók sem
mælir með sér sjálf þá er
hérna svar ungu stúlkunnar
við prófspumingu kennarans
um kenningar Matthews
Amolds um menningu. Hún
fékk A fýrir þessa úrlausn:
„Matthew Arnold taldi að
menning væri það að kynn-
ast, á þeim sviðum sem mað-
ur hefur mestan áhuga á,
besta fólkinu. Matthew Arn-
old var ffægur skólastjóri sem
skrifaði „Skóladaga Toms
Brown“ og fann upp Rugby-
fótbolta og líka menningar-
kenninguna. Ef ég fæ ekki
góða einkunn fyrir þetta
námskeið segi ég konunni
þinni að við gerðum það
þrisvar sinnum á þessari önn
og þú vildir ekki hleypa mér
út þegar það var brunaæfing
ef einhver sæi okkur kannski
koma út saman."
Að lokum verður þýðand-
inn að fá sitt hrós, því þeir
sem hafa lesið bókina á ffum-
málinu vita að það er ekki
hlaupið að því að þýða hana.
Sverrir Hólmarsson skilar því
verki með sóma.
Kolbrún Bergþórsdóttir
GILS GUÐMUNDSSON
ÞEGAR HUGSJÓNIR
R/ETAST — ÆVI ODDS
Á REYKJALUNDI
ÍSAFOLD
★
Oddur A)lgfsson
læknir var mestur
baráttumaður aldar-
innar í stríðinu við hvíta
dauðann, berklana, sem lagt
hafa þúsundir Islendinga í
gröfina. Á árunum í kringum
1930 komst dánartalan upp í
23 af 10.000 íbúum. Það sam-
svarar um 600 manns miðað
við fólksfjölda á fslandi núna.
Oddur Ólafsson fæddist ár-
ið 1909 að Kalmanstjörn í
Höfnum og útskrifaðist lækn-
ir 1936. Á námsárunum veik-
ist hann af berklum og var
um skeið sjúklingur á Vífils-
stöðum. Þar var endastöð
óteljandi ungra íslendinga.
Oddur náði hinsvegar bata,
og þekkti nú hvíta dauðann
frá báðum hliðum. Hann
varð einn af eldhugum SÍBS,
maðurinn á bakvið uppbygg-
ingu Reykjalundar, beitti sér
fýrir stofhun Múlalundar og
Öryrkjabandalagsins svo það
helsta sé nefnt. Oddur Ólafs-
son var baráttuþjarkur og
„grjótharður hugsjónamað-
ur“.
„Gils hefði að
ósekju mátt vinna
nánar og betur úr
heimildum; að
mörgu leyti er
þetta veglega rit
einsog hálfunnið
handrit að mjög
forvitnilegri bók.“
Á sjötugsaldri fór hann út í
pólitík og sat á þingi fyrir
Sjálfstæðisflokkinn í Reykja-
neskjördæmi 1971-79. Odd-
ur lést í janúar 1990.
Gils Guðmundsson hefur
tekið saman ffóðlega bók um
Odd lækni. Þar segir skil-
merkilega ffá ættum hans og
uppvexti; baráttunni við
berklana og því stórkostlega
starfi sem unnið var af ötul-
um hugsjónamönnum. Það
er athyglisvert að lesa ffásagn-
ir af uppbyggingarstarfinu á
Reykjalundi, það átti rætur í
því að sjúklingar tóku hönd-
um saman og settu SÍBS á
laggirnar. Ríkisvaldið kom
sáralítið við sögu.
Gils er þrautreyndur höf-
undur og dregur heimildir
víða að- Hann hefði að ósekju
mátt vinna nánar og betur úr
þeim; heilu síðumar og jafn-
vel kaflamir em orðréttar til-
vitnanir í heimildir. Þá er
mjög vitnað til viðtala sem
Guðrún Guðlaugsdóttir
blaðamaður tók vegna bókar-
innar. Þau em misffóðleg, að
ekki sé meira sagt, og mikið er
um endurtekningar. Lopinn
er víða teygður og togaður, og
Gils virðist kalla heimilda-
menn fýrst og ffemst til vitnis
um óteljandi mannkosti
söguhetju sinnar. Það er
hreinasti óþarfi. Verkin tala.
Að mörgu leyti er þetta
veglega rit einsog hálfunnið
handrit að mjög forvitnilegri
bók. Gils Guðmundsson hef-
ur ritað mörg athyglisverð
fræðirit og því er óhætt að
gera kröfur til hans.
Þrátt fýrir þessa annmarka
er ýmislegt gott að segja um
ævisögu Odds Ólafssonar.
Lesendur fá skýra mynd af
óbugandi hugsjónamanni og
útsjónarsömum lækni sem
átti mikinn þátt í að lyfta
Grettistaki í heilbrigðismál-
um. Saga Odds er lærdómsrík
og full ástæða til að halda
minningu hans á loft.
Hrafn Jökulsson
Dauði o i endurfæðing
SR. KARL SIGUR-
BJÖRNSSON
HVAÐTEKUR VIÐ
ÞEGAR ÉG DEY?
SKÁLHOLTSÚT GÁFAN
Skálholtsútgáfan hef-
ir gefið út rit eftir
séra Karl Sigur-
bjömsson, rit sem ég
er svo kurteis að kalla bók.
Hún heitir „Hvað tekur við
þegar ég dey?“ Texti höfund-
arins sjálfs er á 47 síðum. Síð-
an eru annarra orð á 7 síðum.
Auður pappír er fýrirferðar-
mikill í bókinni, stórar eyður.
Einn kaflinn heitir Fortílvera
sálarinnar? Hann er 5 línur,
seinasta línan eitt orð. Á síð-
um 30, 31 og 34 eru 7 línur,
en á blaðsíðu 36 eru þær
orðnar 8. Línubilið er óvenju-
legt eða 4 mm. Á Tímariti Há-
skólans um guðffæði er það 2
mm. í stuttu máli sagt, bæk-
lingur upp á 10-15 blaðsíður
hefði betur hæft og verið
meiri kurteisi við kaupandann
en bók upp á 4 arkir, mest
auður pappír, sem seld er á
1.190 kr.
Svar séra Karls
Spurningin sem er nafn
bókarinnar er eiginléga tilvist-
arleg, segir séra Karl: Hver
tekur við mér er ég dey? Hið
kristna svar hans er: Kristur!
Þetta er hið jákvæða svar bók-
arinnar. Afgangur textans er
mest gagnrýni af einhverju
tagi. En margir munu spyrja:
Og hvað svo? Svar séra Karis,
svo langt sem það nær, er
ágætt, en reyndist við nánari
skoðun aðeins brot af langt-
um umfangsmeira svari. Bibl-
ían er hvergi nærri svo fáorð
um hið mikla mál, dauðann,
og hvað taki við, eins og séra
Karl vill vera láta. Maður fær
það á tilfinninguna að hann
vilji ekki að menn séu að rýna
í það svar. Þetta er mikill galli
á bókinni. En nú aðeins að
efninu: Dauðinn.
Já, hvaö tekur
við?
Mannkynið hefir áreiðan-
lega velkt þessari spurningu
fýrir sér frá fyrstu tíð. Pásk-
arnir voru lengi mesta hátíð
kirkjunnar. Kristin trú hófst
með upprisu Jesú. Hann reis
upp hér á jörð, át og drakk.
Þessi atburður er bjarg sem
kristin trú byggir á. Upprisan
er því upprisa holdsins, svo
sem Þjóðkirkjan hefir kennt
allt fram undir vora daga.
Trúarjátning sú sem kennd er
við Aþanasíus orðar þetta svo,
að menn rísi upp með líköm-
um sínum.
Séra Karl er að jarða, hlust-
um á hann:
„Af jörðu ertu kominn. Að
„Eftil vill vœri
réttara að segja
að dauðinn sé
hlið sem vérför-
um út um en út-
gönguhliðið er í
senn inngöngu-
hliðy séðfrá
hinni hliðinni.
Það sem erfœð-
ing hér er
„dauði“ hinu-
megin. “
jörðu skaltu aftur verða. Af
jörðu skaltu aftur upp rísa!“
Þessi orð, sem séra Karl er að
fara með, tel ég víst að hann
hafi effir Handbók kirkjunn-
ar. Hvaðan hefir hún svo
þessar fullyrðingar trúarinnar?
Úr Biblíunni! Fyrsta fullyrð-
ingin er úr sköpunarsögunni.
Annað atriði er í samræmi við
daglega reynslu mannsins. En
þriðja fullyrðingin er stórmál:
Af jörðu, að jörðu, af jörðu!
Það furðulega er að þessi mik-
ilvægu orð séra Karls er ekki
að finna í bók hans! En við
lestur bókarinnar verður ljóst
hversvegna þarf að fela þau.
171. sálmi Davíðs stendur:
„Þú munt láta oss lifha við
að nýju og láta oss aftur stíga
upp úr undirdjúpum jarðar.“
I 26. kapítula spádómsbók-
ar Jesaja stendur: „Menn þín-
ir sem dánir eru skulu lifna,
lík þeirra rísa upp — jörðin
skal fæða þá sem dauðir eru.“
112. kapítula Daníelsbókar
stendur: Ög margir þeir sem
sofa í dufti jarðarinnar munu
upp vakna, sumir til eilífs lífs,
sumir til smánar, til eilífrar
andstyggðar.“
I skáldamál sitt blandar Páll
postuli orðum eins og fæð-
ingarhríðir og endurlausn
likamans.
Svo nú vitum vér hvaðan
orð trúarjátningarinnar og
Handbókar kirkjunnar eru
komin: úr Biblíunni. En þekk-
ingu á boðskap hennar öðlast
menn með því að lesa hana.
Það sem tilvitnuð orð Biblí-
unnar segja, svo og orð trúar-
játningarinnar og orð Hand-
bókarinnar, er þetta: Maður-
inn rís upp ffá dauðum, svo
sem Jesús boðaði með upp-
risu sinni. Maðurinn kemur
þá aftur gerður úr jarðefhum
(af jörðu). Ég hlýt því að
álykta að þetta gerist hér á
jörð, því að jarðefhin em hér.
Gyðingarnir eiga að búa í
Landinu helga eilíflega, Davíð
að vera höfðingi þeirra eilíf-
lega. Es 37;25. Jesús á að ríkja
yfir ætt Jakobs eilíflega. Þetta
sagði engillinn Maríu. Matt
1;33. Þetta er því aðeins hægt
að segja, að maðurinn endur-
fæðist til nýrrar jarðvistar.
I hinum tilvitnuðu orðum
er sífellt verið að fjalla um
þessa jörð og jarðefnin: Af
jörðu sagði séra Karl tvisvar.
Bókin bendir hinsvegar til
þess að séra Karl heyri ekki til
sjálfs sín. En Jesús sagði við
Nikódemus: Yður ber að
endurfæðast! Hann sagði
einnig að menn yrðu að verða
eins og böm til þess að kom-
ast inn í Guðs ríki, það er að
segja endurfæðast sem lítil
börn. Endurfæðingin — það
er upprisan og þar með eilífa
lífið, en eilífa lífið er verð-
skuldan. Lúk 20;34-35.
Við lærisveina sagði Jesús:
Sannlega segi ég yður: „Þegar
allt er orðið endurfætt (eldri
þýðing: í endurfæðingunni)
og Mannsonurinn situr í
dýrðarhásæti sínu, munuð
þér, sem fylgið mér, einnig
sitja í tólf hásætum og dæma
tólf ættkvíslir ísraels“ Matt
19;28. Ég held að það hljóti að
vera fleiri en ég, sem álykti að
þetta eigi að gerast hér á jörð
(„í endurfæðingunni“).
Páskamáltíöin
Um páskamáltíðina sagði
Jesús:
„Ég mun eigi ffamar neyta
hennar, fyrr en hún full-
komnast í Guðs ríki. — Héð-
an í ffá mun ég ekki drekka af
ávexti vínviðarins, fyrr en
Guðs ríki kemur.“ Lúk 22; 16
og 18. „Ég segi yður: Héðan í
ffá mun ég eigi drekka af þess-
um vínviðar ávexti til þess
dags, er ég drekk hann nýjan
með yður í ríki föður míns.“
Matt 26;26.
Það ríki Guðs sem Jesús er
að tala um getur ekki verið
það Guðs ríki sem lærisvein-
arnir áttu að varðveita hið
innra með sér. Vínviðurinn
vex ekki þar, hann vex ekki í
brjósti lærisveinanna, heldur
hér á jörð.
Hverju trúa gyö-
ingar?
Séra Karl segir að gyðing-
dómur, kristni og íslam boði
það, að líf mannsins sé aðeins
eitt (jarðneska lífið). Maður-
inn lifi aðeins einu sinni. Um
íslam ætla ég ekki að segja
neitt. En fullyrðing séra Karls
um gyðingdóminn er alröng,
einnig fullyrðing hans um
kristindóminn.
Árið 1980 gáfu tveir gyð-
ingar út bók í Bandaríkjun-
um, bók sem heitir „The Jew-
ish Almanac“. Hún er 620 síð-
ur í stóm broti og með nokk-
uð smáu letri. Báðir eru
mennimir sérffóðir í gyðing-
legum fræðum. Með þeim
unnu að bókinni um 50 aðrir
ffæðimenn á ýmsum sviðum
gyðinglegrar trúar og menn-
ingar um allan heim. I bók-
inni er listi yfir þessa nafn-
greindu menn. Bókinni lýkur
með kafla sem heitir „Life in
the hereafter: A tour of what
is to come“. Kaflinn er sam-
inn af frægum manni: Zal-
man M. Schachter, sem er
rabbíi og prófessor í trúffæð-
um (religion) við Temple
University. Hann segir að
gyðingar trúi á endurfæðingu,
endurfæðingar. Um þetta
fjallar kaflinn.
Ein undirfýrirsögnin heitir
Reincamation, endurholdg-
un, þetta sem ég hefi kallað
endurfæðingu: Sálirnar biðji
um að fá að fara affur — og
aftur — til jarðarinnar, til þess
að fullkomna sig og til þess að
bæta fyrir fyrri misgjörðir.
Hann segir: „Reincamation is
an option at any point — aft-
er Gehenna." Þetta þýðir að
endurfæðing hér á jörð sé
frjálst val. Þessi er skoðun
gyðinga.
I bókinni er vikið að mörgu
sem ég er ósammála. Ég æda
aðeins að minnast smttlega á
þrjú atriði, til viðbótar ofan-
sögðu.
Fyrir séra Karli er eilífð að-
eins „mettað, þmngið andar-
tak“. Flestir munu líta svo á
að eilífðin sé samfella tímans.
Þá telur hann dauðann —
jarðneska dauðann — röskun
á lögum Guðs. Ég tel að hinn
jarðneski dauði tilheyri Guðs
skipan á heiminum, á sama
hátt og fæðingin. Fæðing og
dauði heyra saman eins og
hægri og vinstri. Ef til vill væri
réttara að segja að dauðinn sé
hlið sem vér fömm út um en
útgönguhliðið er í senn inn-
gönguhlið, séð ffá hinni hlið-
inni. Það sem er fæðing hér er
„dauði“ hinumegin.
Eitt af því lakasta í bókinni
eru þessi orð um dómsdag:
„Hugsunin um dóminn er í
hugsun og máli Biblíunnar
gleðiþrungin (gleði þrungin)
og fagnaðar." Þessi orð eiga
aðeins við um hina endur-
fæddu fýlgjendur Jesú Krists.
Dóminum og degi Drottins er
lýst í Biblíunni og þær lýsing-
ar em allt annað en huggun-
arríkar: „Vei þeim sem óska
þess að dagur Drottins komi.
Hvað skal yðar dagur Drott-
ins? Hann er dimmur, en ekki
bjartur — „ Amos 5; 18. Ég
nefni einnig lýsinguna í 3.
kapítula 2. Pétursbréfs. Það
sem gengur yfir heiminn á
vorum dögum er fæstum
fagnaðarefni: Tvær heims-
styrjaldir, helför gyðinga,
hungursneyðir, ólæknandi
sóttir, kjamorkuvopn, meng-
un jarðarinnar. Menn eiga að
hafa áhyggjur af dómi Guðs.
Ég ætla ekki að fara nánar
út í efni bókarinnar þótt af
nógu væri að taka í ekki
stærra riti. En ég hefi rætt flest
þessi mál í bókum mínum ÉG-
ERogHÉROGNÚ.
Benjamin H.J. Eiríksson.
Grein þessi var send Morgun-
blaöinu til birtingar, en fékk
ekki inni á síöum blaösins.