Pressan - 13.01.1994, Side 15

Pressan - 13.01.1994, Side 15
Auk blaðamennskunnar og „aukagreinarinnar“, teikninganna, hefur Gísli skrifað sjö bœkur (sög- ur stórar og smáar og þœtti ýmiss konar) og þrjú sjónvarpsleikrit. Það fyrsta hét Einleikur á ritvél og hefði því svosem getað verið réttnefni á meðfylgjandi rabbi. ftir tveggja áratuga sam- fellt starf sem blaðamaður Morgunblaðs- ins hefur Gísli J. Ástþórsson fært sig yfir til Dagblaðsins-Vísis. Þankastrik hans, sem áður prýddu síður Morgunblaðsins, birtast nú í DV tvisvar í viku. Það er regla á Morgunblaðinu, og á henni eru ekki gerðar undantekn- ingar, að þegar menn hafa náð sjö- tugsaldri fá þeir að vinna út árið og síðan ekki söguna meir, segir Gísli. Hann bætir því við að Morgun- blaðið hafi reynst sér einkar vel en segist ekki vera tilbúinn að setjast í helgan stein. „Nú er ég pólitískur kartúnisti,” segir hann og brosir. Á áttunda áratugnum teiknaði Gísli myndasöguna um Siggu Viggu sem mikilla vinsælda naut og birtist á síðum Morgunblaðsins. Skopmyndirnar segir hann alla tíð hafa verið hliðargrein við blaða- mannsstarfið, áhugamál sem síð- ustu árin hafi orðið að stíffi vinnu. „Ég fór í hjartaaðgerð tO Bret- lands fyrir fimm árum,“ segir hann, „og þá var tekinn frá mér einhver neisti. Eftir það fékk ég óbeit á mörgu því sem ég hafði áður haft unun af. Svo milda óbeit að það sem áður tók mig hálftíma að koma ffá mér tók nú sólarhring. Reyndar finnst mér ákaflega jákvætt að menn geti ekki skrifað eftir sjötugt. Það eru alltof margir sem halda að þeir geti skrifað jafnvel þótt þeir séu fyrir löngu búnir að missa alla gáfú til þess.“ Gísli hóf blaðamannsferil sinn á Morgunblaðinu árið 1946. Hann var þá lærður blaðamaður, útskrif- aður ffá University of Carolina. „Ég var á Morgunblaðinu í fimm ár og fór í fússi. Mér hafði gengið bærilega og oftar en einu sinni hlaupið í skarðið fyrir þann ágæta fféttastjóra ívar Guðmundsson. Síðan sagði ívar upp og fór til Sam- einuðu þjóðanna sem blaðafúlltrúi. Þá áleit ég að komið væri að mér að gegna starfi fféttastjóra og Valtýr Stefánsson, ritstjóri Morgunblaðs- ins, virtist álíta það líka. Svo kom Morgunblaðið út einn daginn og þar var ég tidaður fféttastjóri. Þegar ég kom til vinnu daginn eftir var mér sagt að maður nokkur hefði mætt í prentsmiðju Morgunblaðsins og krafist þess í umboði einhverra eigenda blaðsins að nafú mitt yrði strikað út. Þá hófst afar dramatísk hringingahrina sem stóð ffam á kvöld. Ég tilkynnti að ef ég yrði ekki titlaður fréttastjóri á síðum blaðsins daginn eftir þá hætti ég. Valtýr var þá á Akureyri og bað mig að bíða þangað til hann kæmi í bæinn. Góðir sendiboðar komu til mín og báðu mig sömuleiðis að bíða en ég vildi það ekki. Það getur vel verið að ég hafi verið of dramatískur að setja dæmið upp svona. En mér fannst ekki sanngjarnt að ég gæti verið fréttastjóri í íhlaupum en ekki skrifaður fréttastjóri. Og kornungur maður sem er að byrja sinn starfs- feril verður að gera upp við sig hvort hann sættir sig við það. Ég gerði það ekki. Ég var ekki tidaður fréttastjóri daginn effir og var því ekki skrifaður fréttastjóri Morgun- blaðsins nema í einn dag. En þetta var í rauninni lán mitt. Ef ég hefði fengið starfið hefði ég líklega verið þama samfellt í fimmtíu ár og ég hef þá trú að í starfi eins og þessu eigi maður að vera ófeiminn við að skipta um vinnustað.“ Ánægjulegasti tíminn á Al- þýðublaðinu „Jú, ædi maður hafi ekki verið dálítið beiskur í sálinni á sínum dma að það skyldi fara svona. En síðan fór ég á Vikuna og var þar í fimm ár sem ritstjóri. Þá var mér boðin ritstjórastaða á Alþýðublað- inu. Ég var mjög spenntur að fara á Alþýðublaðið og geta brett upp ermarnar og beitt mér í ffétta- mennsku. Þar lifði ég ánægjulegasta tíma minn í starfi. Ritstjórar stóðu þá og féllu með blaðstjórninni, mönnunum á bak við tjöldin. Ég hafði blaðstjórn á bak við mig sem sagði: „Nú á það að gerast sem hefur ekki fyrr gerst í íslenskri blaðamennsku. Völdin verða hjá ritstjóranum. Við styðj- um þig og munum ekki taka ffam fyrir hendurnar á þér.“ Og þeir stóðu við það langt í fimm ár, sem er líklega heimsmet. Þetta var mjög skemmtilegur tími. Hæfir menn flykktust til Alþýðublaðsins. Þarna voru Árni Gunnarsson, Björn Jó- hannsson, síðar fféttastjóri Morg- unblaðsins, Eiður Guðnason, Sveinn Sæmundsson, Haraldur Ól- afsson, Hólmffíður Gunnarsdóttir og Indriði G. Þorsteinsson svo fá- einir séu tíndir til. Þetta var valinn hópur sem kom með nýjan tón í ís- lenska blaðamennsku og það var ævintýralegt að fylgjast með upp- gangi blaðsins. Ég tók við í byrjun þorskastríðs þegar íslendingar færðu landhelg- ina út í tólf mílur. Og þegar allir vissu, nánast ófædd böm einnig, að þetta stóð tO þá var fýrirsögn blað- anna: „íslendingar færa landhelgina út í tólf mílur.“ En við sögðum: „12 mílur klukkan 12.“ Það var strax nýr tónn. Vitaskuld fann maður fýrir pólit- ískum þrýstíngi frá flokksforyst- unni en reyndi að láta hann ekki hafa áhrif á sig. Það var hægt að standast pólitískan þrýsting á með- an blaðstjórnin stóð að baki manni. Maður birti viðkvæma ffétt og hélt sér svo fast. Síðan hringdi flokks- forystan í bítið um morguninn og galaði: „Ertu orðrnn vidaus, mann- fjandi?“ Þetta gekk í fimm ár. Þá var komin ný blaðstjórn og ég ber- skjaldaður. Ég ákvað að nú væri nóg komið, ég myndi segja upp. Þá var ég kvaddur niður í Stjórnarráð og inn á skrifstofu forsætisráðherra, EmOs Jónssonar. Þar var einnig staddur utanríkisráðherra, Guð- mundur I. Guðmundsson. Ég þótt- ist vita hvert tdefúið væri og ætlaði að verða á undan þeim og segja upp. Svo hófst svona hugguleg- heitatal eins og off vOl verða þegar menn eru feimnir og í vandræðum. En þegar þeir voru búnir að smá- snakka eins og á glóðum sagði ég: „Eigurn við ekki bara að koma okk- ur að efninu. Þið viljið að ég fari.“ Þá hóf upp rödd sína annar ráð- herrann og sagði: „Aður en lengra verður haldið vil ég að þú vitir að við viljum aOs ekki að þú yfirgefir blaðið." Og tíu mínútum seinna voru þeir að sjálfsögðu búnir að segja mér upp.“ Þetta var árið 1963 og effir það fór Gísli tO útvarpsins þar sem hann var dagskrárfuOtrúi en segist hafa hætt vegna þess að sér hafi leiðst. Síðan sinnti hann kennslu og stundaði jafnffamt ritstörf. Árið 1973 sneri hann aftur til Morgun- blaðsins. Ólafur Thors og Bjarni „Ég hafði kynnt mér offset í Nor- egi og það er fýrst og ffemst í gegn- um það sem ég kom aftur til Morg- unblaðsins. Það var Indriði G. Þor- steinsson sem lét það berast til Morgunblaðsins að ég væri á lausu ef þeir hefðu áhuga. Ég tók þá tals- verðan þátt í að ákveða formið á blaðinu. Ég hljóp líka í fréttastjóra- stöðuna í afleysingum og ef fuOtrúi blaðstjórnar fór í ffí tók ég stöðu hans. Ég var „aOt-múligt-maður“ eins og sagt er á danskri íslensku.“ Þegar hann líturyfir blaðatnanns- ferilsinn, hvaða frétt sem hann hefur skrifað er honum minnisstœðust? „Fréttin sem ég man best effir er ffá fýrstu árum mínum á Moggan- um. Það gerði aftakaveður í Vest- mannaeyjum. Um kvöld fór bátur upp í Faxasker og það var engin leið að komast til hans. Ekkert var vitað um örlög mannanna sem á bátnum voru. Stuttu síðar kvOcnaði í ffysti- húsinu á staðnum og það logaði eins og kyndill í aftakaveðrinu. Það lenti á mér sem hálfum Vestmann- eyingi að skrifa um þetta. Þetta er minnisstæðasta fféttin. Mér er hún einnig minnisstæð vegna þess að þegar blaðið var að fara í prentun hringir fféttamaður okkar á staðn- um, örvæntingarfullur, enda ná- kunnugur skipverjum sem síðar reyndust aOir. Hann gat ekki hugs- að sér að þetta kæmi í blaðinu strax daginn eftir og bað okkur að birta ekki fféttina. Afstaða hans var skOj- anleg en vitaskuld hlutum við að neita.” Hvaða persónur eru honum eftir- minnilegastar? „Svosem eins og Ólafúr Thors. Hann var skemmtilegur persónu- leiki. Það var reisn yfir honum en það var einnig mikiO strákur í hon- um. Þegar Ben Gurion, forsætisráð- herra Israels, kom hingað var hon- um haldin veisla í Þjóðleikhúskjall- aranum. Þar hélt Ólafur ræðu og talaði á ensku. Aldrei þessu vant var hann alltaf að mismæla sig og þetta kom aOt bölvanlega út úr honum. AOt í einu stoppar hann í miðri ræðu, horfir út yfir salinn og segir: „Þetta er helvíti góð ræða en hún er alveg djöfuOega Ola flutt.“ Þetta vakti mikla kátínu. Þannig var Ólaf- ur, hann gat snúið öllum hlutum upp í hlátur. Mér fannst hann af- skaplega skemmtilegur maður. Bjarni Benediktsson er mér einn- ig minnisstæður. Harðduglegur maður og strangheiðarlegur. Það fór nú reyndar aldrei sérstaklega vel á með okkur og þegar svo loks það sýndist ætla að verða tókst mér að spiOa öOu saman. Við höfðum verið á samkomu og vorum að fara. Ég var í góðu skapi og fór að segja þeim sem var við hlið mér við fata- geymsluna þvílíkur sómamaður Bjarni væri og hversu vel hefði farið á með okkur. Það var auðvelt að herma eftir Bjarna og því notaði ég rödd hans tO að segja frá þessu. Svo verður mér litið við og þá stóð hann þar og nánast með hökuna á öxlinni á mér og var ekki ekki skemmt. Svo fór um sjóferð þá. Ég hef sjaldan orðið jafn hrifinn og á blaðamannafundi með Kenne- dy í Washington. Maðurinn hafði persónutöffa. Maður þurfti ekki annað en að horfa á hann úr fjarska til að skynja þá. Þarna voru eitt til tvö hundruð blaðamenn og hann gaf þeim aOtaf orðið með naíni. Hann er mér ógleymanlegur.“ Guði sé lof fyrir PRESSUNA Ég spyr hvernig honum finnist þróunin í íslenskri blaðamennsku. „Mér finnst þróunin afskaplega jákvæð. En þetta þjóðfélag er svo fámennt að það er ekki hægt að gefa hér út afbragðsblað, ef svo mætti orða það. Erlend góð blöð eins og Guardian hafa efni á því að hafa dálkahöfúnda. Sá sem ætlar að skrifa fastan dáOc í blað, áhugaverð- an og læsilegan, er í svo strangri vinnu að hann getur ekki gert ann- að. Hann getur ekki verið dálkahöf- undur og jafnframt blaðamaður í fullu starfi, það er vonlaust. Blöðin hér hafa ekki efni á að segja við ein- hvern mann: „Þú þarff ekkert ann- að að gera en að skila einum dálki á dag.“ Svo þú færð aldrei góðan dálkahöfund. Það er svo fjöldamargt sem mér finnst jafnvel mætustu blaðamenn ekki átta sig á. Tökum fýrirsagnir. Fyrirsagnir skipta afskaplega miklu máli. Blaðamaður verður að geta skrifað almennOega fýrirsögn á frétt sína. Blað á að hafa sinn „tón“ og sitt yfirbragð og þar skiptir vel sam- in fýrirsögn heOmOdu máli. En þetta kostar vinnu og krefst hæfi- leika. Og enn eru samt menn að „semja“ fýrirsagnir á borð við: „Bíl- slys í gær“. Og komast upp með það. Líttu ennfremur á texta undir myndunum í blöðunum hérna. Stundum er reyndar enginn texti. Eða það stendur kannski: „Jóla- gleði.“ Ég vil fá að vita hvað var að gerast. Hvaða fólk er þetta? Og af hvaða tOefni er myndin tekin? Hér er enginn sem les yfir hand- rit og segir: „Jú, jú, þetta er fjandi gott EN... þetta er of langt, þú ert farinn að stagla hér. Farðu heim og skrifaðu upp aftur og komdu svo. ” Blaðamaður þarf að geta neitað sér um að skrifa langhund. Ég hef ekkert á móti langhundi sem er vel skrifaður. En ég er á móti lang- hundi sem er langhundur af því manneskjugreyið getur ekki sagt það sem segja þarf í fáum orðum. Blaðamaður verður að geta skrif- að vel. Það getur enginn maður orðið góður blaðamaður nema hann sé að minnsta kosti lipur penni. Líttu á íþróttafféttirnar í ís- lenskum blöðum. Oft og tíðum eru þær einungis skýrslur. Ég hef áhuga á knattspyrnu en engan sérstakan áhuga á frjálsum íþróttum. I er- lendum blöðum les ég samt iðulega um ffjálsar íþróttir vegna þess^i, fréttin er skrifuð svo skemmtOega að það er gaman að lesa hana. Höf- undurinn hefur mikið vald á mál- inu, veit hvað hann er að tala um og er ófeiminn við að vera glettinn. Hann skapar stemmningu. Ég held að það sé mikil gæfa fýrir blaðamann að hafa góðan og dug- mOdnn ritstjóra. Og það á að taka hausinn af mönnum fýrir að gera sömu vitleysuna hundrað sinnum. Við gefrim út furðugóð blöð miðað við mannfjölda en við get- um ekki gefið út „stórblöð“. Við ís- lendingar erum hvorki nógu fjöl- mennir né rOdr.“ ~mm En hvað finnst honum um blað eins og PRESSUNA? „Ég segi: Guði sé lof fýrir PRESS- UNA. Ég hef ákveðna skoðun í sambandi við blöð og þá stefnu sem þeim ber að taka. Ég segi að blöð eigi að vera opinská. Þau eiga að segja fféttir. Þau eiga ekki að fela fréttir af því það var séra Jón sem var að láta eins og apaköttur. En það á að vera dýrt að segja hreina og klára mannskemmandi vitleysu. Viðurlögin eiga að vera þung. Ég hefði haft yndi af því að ljúka mín- um blaðamannsferli með því að skrifa um blaðamennsku, en það er ekki hægt. Hér þekkjast allir. Ég skrifa vel um einhvern mann og ég skrifa Ola um einhvern mann. fer út og maðurinn sem ég var að skrifa um er fyrsti maður sem ég hitti. Ég verð feiminn ef ég hef talað vel um hann og ég verð að skjótast bak við hús ef ég hef talað Ola um hann. Þetta eru þau óþægindi og vandamál sem fýlgja jafn litlu sam- félagi og okkar. Og það er vegna þessa, þrátt fýrir alla þá ánægju sem ég hef haft af starfi mínu, að ég mundi ekki gerast blaðamaður ef ég ætti að lifa lífi mínu upp á nýtt.“ þetta þjóðfélag er svo fámennt að það er ekki hœgt að gefa hér út afbragðsblað. “ FIMMTUDAGURINN 13. JANÚAR 1994 PRESSAN 15B

x

Pressan

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Pressan
https://timarit.is/publication/298

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.